Bulan: Paggiddiatan a nagbaetan dagiti rebision
Lam-ang (tungtungan | aramid) m clean up, replaced: pinagibasaran → Dagiti nagibasaran (2) using AWB |
Lam-ang (tungtungan | aramid) m Ibabawi ti 200053 a binaliwan babaen ni Lam-ang (tungtungan) |
||
Linia 39: | Linia 39: | ||
| axial_tilt = 1.5424° (aginggana ti [[ekliptiko]])<br />6.687° (aginggana ti [[Orbital a dalumpinas (astronomia)|orbita dalumpinas]])<ref name="Lang2011">Lang, Kenneth R. (2011); [http://books.google.ca/books?id=S4xDhVCxAQIC&pg=PA184 ''Ti Cambridge a Pagalagadan ti Sistema Solar''], Maika-2 nga ed., Cambridge Unibersidad a Pagmalditan</ref><!-- 6.4° babaen ti <ref name="Grego2005">Grego, Peter, [http://books.google.ca/books?id=z6Pgt9xEW9gC&pg=PA48 ''Ti Bulan ken Kasano a Paliiwen''], Springer, 2005</ref> 6.6783° babaen ti <ref name="Conn2007">Conn, David (2007); ''Lednorf's Dilemma'', AuthorHouse, Bloomington (IN)</ref>--> |
| axial_tilt = 1.5424° (aginggana ti [[ekliptiko]])<br />6.687° (aginggana ti [[Orbital a dalumpinas (astronomia)|orbita dalumpinas]])<ref name="Lang2011">Lang, Kenneth R. (2011); [http://books.google.ca/books?id=S4xDhVCxAQIC&pg=PA184 ''Ti Cambridge a Pagalagadan ti Sistema Solar''], Maika-2 nga ed., Cambridge Unibersidad a Pagmalditan</ref><!-- 6.4° babaen ti <ref name="Grego2005">Grego, Peter, [http://books.google.ca/books?id=z6Pgt9xEW9gC&pg=PA48 ''Ti Bulan ken Kasano a Paliiwen''], Springer, 2005</ref> 6.6783° babaen ti <ref name="Conn2007">Conn, David (2007); ''Lednorf's Dilemma'', AuthorHouse, Bloomington (IN)</ref>--> |
||
| albedo = 0.136<ref name="Saari">{{Cite journal|doi=10.1364/AO.47.004981|title=Celestial body irradiance determination from an underfilled satellite radiometer: application to albedo and thermal emission measurements of the Moon using CERES|year=2008|last1=Matthews|first1=Grant|journal=Applied Optics|volume=47|pages=4981–93|pmid=18806861|issue=27|bibcode = 2008ApOpt..47.4981M }}</ref> |
| albedo = 0.136<ref name="Saari">{{Cite journal|doi=10.1364/AO.47.004981|title=Celestial body irradiance determination from an underfilled satellite radiometer: application to albedo and thermal emission measurements of the Moon using CERES|year=2008|last1=Matthews|first1=Grant|journal=Applied Optics|volume=47|pages=4981–93|pmid=18806861|issue=27|bibcode = 2008ApOpt..47.4981M }}</ref> |
||
| magnitude = −2.5 to −12.9<ref name="maxval" group="nb">Ti ''kaaduan a kuenta'' ket naited a naibatay ti titimbengan a karaniag manipud ti kuenta iti −12.74 a naited para iti maysa nga ekuador aginggana ti sentro ti Bulan iti kaadayo iti 378 000 km idiay NASA a kipudno a papeles a |
| magnitude = −2.5 to −12.9<ref name="maxval" group="nb">Ti ''kaaduan a kuenta'' ket naited a naibatay ti titimbengan a karaniag manipud ti kuenta iti −12.74 a naited para iti maysa nga ekuador aginggana ti sentro ti Bulan iti kaadayo iti 378 000 km idiay NASA a kipudno a papeles a pinagibasaran aginggana ti kabassitan a kaadayo ti Daga-Bulan a naited idiay, kalpasan ti pinudno ti kinaudi para iti ekuatorial a raya ti Daga iti 6 378 km, nga agited ti 350 600 km. Ti ''kabassitana kuenta'' (para