Dialogo
Ti dialogo ket maysa a naisurat wenno naisao a panagsasarita a panangsukat iti nagbaetan ti dua wenno ad-adu pay a tattao, ken iti literatura ken teatro, maysa a porma a mangiladawan iti kasta a panangsukat. Kas maysa a pilosopiko wenno didaktiko nga alikamen, iti Lumaud a kultura kangrunaan a nainaig iti Sokratiko a dialogo kas pinarnuay ni Plato, ngem adda dagiti immun-una iti dadduma a tradision a pakairamanan ti literatura ti India.
Etimolohia
[urnosen | urnosen ti taudan]Ti termino a dialogo ket nagtaud iti Taga-ugma a Griego a διάλογος (dialogos, "saritaan"); dagiti ramutna ket διά (dia, "babaen") ken λόγος (logos, "sarita, rason"). Ti immuna a naammuan nga autor a nangusar iti termino ket ni Plato, a kadagiti obrana ti termino ket asideg a nainaig iti arte ti dialektika. Nangutang ti Latin iti sao kas dialogus, a sadiay ti Espaniol a diálogo, ken kalpasanna dialogo kadagiti sasao a Filipino.
Kas henero
[urnosen | urnosen ti taudan]Idi nagkauna a panawen
[urnosen | urnosen ti taudan]Ti dialogo kas henero iti Tengnga a Daya ken Asia ket nagtaud kadagiti nagkauna a sinurat, kas kadagiti Sumeriano a panagsusupiat, a napreserba kadagiti kopia manipud iti maudi a maikatlo a milenio K.K.P., dagiti dialogo a himno ti Rigveda, ken Mahabharata.
Iti Laud, ni Plato (c. 427 KPP – c. 348 KPP) ket kadawyan a naikredit iti sistematiko a panagusar ti panagsasarita kas maysa nga agwaywayas a porma ti literatura. Ipakita dagiti nagkauna, nupay kasta, a nagtaud ti Platoniko a dialogo iti mime, a sinukay dagiti mannaniw a taga-Sicilia a da Sophron ken Epicharmus iti kagudua a siglo sakbayna. Napukaw dagitoy a obra, a dinayaw ken tinulad ni Plato, ngarud bassit laeng ti ammotayo no kasano a naaramid dagita. Ti Mimes ni Herodas, a nasarakan iti maysa a papiro idi 1891, ket mangted iti kapanunotan maipapan iti estilo ti panagsuratda.
Pinalag-anan pay ni Plato ti porma ket in-inut a pinagbalinna dayta iti nalitnaw a panagsasarita (kitaen pay: argumento), bayat nga intultuloyna ti makaay-ayo nga elemento ti panangiladawan dagiti karakter. Idi agarup 400 K.K.P., pinasayaatna ti Sokratiko a dialogo. Agusar iti daytoy a porma ti amin a naisuratna, malaksid iti Apolohia ken Dagiti Surat.
Kalpasan ni Plato, ti dialogo ket nagbalin a napateg a henero ti literatura idi nagkauna a panawen, ken naisurat ti sumagmamano a napateg a obra iti Griego ken Latin. Di nagbayag kalpasan ni Plato, insurat ni Xenophon ti bukodna a Simposio. Kasta met, kinuna nga insurat ni Aristoteles ti sumagmamano a pilosopiko a panagsasarita iti estilo ni Plato (a sumagmamano laeng a paset ti nakalasat). Idi maikadua a siglo K.P., ti Kristiano nga apologista a ni Justin Martyr insuratna ti Dialogo ken ni Trypho, a maysa a panagsasarita iti nagbaetan ni Justin a mangirepresentar iti Kristianidad ken ni Trypho a mangirepresentar iti Hudaismo. Ti sabali pay a Kristiano nga apologetiko a panagsasarita idi a tiempo ket ti Octavius, iti nagbaetan ti Kristiano nga ni Octavius ken ti pagano a ni Caecilius.
