Kappon ti Sobiet: Paggiddiatan a nagbaetan dagiti rebision
EmausBot (tungtungan | aramid) m r2.7.2+) (Robot: Agnaynayon bxr:Социалист Холбооной Улас |
m r2.7.2) (Robot: Agsuksukat pa:ਸੋਵਿਅਤ ਸੰਘ idiay pa:ਸੋਵੀਅਤ ਸੰਘ |
||
| Linia 233: | Linia 233: | ||
[[oc:Union de las Republicas Socialistas Sovieticas]] |
[[oc:Union de las Republicas Socialistas Sovieticas]] |
||
[[os:Советон Цæдис]] |
[[os:Советон Цæдис]] |
||
[[pa: |
[[pa:ਸੋਵੀਅਤ ਸੰਘ]] |
||
[[pap:Union Sovietiko]] |
[[pap:Union Sovietiko]] |
||
[[pl:Związek Socjalistycznych Republik Radzieckich]] |
[[pl:Związek Socjalistycznych Republik Radzieckich]] |
||
Rebision manipud idi 00:08, 19 Disiembre 2012
Plantilia:Infobox pagilian idi
Ti Kappon ti Sobiet (Ruso: Советский Союз, tr. Sovetsky Soyuz), opisial a ti Kappon dagiti Sosialista a Republika ti Sobiet (USSR; Ruso: Сою́з Сове́тских Социалисти́ческих Респу́блик, tr. Soyuz Sovetskikh Sotsialisticheskikh Respublik; IPA: [sɐˈjus sɐˈvʲetskʲɪx sətsɨəlʲɪˈstʲitɕɪskʲɪx rʲɪsˈpublʲɪk] (
dengngen); naipangyababa iti Inggles kas ti СССР, SSSR), ket maysa idi a batay-linteg a sosialista nga estado nga adda idiay Eurasia iti nagbaetan ti 1922 ken 1991.
Ti Kappon ti Sobiet ket maysa idi a maymaysa a partido nga estado a tinurayan babaen ti Partido Komunista manipud idi nabangon aginggana idi 1990.[1] Maysa a kappon dagiti 15 subnational a republika ti Sobiet, ti estado ti Sobiet ket naipatakder babaen ti maysa a naisentro a nagato a gobierno ken ekonomia.
Ti Ruso a Rebolusion iti 1917 ket gapuanan ti panatuang ti Ruso nga Imperio. Kalpasan ti Ruso a Rebolusion, adda idi ti panagsagsagaba para iti bileg a nagbaetan ti partido a Bolshevik, nga indauloan babaen ni Vladimir Lenin, ken ti kontra-komunista a Puraw a tignay. Idi Disiembre 1922, dagiti Bolshevik ket nangabakda iti sibil a gubat, ken naporma ti Kappon manipud kadagiti panagtitipon ti Pederatibo a Sosialista a Republika ti Ruso a Sobiet, ti Transkaukasia a Sosialista a Pederatibo ti Sobiet a Republika, ti Ukraniano a Sosialista a Republika ti Sobiet and the Byelorussian Soviet Socialist Republic.
Kalpasan ti ipupusay ni Vladimir Lenin idi 1924, ni Joseph Stalin ket isu ti nagturay,[2] a nagidaulo it USSR babaen ti a programa ti panagindustrialisasion. Ni Stalin ket nangibangon ti maysa a naplano nga ekonomia.[2]
Idi Hunio 1941, ti Nasi nga Alemaniay ken dagiti kumaduanna ket rinautda ti Kappon ti Sobiet, a daytoy ti nangbettak ti di-mangriribo a tulag, a pinirmaan dayta naibaga a naaudi idi 1939. Kalpasan ti uppat a tawen a panakilablaban, ti Kappon ti Sobiet ket rimsua a kas dagiti dua a nalatak a bileg iti lubong, a ti maysa pay ket ti Estado sUnidos.