iti kaadayo ti [[baro a Bulan]]) ket naibatay iti agpadpada panakagpang nga inususar ti kaadu a distansia ti Daga–Bulan iti 407 000 km (a naited idiay kipnapudno a papeles) ken babaen ti panagkarkulo ti karaniag iti [[panagsilnag ti daga]] iti baro a Bulan. Ti karaniag iti panagsilnag ti daga ket {{nowrap|[[albedo ti Daga]] ×}} {{nowrap|([[raya ti Daga]] /}} Raya iti [[Panagtayyek iti Bulan]])<sup>2</sup> ] a minaig ti dagus a solar a panakasilnag a rumsua para iti kabus a Bulan. ({{nowrap|Albedo ti Daga {{=}} 0.367}}; {{nowrap|raya ti Daga {{=}} (polar}} radius × ekuatorial {{nowrap|radius)<sup>½</sup> {{=}} 6 367 km}}.)</ref><br />−12.74 (katimbengan ti [[kabus a bulan]])<ref name="NSSDC"/> |
||
| angular_size = 29.3 to 34.1 [[Minuto iti arko|arcminutes]]<ref name="NSSDC"/><ref name="angular_size" group="nb"> |
| angular_size = 29.3 to 34.1 [[Minuto iti arko|arcminutes]]<ref name="NSSDC"/><ref name="angular_size" group="nb"> |
||
Ti sakup ti naited a kuenta ti angular a kadakkel ket naibatay baben ti titimbengan dagiti sumaganad a kuenta a naited idiay kinapudo a papeles a |
Ti sakup ti naited a kuenta ti angular a kadakkel ket naibatay baben ti titimbengan dagiti sumaganad a kuenta a naited idiay kinapudo a papeles a pinagibasaran: iti maysa a Daga-ekuador aginggana ti Bulan-sentro a kaadayo iti 378 000 km, ti [[Angular a diametro|angular a kadakkel]] ket 1896 [[arkosegundo]]. Ti kapadpadana met laeng a kinapudno a papeles ket agited ti patingga ti Daga–Bulan a kaadayo iti 407 000 km ken 357 000 km. Para iti kadakkelan a angular a kadakkel, ti kabassitan a distansiaket nasken ipagisu para iti ekuatorial a raya ti Daga iti 6 378 km, nga agited ti 350 600 km.</ref> |
||
| temp_name1 = ekuador |
| temp_name1 = ekuador |
||
| min_temp_1 = 100 [[kelvin|K]] |
| min_temp_1 = 100 [[kelvin|K]] |
Rebision manipud idi 23:30, 27 Septiembre 2013
Dagiti panangikeddeng | |||||||||||||
---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
Dagiti pangilasin | lunar, seleniko | ||||||||||||
Dagiti pakailasinan ti panaglikmut | |||||||||||||
Perigee | 362,570 km (0.0024 AU) (356,400–370,400 km) | ||||||||||||
Apogee | 405,410 km (0.0027 AU) (404,000–406,700 km) | ||||||||||||
384,399 km (0.00257 AU) | |||||||||||||
Eksentrisidad | 0.0549 | ||||||||||||
27.321582 d (27 d 7 o 43.1 min) | |||||||||||||
29.530589 d (29 d 12 o 44 min 2.9 s) | |||||||||||||
Napipia a kapardas ti panaglikmut | 1.022 km/s | ||||||||||||
Paglikigan | 5.145° to the ekliptiko[1] (nagbaetan ti 18.29° ken 28.58° aginggana ti ekuador ti Daga) | ||||||||||||
agsubsubli babaen ti maysa a panagtayyek iti 18.6 a tawtawen | |||||||||||||
agadaddang babaen ti maysa a panagtayyek iti 8.85 a tawtawen | |||||||||||||
Satelite ti | Daga | ||||||||||||
Dagiti pisikal a pakailasinan | |||||||||||||
Promedio a rayus | 1,737.10 km (0.273 ti Daga)[2] | ||||||||||||
Rayus ti ekuador | 1,738.14 km (0.273 ti Daga)[2] | ||||||||||||
Rayus ti polar | 1,735.97 km (0.273 ti Daga)[2] | ||||||||||||
Panagdalumpinas | 0.00125 | ||||||||||||
Sirkumperensia | 10,921 km (ekuadorial) | ||||||||||||
3.793 × 107 km2 (0.074 ti Daga) | |||||||||||||
