Diwata (Ada)
Ti diwata wenno lambana iti Filipino (a kasla met laeng a fay, fae, fae folk, fey, fair folk, wenno faerie) ket maysa a klase ti mitikal a linalang wenno alamat a nilalang, a kadawyan nga iladawan nga agkakapada iti tao, ken makita iti folklore ti ad-adu a kultura iti Europa (kas iti Celtic, Slavic, Germanic, ken French). Isu ket maysa a klase ti espiritu nga addaan iti metapisikal, supernatural, wenno di-ordinaryo a kinapudno.
Ti kakabkabilangan dagiti istoria ken mito maipanggep kadagiti diwata ket saan a naggapu iti maysa laeng a panggep, no di ket koleksion dagiti tinuok a pammati manipud kadagiti nagduduma a pagkakitaan. Dagiti nagduduma a teorya maipanggep iti naggapu dagiti diwata ket naglaklakip kadakuada kas naitulid a anghel wenno demonyo iti Kristiano a tradision, kas dios ken diyosa iti Pagan a pammati, kas espiritu dagiti natay, kas sinauna a nilalang nga inuna kadagiti tao, wenno kas espiritu ti kinapudno.
Ti paggamit ti termino a diwata ket kadawyan a para laeng kadagiti espesipiko a magik a nilalang nga agkakapada iti tao, addaan iti mahika a gagem, ken addaan iti hilig iti panaglinlang. Kadagiti sabali a kaso, ti termino ket magagamit para iti anumang magik a nilalang, kas iti goblins ken gnomes. Ti diwata ket magagamit met laeng kas adhetibo, a kasla met laeng ti "enchanted" wenno "magical". Nausar met laeng a kas nagan ti lugar a pagtaengan dagiti daytoy a nilalang: Fairyland.
Ti paulit-ulit a tema kadagiti alamat maipanggep kadagiti diwata ket ti kasapulan a panangsalaknib kadakuada babaen ti protektibo a anting-anting. Dagiti kadawyan a halimbawa kadagitoy ket ti kampana ti simbaan, panagsuot ti sinina nga agsubling uneg, apat a dahon a klabir, ken pagkain. Ti diwata ket kadawyan a pagpatayaban iti espesipiko a lugar, ken mangilawlawag kadagiti manlalakbay babaen ti will-o'-the-wisps. Sadiay pay laeng a saan pay a naus-usar ti moderno a medisina, dagiti diwata ket kadawyan a pagbasolan iti sakit, partikular iti tuberculosis ken kapansanan iti panag-anak.
Malaksid kadagiti folkloriko a nagtaudanda, dagiti engkanto ket kadawyan idi a tampok ti literatura ti Renasimnento ken Romantiko nga arte ken nangruna a nalatak idiay Nagkaykaysa a Pagarian idi panawen ti Victoria ken Edwardian . Ti Celtic Revival ket nakakita pay kadagiti engkanto a naipasdek a kas ti kanonikal a paset ti Celtic a kultural a tawid.
Etimolohia ti Etimolohia
[urnosen | urnosen ti taudan]Ti Diwata ti Ingles a "fairy" ket naggapu iti Early Modern English a faerie, a kayat na nga ibaga ti "gingharian dagiti fay". Ti faerie ket naggapu iti Old French a faierie, a naggapu iti pulong a faie (manipud iti Vulgar Latin a fata, a kayat na nga ibaga ti "dagiti kapalaran"), ken addaan iti abstrak a hulagway a -erie.
Iti Old French a romansa, ti faie wenno fee ket maysa a babai nga adal iti mahika, ken ammuna ti gagem ken kababalin dagiti sao, bato, ken tanom.. [1]
Kasaysayan ti Panagmula
[urnosen | urnosen ti taudan]Ti Diwata iti Filipino wenno Fairy iti Ingles Ti sao a fairy ket dagiti dadduma a panawen, usaren tapno iladawan ti aniaman a mahika a linalang, kas koma dagiti goblin ken gnome, ngem kadagiti dadduma a kaso, ti sao ket para laeng iti espesipiko a klase ti etherial a linalang wenno sprite.[2]
Dagiti paliwanag para ti pinagtaudan dagiti fairy ket naggapu manipud ti Persian mythology[3] agingga idiay kasuratan ti Brythonic (Bretons, Welsh, Cornish), Gaelic (Irish, Scots, Manx), ken Germanic peoples, ken manipud kadagiti panid ti Middle French medieval romances.