Hapon
[urnosen | urnosen ti taudan]Iti Daya, idi maika-13 a siglo idiay Hapon, nausar ti dialogo kadagiti napateg a pilosopiko a obra. Idi dayta a panawen, nagsurat ni Nichiren Daishonin kadagiti napateg a sinuratna iti porma ti dialogo, a nangiladawan ti pannakataripnong dagiti dua a karakter tapno maiparang ti argumento ken ti teoriana, a kas ti "Pannakisarita iti nagbaetan ti maysa a masirib ken maysa a di nailawlawag a tao" (Dagiti Panagsurat ni Nichiren Daishonin 1: pp. 99–140, a napetsaan idi agarup a 1256), ken "Panagipatakder ti Umiso a Pannursuro para iti Kappia ti Daga" (Ibid., pp. 6–30; napetsaan idi 1260), idinto kadagiti dadduma a panagsurat inusarna ti pormat ti saludsod ken sungbat, nga awan ti pakasaritaan, a kas ti "Dagiti Saludsod ken Sungbat maipapan iti Panangampon iti Lotus Sutra" (Ibid., pp. 55–67, mabalin a manipud idi 1263).[masapul a patalgedan] Ti masirib wenno tao a mangsungbat kadagiti saludsod ket maawatan kas ti autor.
Moderno a panawen
[urnosen | urnosen ti taudan]Dua a nalatak a Pranses a mannurat ti nangipanagan iti kalatakan a koleksion ni Lucian; agpadpada a nangisagana da Fontenelle (1683) ken Fénelon (1712) iti Dialogues des morts (Ilokano: Dagiti Dialogo dagiti Napatay, Taga-ugma a Griego: Νεκρικοὶ Διάλογοι, romanisado: Nekrinoi Dialogoi). Iti isu met laeng a tiempo, idi 1688, ti Pranses a pilosopo a ni Nicolas Malebranche ket nangipablaak iti Dagiti Dialogo a Maipapan iti Metapisika ken Relihion (Pranses: Entretiens sur la métaphysique et la religion), a nangitulong iti pannakapabaro ti henero kadagiti sirkulo ti pilosopia.
Iti Ingles a saan a dramatiko a literatura, saan a nalatak a nausar ti dialogo agingga a ni George Berkeley, idi 1713, para iti tratadona a Tallo a Dialogo iti Nagbaetan ni Hylas ken Philonous (Ingles: Three Dialogues Between Hylas and Philonous). Ti kapanawenanna, ti Eskoses a pilosopo a ni David Hume, ket nangisurat iti Dagiti Dialogo a Maipapan iti Masna a Relihion (Ingles: Dialogues Concerning Natural Religion). Idi maika-19 a siglo, ti maysa a nalatak a kas pagarigan ti literario a dialogo ket Dagiti Mapampanunot a Panagsasarita (1821–1828, Ingles: Imaginary Conversations) ni Walter Savage Landor.
Idiay Alemania, inusar ni Wieland daytoy a porma para iti sumagmamano a napateg a satiriko a sinurat a naipablaak iti nagbaetan ti 1780 ken 1799. Iti Espaniol a literatura, maramrambakan dagiti Dialogo (Espaniol: Diálogo[s]) ni Juan de Valdés (1528) ken ti mainaig iti pintura (De las Excelencias de la Pintura "Maipapan kadagiti Kinatan-ok ti Panagpinta", 1633) ni Vincenzo Carducci. Dagiti Italiano a mannurat kadagiti koleksion ti dialogo, a simmurot iti ulidan ni Plato, iramanda ni Torquato Tasso (1586), Galileo Galilei (1632), Ferdinando Galiani (1770), Giacomo Leopardi (1825), ken adu pay.
Idi maika-19 a siglo, nagsubli dagiti Pranses iti immuna a panangusar ti dialogo. Nalabit ti asideg nga analogia — kadagiti napukaw a dagiti mimes dagiti immuna a Siciliano a mannaniw (a nadakamat iti ngato) — ket dagiti panagimbento da "Gyp" ken Henri Lavedan, ken dadduma pay, a nainsiriban ken naulpit a mangisalaysay kadagiti gagangay a pasamak babaen ti panagsasarita. Dagiti Ingles a mannurat a pakairamanan ni Anstey Guthrie inawatda met ti porma, ngem saan unay a nalatak dagitoy a dialogo kadagiti Ingles ngem dagita dagiti katrabahuanda a Pranses.