Ti Kappon ti Sobiet ken dagiti bukodna a satelite nga estado ti Dumaya a Europa, a namammoan a kas ti Dumaya a Pagkaykaysaan, ket nakisuppiat iti Nalamiis a Gubat, daytoy ket ti maysa a nabayag a sangalubongan nga a prolonged global ideolohiko ken politiko a panagsagsagaba a kasupiatna ti Estados Unidos ken dagiti bukodna a Lumaud a kumaduaan, a daytoy ket pinanawanna met laeng gapu ti panakaisangona iti panagrigat ti ekonomia ken dagiti domestiko ken ganganaet a yaalsa ti politika.[3][4] Iti naladaw a panawen ti 1980, ti naudi a daulo ti Sobiet a ni Mikhail Gorbachev ket nagpadas ti panagrepormana ti estado kadagiti annurotenna iti perestroika kenglasnost, ngem ti Kappon ti Sobiet narba ken daytoy ket pormal a natunaw idi Disiembre 1991 kalpasan ti napaay a kudeta ti Agosto.[5] Ti Ruso a Pederasion ket nagitultuloy kadagiti karbengan ken obligasionna.[6]
Heograpia, klima ken katutubo
Daytoy ket adda ti kalawa a 22,402,200 kuadrado kilometro (8,649,500 sq mi), ti Kappon ti Sobiet ket isu ti kadakkelan nga estado iti lubong. Ti kadakkelan nga estado iti lubong, tatta nga aldawen ket ti Rusia, a daytoy ket rimsua manipud ti USSR kalpasan ti panakapaay daytoy. Sumaksakop iti pagkanem a kalawa iti rabaw ti Daga, ti kadakkelna ket maipada iti Amianan nga Amerika. Ti Europeano a paset daytoy ket buklen ti pagkapat a kalawa iti daytoy a pagilian, ken daytoy idi ti sentro ti kultura ken ekonomia. Ti dumaya a paset idiay Asia ket gumay-at idiay Taaw Pasipiko aginggana ti daya ken Apganistán iti abagatan, ken awan unay ti populasionna. Daytoy ket nawatiwat iti 10,000 kilometro (6,200 mi) ti daya aginggana iti laud a bumallasiw kadagiti 11 sona ti oras, ken gangani a 7,200 kilometro (4,500 mi) iti amianan aginggana ti abagatan. Adda daytoy ti lima a sona ti klima: tundra, taiga, estepa, desierto, ken kabambantayan.
Ti Kappon ti Sobiet ket tagikuana ti kaatiddogan a pagbeddengan iti lubong, a marukrukod iti agarup a 60,000 kilometro (37,000 mi), dua a pagkatlo daytoy ket pantar iti Taaw Artiko. Iti ballasiw ti Nailet a Baybay Bering ket ti Estados Unidos. Ti Kappon ti Sobiet ket pagbeddenganna ti Apganistán, Tsina, Czechoslovakia, Pinlandia, Hungaria, Iran, Mongolia, Amianan a Korea, Norwega, Polonia, Romania, ken Turkia manipud idi 1945 aginggana idi 1991.
Ti kaatiddogan a karayan ti Kappon ti Sobiet ket isu idi ti Irtysh. Ti kangatuan a bantayna ket isu idi ti Komunismo a Pantok (tattan ket ti Ismail Samani a Pantok) idiay Tajikistan, iti7,495 metro (24,590 ft). Ti kadakkelan a danaw iti lubong, ti Baybay Kaspio, ket nagrunaan a naisanglad iti Kappon ti Sobiet. Ti kadakkelan a di-naapgad a danum ken kaadaleman, ti Danaw Baikal, ket adda idi idiay Kappon ti Sobiet.
Pinagibasaran
- ^ Bridget O'Laughlin (1975) Marxista a Panagarngian iti Antropolohia Tinawen a Panagrepaso iti Antropolohia Tomo. 4: pp. 341–70 (Oktubre 1975) (doi:10.1146/annurev.an.04.100175.002013).
William Roseberry (1997) Ni Marx ken Antropolohia Tinawen a Panagrepaso iti Antropolohia, Tomo. 26: pp. 25–46 (Oktubre 1997) (doi:10.1146/annurev.anthro.26.1.25) - ^ a b Robert Service (9 Septiembre 2005). Stalin: biograpia. Picador. ISBN 978-0-330-41913-0.
- ^ Mr. David Holloway (27 Marso 1996). Ni Stalin ken ti Bomba. Unibersidad ti Yale a Pagmalditan. p. 18. ISBN 978-0-300-06664-7.
{{cite book}}: Ad-adu ngem maysa kadagiti|author=ken|last=ti nainaganan (tulong) - ^ Turner 1987, p. 23
- ^ Iain McLean (1996). Ti ababa a diksionario ti Oxford para iti politiko. Unibersidad ti Oxford a Pagmalditan. ISBN 978-0-19-285288-5.
- ^ "Ti Rusia ket partido tattan kadagiti aniaman a Tulag a partido ti sidgud idi a Kappon ti Sobiet, ken agganganas kadagiti isu met laeng a karnbengan ken obligasion iti sigud a Kappon ti Sobiet, malaksid kadagiti nasken a panagbalbaliw, a kas ti panagala ti panagbalbaliw kadagiti gay-at ti teritorio. [...] Ti Ruso a pederasion ket agitultuloy ti legado a personalidad iti sigud a Kappon ti Sobiet ken isu ngarud a daytoy ket saan a husto a kasaruno nga Estado iti kapanunutan a naibagbaga. Dagiti sabali a sigud a Republika ti Sobiet ket simmarunoda nga Estado.", Dagiti Materiales ti Nagkaykaysa a Pagarian iti Internasional a Linteg 1993, BYIL 1993, pp. 579 (636).