Estados Unidos iti Amerika: Paggiddiatan a nagbaetan dagiti rebision
FoxBot (tungtungan | aramid) m r2.6.5) (Robot: Agnaynayon or:ଆମେରିକା |
JAnDbot (tungtungan | aramid) m r2.6) (Robot: Agnaynayon vep:Amerikan Ühtenzoittud Valdkundad |
||
| Linia 557: | Linia 557: | ||
[[uz:Amerika Qoʻshma Shtatlari]] |
[[uz:Amerika Qoʻshma Shtatlari]] |
||
[[vec:Stati Unii de ła Mèrica]] |
[[vec:Stati Unii de ła Mèrica]] |
||
[[vep:Amerikan Ühtenzoittud Valdkundad]] |
|||
[[vi:Hoa Kỳ]] |
[[vi:Hoa Kỳ]] |
||
[[vls:Verênigde Stoaten van Amerika]] |
[[vls:Verênigde Stoaten van Amerika]] |
||
Rebision manipud idi 13:14, 4 Pebrero 2012
Estados Unidos iti Amerika United States of America | |
|---|---|
| Napili a pagsasao: In God We Trust (opisial) (Ilokano:Ken ni Apo Dios iti pagtalekanmi) [E Pluribus Unum] Biddut: {{lang}}: ti teksto ket agraman iti italiko a pannakaisurat (tulong) (tinawtawid) (Latino: Out of Many, One) (Ilokano: Aggapu iti Adu, Maymaysa) | |
| Nailian a kanta: "Ti Nabituenan a Wagayway" | |
 | |
| Kapitolio | Washington, D.C. |
| Kadakkelan a siudad | Ciudad ti New York |
| Opisial a sasao | Awan iti pederal nga agpang[a] |
| Nailian a pagsasao | Ingles (de facto)[b] |
| Nagan dagiti umili | Amerikano/Amerikana (Ingles:Dagiti Amerikano/Amerikano) |
| Gobierno | Pederal presidente batay-linteg a republika |
| Barack Obama (D) | |
| Joe Biden (D) | |
| John Boehner (R) | |
| John Roberts | |
| Lehislatura | Kongreso |
| Senado | |
| Balay iti Pannakaibagi | |
| Panagwaywayas manipud ti Pagarian ti Nalatak a Britania | |
| Hulio 4, 1776 | |
| Septiembre 3, 1783 | |
| Hunio 21, 1788 | |
| Kalawa | |
• Dagup | 9,826,675 km2 (3,794,100 sq mi)[c] (Maika-3/Maika-4) |
• Danum (%) | 6.76 |
| Populasion | |
• Karkulo idi 2011 | 339,400,000[1] (Maika-3) |
• Densidad | 33.7/km2 (87.3/sq mi) |
| GDP (PPP) | Karkulo idi 2011 |
• Dagup | $15.065 trillion[2] (Umuna) |
• Tunggal maysa a tao | $48,147[2] (8th) |
| GDP (nominal) | Karkulo idi 2011 |
• Dagup | $15.065 trillion[3] (Umuna) |
• Tunggal maysa a tao | $48,147[2] (Maika-15) |
| Gini (2007) | 45.0 kalalainganna · Maika-39 |
| HDI (2011) |  0.910[4]Biddut: Imbalido a pateg ti HDI · Maika-4 |
| Kuarta | Doliar ti Estados Unidos ($) (USD) |
| Sona ti oras | UTC−5 aginggana ti −10 |
• Kalgaw (DST) | UTC−4 aginggana ti −10 |
| Pormat ti petsa | m/d/yy (AD) |
| Pagmanehuan | kanawan |
| Kodigo ti panagtawag | +1 |
| Kodigo ti ISO 3166 | US |
| TLD ti internet | .us .gov .mil .edu |
^ a. Ti Ingles ket opisial a pagsasao kadagit 28 nga estado—adu pay dagit nagtaudan ng agit-ited ti nangatngato a karkulo, a naibatay iti sabsabali a panagipalpalawag iti "opisial". Ti Ingles ken Hawaiian dagitoy dua ket opisial a pagsasao ti estado iti Hawaii.