Idi maika-20 a siglo, dagiti pilosopiko a panangtaming iti dialogo ket rimsua manipud kadagiti mannakaawat a pakairamanan da Mikhail Bakhtin, Paulo Freire, Martin Buber, ken David Bohm. Nupay agduduma ti kapanunotanda iti adu a detalye, mangitukon dagitoy a managpanunot iti holistiko a konsepto ti dialogo. Dagiti mannursuro a kas kada Freire ken Ramón Flecha ket nangpataudda met kadagiti teoria ken wagas a mangusar iti egalitario a dialogo kas maysa a pedagohiko nga alikamen.
Platoniko a dialogo
[urnosen | urnosen ti taudan]Idi maika-20 a siglo, napasamak ti maysa a kita ti renasimiento iti Platoniko a dialogo, kas naidumduma a henero a mangiladladawan ken ni Socrates kas maysa a mangisasao ken maysa wenno ad-adu pay a kasarsarita a mangsarita iti maysa a pilosopiko a saludsod.
Dagiti autor a nabiit pay a nangusar iti dayta iramanda ni George Santayana, iti nalatak a Dialogues in Limbo (1926, 2nd ed. 1948; daytoy a trabaho iramanna met dagiti historiko a pigura a kas kada Alcibiades, Aristippus, Avicenna, Democritus, ken Dionysius ti Ub-ubing kas dagiti nagsasao).
Inusar met da Edith Stein ken Iris Murdoch ti porma ti dialogo. Impagarup ni Stein ti panagsasarita da Edmund Husserl (penomenologo) ken Thomas Aquinas (metapisiko a realista). Ni Murdoch ket saan laeng nga inramanna da Socrates ken Alcibiades a kas dagiti makisarsarita iti obrana nga Acastos: Dua a Platoniko a Dialogo (Ingles: Acastos: Two Platonic Dialogues, 1986), ngem inramanna pay ti maysa nga agtutubo a Plato a mismo.
Iti nabiit pay, insurat ni Timothy Williamson ti Tetralogue: I'm Right, You're Wrong (2015), maysa a pilosopiko a panagsisinnukat iti maysa a tren, iti nagbaetan ti uppat a tattao nga addaan iti naiduma unay nga epistemolohiko a panangmatmat.
Kas pagsasaritaan
[urnosen | urnosen ti taudan]Ti pisiko a ni David Bohm ti nangpataud iti nainaig a kita ti dialogo a sadiay katungtung ti maysa a grupo dagiti tattao tapno sukimaten dagiti kapanunotanda maipapan iti panagpampanunot, kaipapanan, komunikasion, ken dagiti epekto iti kagimongan. Daytoy a grupo buklen ti sangapulo agingga iti tallopulo a tattao, a makigimgimong nga agsasaruno iti sumagmamano nga oras wenno sumagmamano nga aldaw. Iti maysa a dialogo ni Bohm, umanamong dagiti makisarsarita a mangpanaw kadagiti taktika ti debate a mangpadas a mangkombinsir ken, imbesna, agsaoda manipud iti bukodda a kapadasan kadagiti suheto nga in-improvise iti dayta a lugar.
Kadagiti naimpluensiaan nga obrana, ti Ruso a pilosopo a ni Mikhail Bakhtin ket nangipaay iti maysa nga ekstralingguistiko a metodolohia para iti panangusig ti kasasaad ken kaipapanan ti dialogo:
- Addaan dagiti dialohiko a relasion iti naisalumina a kasasaad: saanda a mabalin a maibilang a lohiko laeng (uray no dialektiko) wenno lingguistiko laeng (komposision ken sintaksis). Mabalinda iti nagbaetan dagiti kompleto a sinarita ti nadumaduma a tema ti panagsasao laeng [...] No awan ti sao ken awan ti pagsasao, awan ti dialohiko a relasion; saanda a mabalin nga adda iti nagbaetan dagiti banag wenno lohiko a kaadu (dagiti konsepto, pangngeddeng, ken dadduma pay). Ti dialohiko a relasion ket ipasimudaag ti lengguahe, ngem saanda nga agnanaed iti sistema ti lengguahe. Saan a mabalinda iti nagbaetan dagiti elemento ti maysa a pagsasao.
