Karl Marx: Paggiddiatan a nagbaetan dagiti rebision

Karl Marx
Karl Marx
	Marx in 1875
Nayanak	Karl Heinrich Marx; 5 Mayo 1818; Trier, Pagarian iti Prusia
Natay	14 Marso 1883 (tawen 64); Londres, Nagkaykaysa a Pagarian
Panawen	Maika-19 a siglo a pilosopia pilosopia
Rehion	Lumaud a ppilosopia, Aleman a pilosopia
Pagadalan	Marxismo, Komunismo, Sosialismo, Materialismo
Kangrunaan a pagirayan	Politiko, ekonomiko, pilosopia, sosiolohia, obra, pakasaritaan, klase a panagsagsagaba,
Nalatak a kapanunotan	Kumaduaan a nagipatakder ti Marxismo (kaduana ni Engels), pakatda a pateg, dagiti parawad iti obra a teoria iti pateg, panagmaymaysa ken panaggundaway dagiti agob-obra, Ti Komunista a Warragawag, Das Kapital, materialista konsepto iti pakasaritaan
	Nakaimpluensiaan Hegel, Feuerbach, Spinoza, Proudhon, Stirner, Smith, Voltaire, Ricardo, Vico, Rousseau, Shakespeare, Goethe, Helvetius, d'Holbach, Liebig, Darwin, Fourier, Robert Owen, Balcescu, Hess, Hupay, Guizot, Pecqueur, Aristotle, Epicurus;
	Naimpluensiaan Lenin, Stalin, Trotsky, Mao, Tito, Hoxha, Castro, Guevara, Ceaușescu, Ho, Sartre, Simone de Beauvoir, Luxemburg, Lukács, Gramsci, Korsch, Kropotkin, Bakunin, Chomsky, Bookchin, Arendt, Marcuse, Lyotard, Foucault, Deleuze, Debord, Situationist International, Frankfurt School, Negri, Taussig, Roy, Laclau, Bourdieu, Schumpeter, Aflaq ken ken dadduma pay;
Pirma
	[urnosen iti Wikidata]

Inter-aktibo nga agbasabasa iti pakasaritaan

← Nadadaan nga urnos Barbaro nga urnos →

Content deleted Content added

VisualWikitext

Inline

Rebision manipud idi 18:53, 15 Enero 2013

Ni Karl Heinrich Marx (5 Mayo 1818 – 14 Marso 1883) ket maysa idi nga Aleman a philosopo, ekonomista, sosiolohista, historiador, agiwarwarnak, kenrebolusionario a sosialista. Dagiti kapanunutanna ket adda dagiti naipangpangruna a papel ti panagrangrang-ay iti siensia sosial ken ti sosialista a tignay ti politiko. Isu ket nagipablaak kadagiti nadumaduma a liblibro iti dagup a kabibiagna, a ti kalatakan ket ti Ti Komunista a Warragawag (1848) ken Kapital (1867–1894); adu kadagiti abrana ket kumaduaan nga insurat ti gayyemna ken kailiana a rebolusionario a sosialisata a ni, Friedrich Engels.^[4]

Isu ket naipasngay iti nabaknang a tengnga a klase a pamilia idiay Trier, a dati a ti Prusiano a Renania a makunkuna tattan a ti Renania-Palatinado, ni Marx ket nagadal idiay Unibersidad iti Bonn ken ti Unibersidad iti Berlin, nga isu ket naginterasado iti pilosopiko a kapanunutan iti Katutubo a Hegeliano. Idi 1836, isu ket nakitulag a makiasawa kenni Jenny von Westphalen, nga inasawana idi 1843. Kalpasan ti pinagadalna, isu ket nagsurat para iti maysa a radikal a warnakan idiay Cologne, ken nangrugrugi a nagobra ti teoriana iti dialektiko a materialismo. Isu ket immakar idiay Paris idi 1843, isu ket nangrugi a nagsursurat para kadagiti radikal a warnakan. Naamammoanna ni Engels idiay Paris, ken dagitoy dua ket nagtinnulogda kadagiti serie dagiti liblibro. Isu ket naipammagtalaw idiay Brussels, isu ket nagbalin a nangyuna apigura iti Liga ti Komunista, sakbay a nagsubli idiay Cologne, nga isu ket nangipatakder ti bukodna a warnakan. Idi 1849 nipammagtalaw manen ken immakar idiay Londres a kaduana ti asawana ken dagiti annakna. Idiay Londres, nga idiay ket pimmanglaw ti pamiliana, ni Marx ket nagtultuloy a nagsursurat ken nagannurot kadagiti teoriana a maipanggep ti kasasaad ti kagimongan ken no kasano pammatina a mangparang-ay, ken nagkampania para iti sosialismo ket isu ket nagbalin a maysa a naisangsangayan a pigura iti Internasional nga Asosiasion dagiti Agob-obra a tao.