^ b.Ti Ingles ket isu ti de facto a pagsasao ti gobierno ti Amerika ken isu laeng ti pagsao ti sangakabbalayan babaen ti 80% kadagiti Amerikano nga agedad ti lima ken nangatngato. Ti Españiol ket isu ti maikadua a kaaduan a bilang a pagsasao. ^ c. Wenno saan a ti Estados Unidos wenno ti China ket dakdakel ket naisuppiat. Ti bilang ket manipud ti Central Intelligence Agency it Estados Unidos World Factbook. Ti sabsabali a pagtaudan ket nagited ti basbassit a bilang. Dagiti naturayan a bilang iti kaddakkel iti daytoy a pagilian ket ket kadagiti 50 nga estado ken Distrito iti Columbia laeng, saan a naited dagiti territorio. ^ d. Ti karkulo kadagiti bilang ti umili ket nairaman dagiti tat-tao a kadawyan a nagtaeng kadagiti 50 nga estado ken ti Distrito iti Columbia, a nairaman dagiti saan nga umili. Saan a nairaman dagiti nagtaeng kadagiti territorio, nga addan ti sumurok a riwriw nga umili iti Estados Unidos (kaaduan idiay Puerto Rico), wenno dagiti umili ti Estados Unidos a nagtaeng iti ruar ti Estados Unidos. | |
.svg)
.svg)
Ti Estados Unidos iti Amerika (Ingles: United States of America), wenno kaadduan ket masao nga "Amerika" laeng, ket pagilian a pederal a naibatay ti linteg a republika, mabirukan iti tengnga ti kontinente ti Amianan nga Amerika, a naisadagan dagiti 48 a kontinental nga estado ken Washington, D.C., a kapitoliona, ket naisadagan pay a nagbaetan ti Taaw Pasipiko ken Taaw Atlantiko, nabeddengan ti Canada iti amianan ken Mexico iti abagatan.Ti estado iti Alaska ket adda idiay amianan a laud iti kontinente, nga addaan ti Canada iti daya ken Russia iti laud, iti ballasiw ti Nailet a Baybay Bering. Ti estado iti Hawaii ket maysa a purpúro idiay tennga a Pasipiko. Daytoy a pagilian ket addaan pay kadagiti territoriona idiay Pasipiko ken Caribbean. Limapulo nga estado ti mangbukbukel daytoy a pagilian, saan a nairaman kadagiti dadduma a teritoriona.
Iti 3.79 kuadrado milia (9.83 riwriw km2) ken addaan ti sumurok a 312 riwriw a tat-tao, ti Estados Unidos ket isu ti maika-3 weeno maika-4 a kadakkelan a pagilian iti dagup a kalawa ti dagana, ken ti maika-3 a kadakkelan baben ti kalawa ti daga ken bilang dagiti umili. Daytoy ket maysa kadagiti kaaduan ti sabsabali nga etnisidad ket sabsabali a kultura a pagilian, ti nagbanagan daytoy ti kaaduan a panag-imigrasion manipud kadagit sabsabali a pagilian.[6]Ti ekonomia ti Estados Unidos ket isu ti kadakkelan a nailian nga ekonomia iti lubong, nga addan ti nakarkulo a 2011GDP iti $15.1 trilion.