Ti edukasionista a taga-Brazil a ni Paulo Freire, a pagaammo iti panangparang-ayna iti popular nga edukasion, inyun-unana ti dialogo kas maysa a kita ti pedagohia. Impagarup ni Freire a ti komunikasion babaen ti dialogo ket nangpalubos kadagiti estudiante ken mannursuro nga agsursuro iti maysa ken maysa, iti maysa nga aglawlaw a nailasin iti panagraem ken panagpapada. Kas maysa a naindaklan nga mangidepensa dagiti nairurumen a tattao, maseknan ni Freire iti praksis (Espaniol: praxis) — aramid a nailawlawag ken nainaig kadagiti pateg dagiti tattao. Ti kalat ti pedagohia babaen ti dialogo ket saan laeng a ti panangpauneg iti pannakaawat, no di ket ti panangaramid kadagiti positibo a panagbalbaliw iti lubong.
Ni Buber ken ti Vaticano
[urnosen | urnosen ti taudan]Ituding ni Martin Buber ti dialogo kas napateg a paset iti teolohiana. Napauluan ti kalatakan a trabahona iti Siak ken Sika. Ipatpateg ken itantandudo ni Buber ti dialogo, saan a kas maysa a panggep a panangpadas a manggun-od kadagiti konklusion wenno mangiyebkas kadagiti kapanunotan laeng, no di ket kas ti ikasapulan para iti napaypayso a relasion iti nagbaetan ti tao ken tao, ken iti nagbaetan ti tao ken ti Dios. Naipamaysa ti pampanunot ni Buber iti "pudno a dialogo", a nailasin babaen ti kinalawa, kinamapagpiaran, ken panagtitinnulong.
Nangipaganetget ti Maikadua a Konsilio ti Vaticano iti dialogo iti uneg ti Simbaan a Katoliko ken iti lubong. Kaaduan kadagiti dokumento ti konseho ket tumukoy iti sumagmamano a kita ti dialogo: dialogo "agpadpada dagiti laiko ken dagiti naespirituan a liderda" (Lumen gentium), dialogo kadagiti dadduma a relihion (Nostra aetate: "pannakisarita ken pannakikaduana kadagiti pasurot ti dadduma a relihion"), dialogo kadagiti dadduma a Kristiano (Unitatis redintegratio: "ti nainkabsatan a dialogo maipapan kadagiti punto ti doktrina ken dagiti nakarkaro a pastoral a parikut iti panawentayo"), dialogo iti moderno a kagimongan (Gaudium et spes: "saan a maaramid [...] ti umiso a panangpasayaat iti daytoy a lubong, [...] malaksid iti napudno ken naannad a dialogo"), ken dialogo kadagiti politikal nga autoridad (Dignitatis humanae: "[babaen ti] dialogo [...] ilawlawag dagiti tattao iti maysa ken maysa ti kinapudno a natakuatanda, wenno ipagarupda a natakuatanda, tapno matulongan ti maysa ken maysa iti panagsapulda iti kinaagpayso").
Nupay kasta, kadagiti Ingles a patarus dagitoy a teksto, nausar ti sao a "dialogue" a mangipatarus iti dua a Latin a sao nga addaan iti nagduduma a kaipapanan, colloquium ("pannakisarita, panagsasarita", Ingles: discussion) ken dialogus ("dialogo", Ingles: dialogue).[a] Maysa pay, iti Ingles, ti "colloquium" ket maysa a sao nga addaan iti naiduma a kaipapanan, a kayatna a sawen, maysa a lugar (nangruna iti akademiko a lubong) para iti panagsasarita, wenno maysa a palawag a naited iti kasta a miting. Ti panagpili iti terminolohia (iti dagitoy a patarus) ket kasla naimpluensiaan unay iti kapanunotan ni Buber.
Kas praktis
[urnosen | urnosen ti taudan]Maus-usar ti dialogo kas maysa a alikamen iti nadumaduma a kasasaad, manipud iti edukasion agingga iti negosio. Dagiti naimpluensiaan a teorista iti dialohiko nga edukasion iramanda da Paulo Freire ken Ramón Flecha.
Idiay Estados Unidos, ti maysa a nasapa a porma ti dialohiko a panagadal ket rimsua iti Great Books a tignay idi nasapa a paset ti maika-20 a siglo, a nangipaganetget iti egalitario a panagsasarita kadagiti babassit a klase kas pamay-an a mangtarus kadagiti kangrunaan a teksto ti Lumaud a kanon. Dagiti institusion a nagtultuloy a simmurot iti maysa a bersion daytoy a modelo ket mairaman ti Great Books Foundation, Shimer College idiay Chicago, ken St. John's College idiay Annapolis ken Santa Fe.