Sigun kadagiti dadduma a historian kas ni Barthélemy d'Herbelot, dagiti fairy ket inaram ken naimpluwensiaan manipud kadagiti peris ti Persian mythology.[4] Dagiti Peri ket angelico a linalang nga inmention idi pre-Islamic Persia kas napasamak idiay Achaemenid Empire. Naipakita da dagitoy iti dakkel a detalye kadagiti Persian a literatura, kas iti Shahnameh ni Ferdowsi, kas napintas, nadayag, ken extravagant a espiritu ti kinapudno nga adda pay pakpak. Mabalin nga inimpluwensia daytoy dagiti Germanic ken Eurasian a migrante idiay Europa, wenno naisagid babaen kadagiti una a panagpagnay.[5] Dagiti kapada nga aspeto ket mabalin a manipud met laeng iti kasinsin ti Proto-Indo-European a mitolohiya.[3]
Iti Middle Ages, ti fairie ket inusar kas pang-adjective a mangipakaammo ti "naengkanto" (kas iti fairie knight, fairie queene), ngem napasardeng a kas generic a sao para kadagiti amin a "naengkanto" nga linalang idi Late Middle English a panawen. Ti panitikan ti Elizabethan era ket impagilak ti elves ken fairy a kas parte ti kultura ti Romansa, isunga ti dua a termino ket agbalin a kas ipalit-palit. Ti moderno a konsepto ti "fairy" kadagiti agnanayon a pakasaritaan ket bukod laeng kadagiti English folklore, a napapintas ken nababain kas kadagiti uso idi Victorian era, kas idiay "fairy tales" para kadagiti ubbing.
Idi Victorian era ken Edwardian era, nagtudo ti interes kadagiti fairy. Ti Celtic Revival ket nagbilang kadakuada kas parte ti kultura nga pammati ti Ireland. Ni Carole Silver ken dagiti sabali, nagsao a daytoy a panangi-ayat ti English antiquarians ket gapu ti reaksyon ti agtutubo a industriyalisasyon ken panaw ti daan a kultura ti tattao.[6]
Descriptions
[urnosen | urnosen ti taudan]Diwata ti Europa wenno dagiti Fairies ket kadawyan a mailadawan kas tao ti ruar ken adda mahikal a kabaelan. Dagiti bassit a fairy nga agduduma ket naisurat idiay agdama a siglo, manipud iti un-uneg a bassit agingga iti kadakkel ti tao.[7] Daytoy a bassit a kadakkel ket mabalin a bunga laeng ti mahika, saan a permanenteng estado.[8] Adda pay dagiti bassit a fairy nga agbalbaliw ti kadakkel wenno aglawa ti kayat a ruar tapno agkasi kas tao.[9] Idiay Orkney, dagiti fairy ket nailadawan a bassit ken nababa, nagsusuot ti nangisit a kulay-abong bado, ken addaan pay ti armour.[10] Iti sabali a kababalin, dagiti fairy ket adda berde a matada. Adda dagiti ladawan a nagpakita kadakuada a nagsapatos, ken dagiti sabali nga nakayapak. Dagiti pakpak, uray a kasapulan idiay Victorian ken sumarsaruno a panawen ti arte, ket nalaka a saan a makitana iti alamat; aglipad da babaen ti mahika, sumagmamano ket makadengngeg idiay ragwort wenno iti likudan dagiti billit.[11] Dagiti baro a larawan aglaon kadagiti dragonfly wenno butterfly nga pakpak.[12]
Dagiti Reperensia
[urnosen | urnosen ti taudan]- ^ Kready, Laura (1916). A Study of Fairy Tales. Boston: Houghton Mifflin Company.
- ^ Briggs (1976) – The Fairies in English Tradition and Literature p. xi.
- ^ a b Keightley, Thomas (1828). The Fairy Mythology (iti Ingles). W. H. Ainsworth. ISBN 978-0-384-29010-5.
- ^ Warton, Thomas (2001). Spenser's Faerie Queene: Observations on the Fairy queen of Spenser. pt. 1 (iti Ingles). Taylor & Francis. ISBN 978-0-415-21958-7.
- ^ Warton, Thomas (2001). Spenser's Faerie Queene: Observations on the Fairy queen of Spenser. pt. 1 (iti Ingles). Taylor & Francis. ISBN 978-0-415-21958-7.
- ^ Silver, Carole B. (1999) Strange and Secret Peoples: Fairies and Victorian Consciousness. Oxford University Press. p. 47 ISBN 0-19-512199-6.
- ^ Briggs (1976) p. 98.
- ^ Yeats (1988) p. 2.
- ^ William Godwin (1876). "Lives of the Necromancers". p. 20.
- ^ "Orkneyjar – Descriptions of the Fairy Folk". Naiyarkibo manipud iti kasisigud idi 2020-02-24. Naala idi 2025-05-01.
- ^ Briggs (1976) p. 148.
- ^ Briggs (1976), The Fairies in English Tradition and Literature, p. 249.