Tomo | 2.1958 × 1010 km3 (0.020 ti Daga) | ||||||||||||
Masa | 7.3477 × 1022 kg (0.0123 ti Daga) | ||||||||||||
Promedio a densidad | 3.3464 g/cm3 | ||||||||||||
1.622 m/s2 (0.165 4 g) | |||||||||||||
2.38 km/s | |||||||||||||
Panawen ti panagtayyek ti sidereal | 27.321582 d (sikroniko) | ||||||||||||
Kapardas ti panagtayyek ti ekuador | 4.627 m/s | ||||||||||||
1.5424° (aginggana ti ekliptiko) 6.687° (aginggana ti orbita dalumpinas)[1] | |||||||||||||
Albedo | 0.136[3] | ||||||||||||
| |||||||||||||
−2.5 to −12.9[nb 1] −12.74 (katimbengan ti kabus a bulan)[2] | |||||||||||||
29.3 to 34.1 arcminutes[2][nb 2] | |||||||||||||
Atmospeara[nb 3] | |||||||||||||
Presion ti rabaw | 10−7 Pa (aldaw) 10−10 Pa (rabii) | ||||||||||||
Pakabuklan babaen ti tomo | Ar, He, Na, K, H, Rn | ||||||||||||
Ti Bulan isisu ti masna a satelite iti Daga,[nb 4][5] ken ti maikalima a kadakkelan a satelite iti Sistema a Solar. Isu ti kadakkelan a masna a satelite iti maysa a planeta iti Sistema a Solar relative iti kaddaakel iti bukodna a nangruna, nga adda ti pagkapat ti diametro iti Daga ken 1⁄81 ti bukodna a masa.[nb 5] Ti Bulan ket isu ti maikadua a kapusekan a satelite kalpasan ti maria a maysa kadagiti karanigan a taga-ugma nga nagukisan ti naingatoan adagdaga ken narimbaw impakto ng abot. Isu daytoy ti karaniagan a banag iti langit kalpasan ti Init, uray no ti rabawna ket agpaysao pay a nasipnget, a kapadpada ti karaniag ti uging. Ti kinarimbawna iti langit ket ti kinakadawyanna a siklo dagiti paset , manipud idi taga-ugma a panawen, ket nakaaramid ti Bulan a kas myasa a naipangpangruna a kultural nga impluensia iti pagsasao, dagiti kalendario, arte ken mitolohia. Ti grabidad a panagimpluensia ti Bulan ket agpataud dagiti ugot ti taaw ken ti panagpaatiddog ti minuto iti aldaw. Ti agdama a panagliklikmut kaadayo ti Bulan, nga agarup a mamin sangpulo ket tallo ti diametro iti Daga, ket gapuanan daytoy ti panagparangna a kasla kadakdakkelna idiay langit ti Init, a mangpalubos daytoy nga apag-isu a kallobanna ti Init dagiti dagup a solar a salip.
Ti Bulan ket isu laeng ti nailangtana bagi malaksid ti Daga a ti tao ket simmanglad. Nupay ti Luna programme ti Kappon ti Sobiet ket isu ti immuna a nakaabot ti Bulan iti maysa a saan a namaneho a pagluganan ti limbang idi 1959, ti Apollo a programa ti Estados Unidos ket nakaganab ti isisu a namaneho ti tao a mision iti agdama nga aldaw, a nagrugi ti immuna a namaneho ti tao a lunar a panagliklikmut a mision babaen ti Apollo 8 idi 1968, ken innem a panagsanglad iti Bulan ti nagbaetan ti 1969 ken 1972, a ti immuna ket ti Apollo 11. Dagitoy a mision ket nagisubli kadagioti sumurok a 380 kg kadagiti lunar a bato, a dagitoy ket inusar ti panagrang-ay ti heolohika a panagawat iti nagtaudan ti Bulan, ti pormasion iti uneg ti bulkodna a patakder, ken iti napalabas a pakasaritaanna. Naipagarup a daytoy ket naporma idi 4.5 bilion a tawtawen. Ti maysa a panakaporma a teoria ket ti higante nga impakto a napasamak a nairaman ti Daga. Ti impakto a teoria ket naidudua idi 2012, kalpasan ti panagusig manen dagiti Apollo nga alagad.