Dagiti patneng a tat-tao ket nagtaudda manipud kadagiti dagiti Paleo nga Indian nga asino dagitoy ket naggapu da idiay Asia a nagnaedan da iti rib-ribo a taw-tawen nga ti tattan ket ti kangrunaan a daga ti Estados Unidos. Daytoy a bilang dagiti umili a patneng nga Amerikano ket nalatak a nakissayan babaen kadagiti saksakit ket gub-gubat kalpasan ti panag-kolonia ti Europa. Ti Estados Unidos ket naibangon babaen kadagiti Sangapulo ket tallo a Kolonia a mabirukan iti Daya nga Aplaya iti Estados Unidos. Idi Hulio 4, 1776 ket nagisayasay da ti Panagyebkas ti Estados Unidos iti Panagwaywayas, nga daytoy ket nagparangarang ti kinabukod a panagturay ken ti panakaipatakder ti panagtintinnulongan a kappon. Dagit nagsuppiat nga estado ket naparukma da ti Emperio it Britania iti Pananggulo a Gubat ti Amerika, daytoy ti immuna a nagballigi iti kolonia a gubat iti panagwaywayas.[7] Ti agdama a Batay-linteg ti Estados Unidos ket naampon idid Septiembre 17, 1787; ti panakatalgedan na iti sumaganad a tawen ket pinakabaelan na dagiti estado a paset iti nagkaykaysa a republika nga addaan ti napigsa a tengnga a gobierno. Ti Kuenta dagiti Karbengan, ket naglaon kadagiti sangapulo a [Listaan dagiti pannakapasayaat ti Batay-linteg iti Estados Unidos|a pannakapasayaatan ti Batay-linteg]] nga ag-garantia kadagiti kaaduan a nakaisugud ken naikalintegan a karbengan, ket napatalgedan idi 1791.
Lumapus iti maika-19 a siglo ti Estados Unidos ket inyallatyiw na dagiti patneng a tribu, naala na ti territorio ti Louisiana manipud iti Francia, Florida manipud iti España ken paset ti Pagilian nga Oregon manipud iti Nagkaykaysa a Pagarian, Alta California ken New Mexico manipud iti Mexico, ken Alaska manipud iti Russia, ken innala na ti Republika iti Texas ken ti Republika iti Hawaii. Ti suppiatan a baetan ti Abagatan nga Amerika ken ti Amianan nga Amerika iti panag-padakkel ti patakder iti panag-tagabu ken dagiti karbengan ti estado napungtoten na ti Paisano a Gubat iti panawen nga 1860. Ti panangabak ti Amianan ket napawilan na ti agnayon a panaggudua iti daytoy a pagilian ken nagbanagan ti panaka-gibus ti nailintegan a panag-tagabu idiay Estados Unidos. Babaen ti panawennga 1870, ti nailian nga ekonomia na ket isun ti kadakkelan iti sangalubongan.[8]Ti Kastila-Amerikano a Gubat ken Umuna a Gubat ket nagpasingked iti daytoy a pagilian ti kasasaad na a kas maysa a napigsa a milisia. Rimmuar manipud iti Maikadua a Gubat nga isu ti immuna a pagilian nga addaan iti nuklear nga armas ken agnanayon a kameng iti Talinaay a Konsilo Dagiti Nagkaykaysa a Pagilian, ken kultural a puersa iti sangalubongan.[9]
Manipud idi tengnga ti 20-siglo, timmanor ti Estados Unidos nga nabileg a nasion no maipanggep iti ekonomia, militar, siensia, teknolohia, politica, kultura, ken nadumaduma pay nga banbanag.