Egalitario a dialogo
[urnosen | urnosen ti taudan]Ti egalitario a dialogo ket maysa a konsepto iti dialohiko a panagsursuro. Mailadawanna kas maysa a dialogo a sadiay mausig dagiti kontribusion sigun iti kinaumiso ti panagrasonda, imbes a sigun iti kasasaad wenno saad ti bileg dagidiay nangaramid kadagita.
Naistrukturado a dialogo
[urnosen | urnosen ti taudan]Ti naistrukturado a dialogo irepresentarna ti maysa a klase ti dialogo a pamay-an, a naparang-ay kas pamay-an a mangiturong iti dialohiko a diskurso nga agturong iti pannakaawat iti problema ken iti panagtutunos nga aramid. Nupay kaaduan kadagiti tradisional a pamay-an ti panagsasarita ket saan a naistrukturado wenno semi-naistrukturado, dagiti kasta a pamay-an ti panagsasarita ket nadlaw a saan nga umdas para iti koordinasion dagiti adu a perspektiba iti maysa a problema a lugar. Ti nadisiplinado a porma ti dialogo — a sadiay umannugot dagiti partisipante a mangsurot iti maysa a framework ti dialogo wenno iti maysa a mangitandudo — ket mangpalubos kadagiti grupo a mangtaming kadagiti narikut a problema a paggiddiatan.
Ni Aleco Christakis (a nangpartuat iti disenio ti naistrukturado a dialogo) ken ni John N. Warfield (a nangpartuat iti siensia ti heneriko a disenio) ket dua a kangrunaan a mangparang-ay iti daytoy nga eskuelaan ti dialogo. Ti rason, para iti pannakipaset ti naistrukturado a dialogo, ket suroten ti obserbasion a nasken a maistrukturar ti nainget a demokratiko a porma ti dialogo manipud iti baba agingga iti tuktok, tapno masigurado a ti umdas a nadumaduma a maseknan a grupo ket mangirepresentar ti problema a sistema a pakaseknan, ken tapno masigurado a dagiti timek ken kontribusionda ket agpapada a naibalanse iti dialohiko a proseso.
Maus-usar ti naistrukturado a dialogo para kadagiti narikut a parikut a mairaman ti panangkappia (kas pagarigan, ti Proyekto ti Sibil a Kagimongan a Dialogo idiay Cyprus) ken ti panagrang-ay dagiti komunidad dagiti katutubo, kasta met ti panangporma ti gobierno ken sosial a politika.
Iti maysa a pannakaipakatna, ti naistrukturado a dialogo ket (sigun iti depinision ti Kappon ti Europa) "maysa a pamay-an ti komunikasion iti nagbaetan dagiti gobierno ken administrasion, a pakairamanan dagiti institusion ti Kappon ti Europa, ken dagiti agtutubo. Ti panggep ket tapno maawatan ti kontribusion dagiti agtutubo iti pannakaaramid dagiti politika a napateg iti biag dagiti agtutubo."[1] Ti panangaramat iti naistrukturado a dialogo ket kalikaguman ti panangiduma dagiti kaipapanan ti panagsasarita ken panangusig.
Dagiti grupo a kas iti Worldwide Marriage Encounter ken Retrouvaille us-usarenda ti dialogo kas instrumento ti komunikasion para kadagiti agassawa. Agpada a mangisursuro dagiti dua a grupo iti pamay-an ti dialogo a tumulong kadagiti agassawa a mangammo iti ad-adu pay maipapan iti maysa ken maysa kadagiti saan a makaam-amak a posision, a makatulong a mangparayray iti panagrang-ay ti relasionda kas agassawa.