Kalpasan ti Apollo 17 a mision idi 1972, ti Bulan ket binisbisita laengen babaen dagiti saan a namaneho ti tao a pagluganan ti limbang, ti nailatakan babaen ti kinaudi a Sobiet a Lunokhod rover. Manipud idi 2004, ti Hapon, Tsina, India, ti Estados Unidos, ken ti Europeano nga Ahensi ati Limbang ket nagpatulod dagitoy dagiti lunar nga agpalpalikmut. Dagitoy a pagluganan ti limbang ket nakaparawad ti panagpasingked ti panakaduktal iti lunar a danum a yelo idiay agnanayon a nalinongan nga abot dagiti ungto ken bedbed iti lunar a regolito. Adda dagiti sumakbay a naplano a mision a mapan iti Bulan, a mairamn ti maysa a gobierno ken binusbusan a pribado. Ti Bulan ket agtultuloy nga adda babaen ti Tulag ti Pangaruar a Limbnag , a nawaya sukisoken para iti amin a pagilian para kadagiti nakappi a pangngep.
Nagan ken etimolohia
Ti maitutop a nagan para iti masna a satelite ti Daga ket "ti Bulan".[6][7] Ti panginagan ti Inggles a moon ket naala manipud ti moone (idi agarup a 1380), a naiparang-ay manipud ti mone (1135), a naala manipud ti Daan nga Inggles mōna (a napetsaan manipud idi sakbayan ti 725), a daytoy ket, a kapada dagiti amin Hermaniko a pagsasao a kognado, a nanipud ti Proto-Hermaniko *mǣnōn.[8]
Ti kangrunaan a moderno nga Inggles a panagilasin a maipanggep ti Bulan ket lunar, a naala manipud ti Latin Luna. Ti maysa pay ngem saan a nalatak a panagilasin ket ti seleniko, a naala manipud ti Taga-ugma a Griego a Selene ([Σελήνη] Biddut: {{lang}}: ti teksto ket agraman iti italiko a pannakaisurat (tulong)), a naggapuan ti pasaruno a "seleno-" (a kas iti nakaalaan ti selenograpia).[9]
Dagiti nota
- ^ Ti kaaduan a kuenta ket naited a naibatay ti titimbengan a karaniag manipud ti kuenta iti −12.74 a naited para iti maysa nga ekuador aginggana ti sentro ti Bulan iti kaadayo iti 378 000 km idiay NASA a kipudno a papeles a pinagibasaran aginggana ti kabassitan a kaadayo ti Daga-Bulan a naited idiay, kalpasan ti pinudno ti kinaudi para iti ekuatorial a raya ti Daga iti 6 378 km, nga agited ti 350 600 km. Ti kabassitana kuenta (para iti kaadayo ti baro a Bulan) ket naibatay iti agpadpada panakagpang nga inususar ti kaadu a distansia ti Daga–Bulan iti 407 000 km (a naited idiay kipnapudno a papeles) ken babaen ti panagkarkulo ti karaniag iti panagsilnag ti daga iti baro a Bulan. Ti karaniag iti panagsilnag ti daga ket albedo ti Daga × (raya ti Daga / Raya iti Panagtayyek iti Bulan)2 ] a minaig ti dagus a solar a panakasilnag a rumsua para iti kabus a Bulan. (Albedo ti Daga = 0.367; raya ti Daga = (polar radius × ekuatorial radius)½ = 6 367 km.)
- ^ Ti sakup ti naited a kuenta ti angular a kadakkel ket naibatay baben ti titimbengan dagiti sumaganad a kuenta a naited idiay kinapudo a papeles a pinagibasaran: iti maysa a Daga-ekuador aginggana ti Bulan-sentro a kaadayo iti 378 000 km, ti angular a kadakkel ket 1896 arkosegundo. Ti kapadpadana met laeng a kinapudno a papeles ket agited ti patingga ti Daga–Bulan a kaadayo iti 407 000 km ken 357 000 km. Para iti kadakkelan a angular a kadakkel, ti kabassitan a distansiaket nasken ipagisu para iti ekuatorial a raya ti Daga iti 6 378 km, nga agited ti 350 600 km.