Etimolohia
Idi 1507, maysa nga Aleman a managararamid ti mapa nga agnagan ti Martin Waldseemüller ket nagaramid ti mapa iti libong nga nainaganan na ti Lumaud a Hemispiro iti "Amerika" nainaganan daytoy iti maysa nag Italino a managsukisuk ken managararamid ti mapa a ni Amerigo Vespucci.[10]Ti akinsakbay kadagiti kolonia ti Britania ket inus-usar da daytoy baro a nagan ti pagilian idi 1776 a panagirangarang ti panagwaywayas, "ti nagtutunos a Panagyebkas kadagiti sangapulo ket tallo a nakkaykysa nag Estado iti Amerika".[11]Idi Nobiembre 15, 1777, ti Maikadua a Kontinental a Kongreso ket inampon na ti Dagiti Artikulo iti Konpederasion, a nangisao, "Ti Patakder iti daytoy a Konpedarasion ket isunto ti "Ti Estados Unidos iti Amerika". Ti Franko-Amerikano a tul-tulag iti 1778 ket nag-usar ti "Estados Unidos iti Amianan nga Amerika", ngem manipud idi Hunio 11, 1778, ti "Estados Unidos iti Amerika" ket ti nausar kadagiti kuenta iti pannagsukat iti daytoy a pagilian, ken nagbalin nga opisial daytoy manipud idin.[12]
Ti nababa a porma "Estados Unidos"(United States) ket maysa pay a pagalagadan. Dagiti sabbali pay a porma ket ti "E.U." (U.S), ti "EUA" (USA), ken "Amerika". Ti pangsarsarita pay a nagan ket mairaman ti "E.U. iti A" (U.S. of A) ken, it sabsabali a lugar iti lubong, ti "States" (dagiti estado). Ti "Columbia", idi ket maysa a nasikat a nagan para iti Estados Unidos, a nainaganan kenni Christopher Columbus; apparang daytoy iti nagan a "Distrito iti Columbia".
Ti pagalagadan a waya ti panagtawag iti umili iti Estados Unidos ket maysa nga "Amerikano" wenno "Amerikana" (para iti babai).
Pakasaritaan
Kangrunaan nga artikulo: Pakasaritaan ti Estados Unidos iti Amerika
Nangrugi ti pakasaritaan ti Amerika idi simmanglad dagiti umuna nga tattao aggapu iti Asia a nangpuon dagiti Patneng nga Americano wenno Americano nga Indian. Ag-12,000 nga tawen ti limmabasen idi binallasiwda . Sinurotda dagiti an-anupen nga dadakkel nga ay-ayup.
Gobierno ken politika
Batay-linteg
Pederal a gobierno
Ti gobierno a pederal ket isu ti nailian a gobierno ti Estados Unidos, nabuklan ti Kongreso (sanga a mangaramid ti linteg), ti Presidente (sanga nga mangidaulo), ken ti Korte Suprema (sanga nga mangikeddeng ti linteg). Dagitoy tallo nga sanga ket naibangon tapno agtitinnimbang ti bilegda.
Estado ken lokal a gobierno
Dagiti tunggal maysa nga estado ket mabirukan ti agsasabali ken nadumaduma a Batay-linteg, maikadua a kalintegan ti estado kalpasan a masurot iti pederal. Dagitoy a linteg ti kangrunaan a makaapekto iti biag kadagiti tat-tao. Dagiti estado ti E.U.A. ken maidauloan iti Gobernador. Adda met nabutosan nga lehislatura bicameral, mailaksid ti Nebraska. Ti kangatoan nga korte ket Korte Suprema ti Estado ken ti kababaan ket dagiti korte iti "proninsia" wenno ili. Dagiti hues ket mabutosan wenno madutokan kas ti pederal, depende ti estado.
Ti lokal nga gobierno ket mangkitkita iti linteg dagiti il-ili ken siudsiudad. Ti kangatoan nga opisial ket alkalde.
Estado ken territorio
Relasionna iti naduma nga pagilian ken Militaria
Ti bileg nga militar ti Estados Unidos ket agbilang ti kasla 1.4 riwriw nga active duty personnel, santo mainayon nga adda nasurok nga agsasangagasut a ribo a nakareserba ken Guardia Nasional.
Ekonomia
Dagiti kadakkelan a siudad
 |
Addaan ti kangrunaan a siudsiudad iti Estados Unidos, mainayon ti tallo nga kadakkelan ti pagiian ken lubong: Ciudad ti New York, Los Angeles, ken Chicago. Babaen ket lamisaan dagiti duapulo nga kadakkelan a siudad iti Estados Unidos, maibatay iti 2004 nga senso:
Heograpia ken tiempo
Kataoan
Puli
Relehion
Mapattapatta nga 85 porsiento dagiti Amerikano ket maibilang a Kristiano iti nadumaduma nga klase. Ti mabatbati nga kinse porsiento ket aggapu kadagiti Kinahudio, Islam, Budismo, ken kadagiti awan relihionna.