Dialohiko a panangidaulo
[urnosen | urnosen ti taudan]Ti Aleman a pilosopo ken klasisista a ni Karl-Martin Dietz ket ipaganetget ti orihinal a kaipapanan ti dialogo (manipud iti Taga-ugma Griego a dia-logos, kayatna a sawen, "dua a sao"), a nagtaud ni Heraclitus. Kuna ni Dietz (2013): "Ti logos [... ket] sungbatan ti saludsod maipapan iti lubong kas maysa a sibubukel ken no kasano a konektado ti amin a banag iti lubong. Ti Logos ket maymaysa a prinsipio nga agtigtignay, a mangted ti urnos iti panagbaliwbaliw iti lubong." Para ken ni Dietz, ti dialogo kaipapananna "ti maysa a kita ti panagpampanunot, panagtignay ken panagsao, a sadiay 'lumasat' ti logos." Gapuna, ti panagsasarita iti maysa ken maysa ket paset laeng ti "dialogo". Ti pannakisarsarita, ngarud, kaipapananna ti panangiturong iti atension ti bukod a tao iti sabali a tao, ken iti kinapudno, iti isu met laeng a tiempo.
Iti daytoy a kasasaad ken kaduana ni Thomas Kracht, ni Karl-Martin Dietz pinarang-ayna ti inawaganna a "dialohiko a panangidaulo" (2011) kas maysa a kita ti panangidaulo iti maysa nga organisasion. Iti sumagmamano a Aleman a kompania ken organisasion, sinuktanna ti tradisional a panangidaulo dagiti tao a rekurso, kas pagarigan iti dm-drogerie markt a kadena ti Aleman a pagtagilakuan iti agas.
Naisina, ken nasapsapa ngem da Thomas Kracht ken Karl-Martin Dietz, ni Rens van Loon ket nangipablaak kadagiti adu nga obra iti konsepto ti dialohiko a panangidaulo, a nangrugi iti maysa a kapitulo iti libro idi 2003 a Ti Organisasion kas Pakasaritaan (Olandes: De organisatie als verhaal).
Moral a dialogo
[urnosen | urnosen ti taudan]Dagiti moral a dialogo ket sosial a proseso a mangipalubos kadagiti kagimongan wenno komunidad a mangbukel kadagiti baro a moral a panagkikinnaawatan. Dagiti moral a panagsasarita ket kabaelanda a balbaliwan ti moral a takder ti umdas a bilang dagiti tattao, a mangpataud iti nasaknap nga anamong kadagiti tignay ken patakaran a bassit idi ti suportada, wenno dati nga ibilang ti adu a saan a maitutop iti moral.
Ti Komunitarianista a pilosopo a ni Amitai Etzioni ket nangpataud iti maysa nga analitiko a kadsaaran — a naibatay kadagiti historiko a pagarigan — a mangipaay iti pamwidan dagiti maulit-ulit a paset dagiti moral a dialogo. Dagiti elemento dagiti moral a dialogo ket mairaman: ti panangipasdek ti moral a baseline; ti sosiolohiko a dialogo a mangirugi ti proseso ti panagrang-ay ti baro a nagbibingayan a moral a pannakaawat; ti pannakaisilpo dagiti panagsasarita ti adu a grupo iti porma dagiti "megalogo"; ti panangilasin kadagiti naidumduma a pakabigbigan ti moral a dialogo (malaksid kadagiti rasional a panagpalpalawag wenno gubgubat ti kultura); ti dramatisasion tapno maallukoy ti nalawlawa nga atension iti isyu; ken, ti panaggibus babaen ti pannakaipasdek ti baro a nagbibingayan a moral a pannakaawat.
Dagiti moral a panagsasarita ti mangpalubos kadagiti tattao iti maysa a komunidad a mangikeddeng no ania ti nainkalintegan iti kaaduan a tattao iti uneg ti komunidad.
Kitaen pay
[urnosen | urnosen ti taudan]Dagiti nota
[urnosen | urnosen ti taudan]- ^ Kadagiti maitutop a seksion iti Nostra aetate ken Gaudium et spes, nausar ti sao a colloquium, idinto tumukoy Unitatis redintegratio ken Dignitatis humanae iti dialogus. Nagtaud ti sasao a "nainkabsatan a dialogo" iti familiari commercio iti Latin a bersion.
Dagiti reperensia
[urnosen | urnosen ti taudan]- ^ "a means of mutual communication between governments and administrations including EU institutions and young people. The aim is to get young people's contribution towards the formulation of policies relevant to young peoples lives."
Bibliograpia
[urnosen | urnosen ti taudan]Dagiti akinruar a silpo
[urnosen | urnosen ti taudan]| Dagiti nailian a biblioteka | |
|---|---|
| Dadduma | |