- ^ Lucey et al. (2006) agited kadagiti 107 partikulo cm−3 babaen ti aldaw ken 105 particles cm−3 babaen ti rabii. Iti igid ti ekuatorial a temperatura ti rabaw iti 390 K babaen ti ken 100 K babaen ti rabii, ti umno a linteg ti alingasaw ket agitulok kadagiti presion a naited idiay infobox (binukel iti kaasitgan a urnos iti kapigsa; 10−7 Pa babaen ti aldaw ken 10−10 Pa babaen ti rabii.
- ^ Adda dagiti adu ken sabsabali a sideg ti Daga nga asteroid a mairaman ti3753 Cruithne a dagitoy ket kumaduaan nga agpalpalikmut iti Daga: dagiti pagliklikmutanda ket agpakabaelda nga umasideg iti Daga kadagiti paset ti panawen ngem agbalbaliw da met laeng kadagiti napalabas a panawen (Morais et al, 2002). Dagitoy ket quasi a satelite - dagitoy ket saan a bulbulan gapu ta saanda a palpalikmuten ti Daga. Par aiti adu pay a pakaammo, kitaen ti Dagiti sabali a bulan iti Daga.
- ^ Ti Charon ket maibagay a dakdakkel no ipada iti Pluto, ngen ti Pluto ket nabaliwan ti panakaidasigna a kas maysa nga ansisit a planeta
Dagiti nagibasaran
- ^ a b Lang, Kenneth R. (2011); Ti Cambridge a Pagalagadan ti Sistema Solar, Maika-2 nga ed., Cambridge Unibersidad a Pagmalditan
- ^ a b c d e Williams, Dr. David R. (2 Pebrero 2006). "Kinapudno a Papeles ti Bulan". NASA (Nailian a Datos a Sentrso ti Siensia ti Law-ang). Naala idi 31 Disiembre 2008.
- ^ Matthews, Grant (2008). "Celestial body irradiance determination from an underfilled satellite radiometer: application to albedo and thermal emission measurements of the Moon using CERES". Applied Optics. 47 (27): 4981–93. Bibcode:2008ApOpt..47.4981M. doi:10.1364/AO.47.004981. PMID 18806861.
- ^ A.R. Vasavada, D.A. Paige, and S.E. Wood (1999). "Dagiti Asideg ti Rabaw a Temperatura idiay Merkurio ken ti Bulan ken ti Stabililidad dagiti Polar a Deposito ti Yelo". Icarus. 141 (2): 179. Bibcode:1999Icar..141..179V. doi:10.1006/icar.1999.6175.
{{cite journal}}
: Di naikaskaso ti di ammo a parametro ti|yesr=
(tulong)Panagtaripato ti CS1: adu a nagnagan: authors list (silpo) - ^
Morais, M.H.M. (2002). "Ti Populasion dagiti Asideg ti Daga nga Asteroid iti Kumaduan a Panaggunay iti Daga". Icarus. 160 (1): 1–9. Bibcode:2002Icar..160....1M. doi:10.1006/icar.2002.6937.
{{cite journal}}
: Di naikaskaso ti di ammo a parametro ti|coauthors=
(maisingasing ti|author=
) (tulong) - ^ "Panagginagan dagiti Astronomikal a Banbanag: Panangiletra dagiti nagab". Kappon ti Internadional nga Astronomiko. Naala idi 29 Marso 2010.
- ^ "Gazetteer iti Planetario a Nomenklatura: Planetario a Nomenklatura FAQ". USGS Programa ti Astroheolohia a Panagsukisok. Naala idi 29 Marso 2010.
- ^ Barnhart, Robert K. (1995). Ti Barnhart nga Ababa a Diksionario iti Etimolohia. Estado Unidos: Harper Collins. p. 487. ISBN 0-06-270084-7.
- ^ "Oxford nga Inggles a Diksionario: lunar, a. ken n." Oxford nga Inggles a Diksionario: Maikadua nga Edision 1989. Unibersidad ti Oxford a Pagmalditan. Naala idi 23 Marso 2010.
Plantilia:Link FA Plantilia:Link FA Plantilia:Link FA Plantilia:Link FA Plantilia:Link FA Plantilia:Link FA Plantilia:Link FA Plantilia:Link FA Plantilia:Link FA Plantilia:Link FA Plantilia:Link FA Plantilia:Link FA Plantilia:Link GA Plantilia:Link GA