Kuna ti 2004 nga Gallup poll, kas 44 porsiento dagiti Amerikano ket minagsimba uray maminsan laeng iti lawas. Daytoy ket kadkadaywan kadagiti agnaed ti makuna nga "bible belt" iti umabagatan ken agpatengnga nga es-estado iti E.U.A. Dagiti Baptista ket kadakkelan nga grupo idiay abagatan, santo dagiti Metodista. Dagiti Romano Katoliko ket kaaduan idiay amianan-daya.
Pinagilaksid ti Relihion dagiti Nataengan nga Tattao iti Estados Unidos: 1990 ken 2001 [1]
Amin nga porsiento ket nai-adjust kadagiti tattao nga saan manginagan iti relihionna, manipud 2.3% idi 1990 ket 5.4% idi 2001
| 1990 | 2001 | Paggiddiatan iti porsiento |
Pinagsabali (%) | |
|---|---|---|---|---|
| Kadagupan a Kristiano | 88.3% | 79.8% | -8.5% | +5.3% |
| Romano Katoliko | 26.8% | 25.9% | -1.0% | +10.6% |
| Nadumaduma nga Kristiano | 61.4% | 54.0% | -7.5% | +0.8% |
| Baptista | 19.8% | 17.2% | -2.6% | -0.4% |
| Metodista | 8.3% | 7.2% | -1.1% | -0.2% |
| Kristiano - saan naginagan iti simbaan | 4.7% | 7.2% | +2.5% | +75.3% |
| Luterano | 5.3% | 4.9% | -0.4% | +5.2% |
| Presbiteriano | 2.9% | 2.8% | -0.1% | +12.3% |
| Protestante - saan naginagan ti simbaan | 10.0% | 2.4% | -7.7% | -73.0% |
| Pentecostal/Karismatic | 1.9% | 2.2% | +0.4% | +38.1% |
| Episkopaliano/Anglikano | 1.8% | 1.8% | -- | +13.4% |
| Mormon | 1.5% | 1.4% | -- | +12.1% |
| Simsimbaan ni Kristo | 1.0% | 1.3% | +0.3% | +46.6% |
| Nagtipon nga Simbaan ni Kristo | 0.3% | 0.7% | +0.4% | +130.1% |
| Saksi ni Yehoba | 0.8% | 0.7% | -0.1% | -3.6% |
| Um-ummong ni Apo Dios | 0.4% | 0.6% | +0.2% | +67.6% |
| Ebanhelikal | 0.1% | 0.5% | +0.4% | +326.4% |
| Simbaan ni Apo Dios | 0.3% | 0.5% | +0.2% | +77.8% |
| Simbaan ti Adventista ti Maikapito nga Aldaw | 0.4% | 0.4% | -- | +8.4% |
| Dumaya nga Ortodokso | 0.3% | 0.3% | -- | +28.5% |
| Dadduma pay a Kristiano (kas 0.3% da wenno nababbaba) | 1.6% | 1.9% | +0.3% | +40.2% |
| Total ti nadumaduma nga relihion | 3.5% | 5.2% | +1.7% | +69.1% |
| Hudio | 1.8% | 1.4% | -0.4% | -9.8% |
| Saan naginagan | 0.1% | 1.3% | +1.2% | +1,176.4% |
| Muslim | 0.3% | 0.6% | +0.3 | +109.5% |
| Budista | 0.2% | 0.5% | +0.3% | +169.8% |
| Hindu | 0.1% | 0.4% | +0.3% | +237.4% |
| Unitarian Unibersalista | 0.3% | 0.3% | -- | +25.3% |
| Dadduma pay (kas 0.07% da wenno nababbaba) | 0.6% | 0.7% | +0.1% | +25.4% |
| Awan relihion/Ateista/Agnostico | 8.4% | 15.0% | +6.6% | +105.7% |
Pagsasao
Awan ti ofisial a pagsasao iti Estados Unidos nga ikalintegan ti gobierno a pederal. Maipagarup laeng nga Ingles wenno Inggles ti Amerika ti umuna wenno agmaymaysa nga lengguahe ti kaaduan nga katatao iti pagilian. Isu ti maar-aramat a pagsasao ti gobierno, korte, eskuelaan, media, ken dadduma pay.