Ni teoria ni Marx a maipanggep ti kagimongan, ekonomia ken politiko—a naumnong a tinawtawagan akas ti Marxismo—ket agibagbaga nga amin a kagimongan ket agparang-ay babaen ti dialektiko iti klase a panagsagsagaba: ti maysa a panagsuppiat a nagbaetan ti agtagikua a klase a daytoy ti agtengngel ti panagpataud ken ti nababbaba a klase nga agpataud kadagiti panagobra para iti dayta a sanikua. Isu ket naregget a kritiko iti agdama a sisio ekonomiko a porma iti kagimongan, kapitalismo, nga isu ket tinawtawaganna daytoy ti "diktadora iti burguesia", nga isu ket namatmati a daytoy ket pinatpatarya dagiti babaknang a klase a puro laeng para iti bukodda a pagimbagan, ken nagipadto a, a kas dagiti naplabas a sosio ekonomiko a sistema, a adytoy ket agpataudto kadagiti nakinuneg nga irteng a mangiturong ti bukodna a panakadadael ken sikatanto babaen ti baro a sistema, ti sosialismo.^[5] Isu ket nakisuppiat a babaen ti sosialismo a kagimongan daytoy ket turayan babaen dagiti agob-obra a klase a tinawtawaganna a ti "diktadora iti proletariado", ti "estado dagiti agob-obra" or "workers' democracy".^[6]^[7] Isu ket namatmati a ti sosialismo, a daytoy, ket masukatanto babaen ti awan ti estado, a awan ti klase a kagimongan a tinawtawagan a komunismo. A mairaman pay ti pamatmatina ti di maliklikan itisosialismo ken komunismo, ni Marx ket aktibo a nangilablaban para iti panakaisayangkat dayta dati, a nagsuppiat a dagiti sosial a teorista ken dagiti awan ti gundawayna a tattao ket naskenda nga agaramid kadagiti naurnos a tignay ti rebolusionario tapno rebbaenda ti kapitalismo ken mangisangpet ti panagbalbaliw ti sosio ekonomiko.^[8]^[9]

Dagiti rebolusionario a sosialista a gobierno nga agtaltalek ti Marxista a konsepto ket nagala kadagiti nadumaduma a pagpagilian iti maika-20 a siglo, a nagiturong daytoy ti panakaporma kadagiti kastoy a sosisalista nga estado a kas ti Kappon ti Sobiet idi 1922 ken ti Republika dagiti Tattao iti Tsína idi 1949. Adu kadagiti kappon dagiti agob-obra a partido iti sabgalubongan ket naimpluensiaan pay babaen kadagiti Marxista a kapanunutan. Adu dagiti nadumaduma ken sabsabali a teoretiko a kita ti naparang-ay idi, a kas ti Leninismo, Stalinismo, Trotskyismo ken Maoismo. Ni Marx ket kadawyan a nakakamat, kenni Émile Durkheim ken Max Weber, a kas maysa kadagiti tallo a kangrunaan nga arkitekto iti moderno a siensia sosial.^[10] Ni Marx ket naipalpalawagan a kas maysa kadagiti kaimpluensian a pigura iti pakasaritaan ti nagtagitaoan.^[11]^[12]

Pinagibasaran

^ Mehring, Franz, Karl Marx: Ti Pakasaritaan ti Biagna (Routledge, 2003) pg. 75
^ John Bellamy Foster. "Teoria iti Metaboliko a Rengngat ni Marx: Klasiko a Pundasion para iti Enbironmento a Sosiolohia", Amerikano a Warnakan iti Sosiolohia, Tomo. 105, Bilang. 2 (Septiembre 1999), pp. 366-405.
^ Allen Oakley, Panagkritiko iti Politiko nga Ekonomia ni Marx: 1844 to 1860, Routledge, 1984, p. 51.
^ "Karl Marx – Stanford nga Ensiklopedia iti Pilosopia".. Immuna anaipablaak idi Mar 26 Agosto 2003; ng aadu a panakabalbaliw idi Lun 14 Hun 2010. Naal aidi 4 Marso 2011.
^ Baird, Forrest E. (2008). From Plato to Derrida. Upper Saddle River, New Jersey: Pearson Prentice Hall. ISBN 0-13-158591-6. {{cite book}}: Di naikaskaso ti di ammo a parametro ti |coauthors=(maisingasing ti |author=) (tulong)
^ Karl Marx: Critique of the Gotha Program (Marx/Engels Selected Works, Volume Three, pp. 13–30;)
^ Iti Surat manipud kenni Karl Marx a para kenni Joseph Weydemeyer (MECW TYomo 39, p. 58; )
^ Craig J. Calhoun (2002). Teori ati Klasiko a sosiolohiko. Wiley-Blackwell. pp. 23–24. ISBN 978-0-631-21348-2. Naala idi 5 Marso2011. {{cite book}}: Kitaen dagiti pateg ti petsa iti: |accessdate= (tulong)
^ Wheen, Francis (2002). Karl Marx: Ti Maysa a Biag. New York: Norton. Introduction. {{cite book}}: Di naikaskaso ti di ammo a parametro ti |nopp=(maisingasing ti |no-pp=) (tulong)
^ "Max Weber – Stanford nga Ensiklopedia iti Pilosopia".
^ "Ni Marx ti 'kalatakan nga agpanpanunot' iti milenio". BBC News World Online. 1 Oktubre 1999. Naala idi 23 Nobiembre 2010.
^ Hart, Michael H. (2000). Ti 100: Panagranggo kadagiti Kaimpluensiaan a Tao iti Pakasaritaan. New York: Citadel. ISBN 0-89104-175-3. {{cite book}}: Imbalido a |ref=harv (tulong)

[1] Mehring, Franz, Karl Marx: Ti Pakasaritaan ti Biagna (Routledge, 2003) pg. 75

[2] John Bellamy Foster. "Teoria iti Metaboliko a Rengngat ni Marx: Klasiko a Pundasion para iti Enbironmento a Sosiolohia", Amerikano a Warnakan iti Sosiolohia, Tomo. 105, Bilang. 2 (Septiembre 1999), pp. 366-405.

[3] Allen Oakley, Panagkritiko iti Politiko nga Ekonomia ni Marx: 1844 to 1860, Routledge, 1984, p. 51.

[sep-4] "Karl Marx – Stanford nga Ensiklopedia iti Pilosopia".. Immuna anaipablaak idi Mar 26 Agosto 2003; ng aadu a panakabalbaliw idi Lun 14 Hun 2010. Naal aidi 4 Marso 2011.

[wk-5] Baird, Forrest E. (2008). From Plato to Derrida. Upper Saddle River, New Jersey: Pearson Prentice Hall. ISBN 0-13-158591-6. {{cite book}}: Di naikaskaso ti di ammo a parametro ti |coauthors=(maisingasing ti |author=) (tulong)

[6] Karl Marx: Critique of the Gotha Program (Marx/Engels Selected Works, Volume Three, pp. 13–30;)

[7] Iti Surat manipud kenni Karl Marx a para kenni Joseph Weydemeyer (MECW TYomo 39, p. 58; )

[Calhoun2002-23-24-8] Craig J. Calhoun (2002). Teori ati Klasiko a sosiolohiko. Wiley-Blackwell. pp. 23–24. ISBN 978-0-631-21348-2. Naala idi 5 Marso2011. {{cite book}}: Kitaen dagiti pateg ti petsa iti: |accessdate= (tulong)

[wh1-9] Wheen, Francis (2002). Karl Marx: Ti Maysa a Biag. New York: Norton. Introduction. {{cite book}}: Di naikaskaso ti di ammo a parametro ti |nopp=(maisingasing ti |no-pp=) (tulong)

[plato.stanford.edu-10] "Max Weber – Stanford nga Ensiklopedia iti Pilosopia".

[Manchester-11] "Ni Marx ti 'kalatakan nga agpanpanunot' iti milenio". BBC News World Online. 1 Oktubre 1999. Naala idi 23 Nobiembre 2010.

[The_100:_A_Ranking_of_the_Most_Influential_Persons_in_History-12] Hart, Michael H. (2000). Ti 100: Panagranggo kadagiti Kaimpluensiaan a Tao iti Pakasaritaan. New York: Citadel. ISBN 0-89104-175-3. {{cite book}}: Imbalido a |ref=harv (tulong)

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

[12]

@@ Linia 100: / Linia 100: @@
 [[hsb:Karl Marx]]
 [[hu:Karl Marx]]
-[[hy:Կարլ Մարքս]]
+[[hy:Կառլ Մարքս]]
 [[ia:Karl Marx]]
 [[id:Karl Marx]]