Duapulo ket pito (27) nga estado ket nagpataud iti Ingles kas ofisial a lengguaheda, ngem tallo kaniada ti naginagan iti maikadua nga ofisial nga pagsasaoda — Hawaii, Louisiana, ken Baro a Mexico, masurot ti Hawayano, Frances, ken Espaniol ti napili.
Ti Espaniol ket kadakkelan a minoria a pagsasao, aggapu gamin kadagiti minagbaniaga iti Latin America ken iti pakasaritaan a dakkel a paset ti America idi, kas agpaabagatan ken agpalaud, ta isuda idi ket bagi ti Mexico (nga nagbagi ti Espania). Sa maysa pay, Espaniol iti umuna nga pagsasao ti Puerto Rico, teritorio ti Estados Unidos.
Ti kangrunaan nga lengguahe nga insenial ket American Sign Language (ASL).
Manipud idi 2004, adda ag-336 nga lengguahe iti Estados Unidos, 176 kaniada ket patneng nga pagsasao iti Amerika, diay lengguahe dagiti Patubo nga Americano.
Edukasion
Kultura
 | Daytoy nga artikulo ket pungol. Makatulongka iti Wikipedia babaen ti panagnayon iti daytoy. |
PInagibasaran
- ^ "U.S. POPClock Projection". U.S. Census Bureau. Ma-automatiko a mapabaro ti karkulo.
- ^ a b c "Estados Unidos". International Monetary Fund. Naala idi 2011-10-09.
- ^ Biddut ti dakamat: Imbalido nga etiketa ti
<ref>; awan ti teksto a naited para kadagiti ref a nanaganan tiIMF GDP - ^ "Nagbanagan ti Panagrangrang-ay 2011" (PDF). Dagiti Nagkaykaysa a Pagilian. 2011. Naala idi 5 Nobiembre 2011.
- ^ {{cite web|url=http://www.footprintnetwork.org/images/uploads/Ecological_Footprint_Atlas_2010.pdf%7Ctitle=Ecological Footprint Atlas 2010|publisher=Global Footprint Network|accessdate=11 Hulio 2011}}
- ^ Adams, J. Q., and Pearlie Strother-Adams (2001). Dealing with Diversity. Chicago: Kendall/Hunt. ISBN 0-7872-8145-X.
- ^ Dull, Jonathan R. (2003). "Diplomacy of the Revolution, to 1783", p. 352, chap. in A Companion to the American Revolution, ed. Jack P. Greene and J. R. Pole. Maiden, Mass.: Blackwell, pp. 352–361. ISBN 1-4051-1674-9.
- ^ Maddison, Angus (2006). "Historical Statistics for the World Economy". The Groningen Growth and Development Centre, Economics Department of the University of Groningen. Naala idi 2008-11-06.
- ^ Cohen, Eliot A. (Hulio/Agosto 2004). "History and the Hyperpower". Foreign Affairs. Naala idi 2006-07-14.
{{cite web}}: Kitaen dagiti pateg ti petsa iti:|date=(tulong) "Country Profile: United States of America". BBC News. 2008-04-22. Naala idi 2008-05-18. - ^ "Cartographer Put 'America' on the Map 500 years Ago". USA Today. 2007-04-24. Naala idi 2008-11-30.
- ^ "The Charters of Freedom". National Archives. Naala idi 2007-06-20.
- ^ McClure, James (2008-06-12). "A Primer: The 'First Capital' Debate". YDR.com. Naala idi 2010-07-26.
Plantilia:Link FA Plantilia:Link FA Plantilia:Link FA Plantilia:Link FA Plantilia:Link FA Plantilia:Link FA Plantilia:Link FA