Bulan: Paggiddiatan a nagbaetan dagiti rebision

Manipud iti Wikipedia, ti nawaya nga ensiklopedia
Content deleted Content added
m clean up, replaced: pinagibasaran → Dagiti nagibasaran (2) using AWB
m Ibabawi ti 200053 a binaliwan babaen ni Lam-ang (tungtungan)
Linia 39: Linia 39:
| axial_tilt = 1.5424° (aginggana ti [[ekliptiko]])<br />6.687° (aginggana ti [[Orbital a dalumpinas (astronomia)|orbita dalumpinas]])<ref name="Lang2011">Lang, Kenneth R. (2011); [http://books.google.ca/books?id=S4xDhVCxAQIC&pg=PA184 ''Ti Cambridge a Pagalagadan ti Sistema Solar''], Maika-2 nga ed., Cambridge Unibersidad a Pagmalditan</ref><!-- 6.4° babaen ti <ref name="Grego2005">Grego, Peter, [http://books.google.ca/books?id=z6Pgt9xEW9gC&pg=PA48 ''Ti Bulan ken Kasano a Paliiwen''], Springer, 2005</ref> 6.6783° babaen ti <ref name="Conn2007">Conn, David (2007); ''Lednorf's Dilemma'', AuthorHouse, Bloomington (IN)</ref>-->
| axial_tilt = 1.5424° (aginggana ti [[ekliptiko]])<br />6.687° (aginggana ti [[Orbital a dalumpinas (astronomia)|orbita dalumpinas]])<ref name="Lang2011">Lang, Kenneth R. (2011); [http://books.google.ca/books?id=S4xDhVCxAQIC&pg=PA184 ''Ti Cambridge a Pagalagadan ti Sistema Solar''], Maika-2 nga ed., Cambridge Unibersidad a Pagmalditan</ref><!-- 6.4° babaen ti <ref name="Grego2005">Grego, Peter, [http://books.google.ca/books?id=z6Pgt9xEW9gC&pg=PA48 ''Ti Bulan ken Kasano a Paliiwen''], Springer, 2005</ref> 6.6783° babaen ti <ref name="Conn2007">Conn, David (2007); ''Lednorf's Dilemma'', AuthorHouse, Bloomington (IN)</ref>-->
| albedo = 0.136<ref name="Saari">{{Cite journal|doi=10.1364/AO.47.004981|title=Celestial body irradiance determination from an underfilled satellite radiometer: application to albedo and thermal emission measurements of the Moon using CERES|year=2008|last1=Matthews|first1=Grant|journal=Applied Optics|volume=47|pages=4981–93|pmid=18806861|issue=27|bibcode = 2008ApOpt..47.4981M }}</ref>
| albedo = 0.136<ref name="Saari">{{Cite journal|doi=10.1364/AO.47.004981|title=Celestial body irradiance determination from an underfilled satellite radiometer: application to albedo and thermal emission measurements of the Moon using CERES|year=2008|last1=Matthews|first1=Grant|journal=Applied Optics|volume=47|pages=4981–93|pmid=18806861|issue=27|bibcode = 2008ApOpt..47.4981M }}</ref>
| magnitude = −2.5 to −12.9<ref name="maxval" group="nb">Ti ''kaaduan a kuenta'' ket naited a naibatay ti titimbengan a karaniag manipud ti kuenta iti −12.74 a naited para iti maysa nga ekuador aginggana ti sentro ti Bulan iti kaadayo iti 378&nbsp;000&nbsp;km idiay NASA a kipudno a papeles a Dagiti nagibasaran aginggana ti kabassitan a kaadayo ti Daga-Bulan a naited idiay, kalpasan ti pinudno ti kinaudi para iti ekuatorial a raya ti Daga iti 6&nbsp;378&nbsp;km, nga agited ti 350&nbsp;600&nbsp;km. Ti ''kabassitana kuenta'' (para iti kaadayo ti [[baro a Bulan]]) ket naibatay iti agpadpada panakagpang nga inususar ti kaadu a distansia ti Daga–Bulan iti 407&nbsp;000&nbsp;km (a naited idiay kipnapudno a papeles) ken babaen ti panagkarkulo ti karaniag iti [[panagsilnag ti daga]] iti baro a Bulan. Ti karaniag iti panagsilnag ti daga ket {{nowrap|[[albedo ti Daga]] ×}} {{nowrap|([[raya ti Daga]] /}} Raya iti [[Panagtayyek iti Bulan]])<sup>2</sup>&nbsp;] a minaig ti dagus a solar a panakasilnag a rumsua para iti kabus a Bulan. ({{nowrap|Albedo ti Daga {{=}} 0.367}}; {{nowrap|raya ti Daga {{=}} (polar}} radius&nbsp;× ekuatorial {{nowrap|radius)<sup>½</sup> {{=}} 6 367 km}}.)</ref><br />−12.74 (katimbengan ti [[kabus a bulan]])<ref name="NSSDC"/>
| magnitude = −2.5 to −12.9<ref name="maxval" group="nb">Ti ''kaaduan a kuenta'' ket naited a naibatay ti titimbengan a karaniag manipud ti kuenta iti −12.74 a naited para iti maysa nga ekuador aginggana ti sentro ti Bulan iti kaadayo iti 378&nbsp;000&nbsp;km idiay NASA a kipudno a papeles a pinagibasaran aginggana ti kabassitan a kaadayo ti Daga-Bulan a naited idiay, kalpasan ti pinudno ti kinaudi para iti ekuatorial a raya ti Daga iti 6&nbsp;378&nbsp;km, nga agited ti 350&nbsp;600&nbsp;km. Ti ''kabassitana kuenta'' (para iti kaadayo ti [[baro a Bulan]]) ket naibatay iti agpadpada panakagpang nga inususar ti kaadu a distansia ti Daga–Bulan iti 407&nbsp;000&nbsp;km (a naited idiay kipnapudno a papeles) ken babaen ti panagkarkulo ti karaniag iti [[panagsilnag ti daga]] iti baro a Bulan. Ti karaniag iti panagsilnag ti daga ket {{nowrap|[[albedo ti Daga]] ×}} {{nowrap|([[raya ti Daga]] /}} Raya iti [[Panagtayyek iti Bulan]])<sup>2</sup>&nbsp;] a minaig ti dagus a solar a panakasilnag a rumsua para iti kabus a Bulan. ({{nowrap|Albedo ti Daga {{=}} 0.367}}; {{nowrap|raya ti Daga {{=}} (polar}} radius&nbsp;× ekuatorial {{nowrap|radius)<sup>½</sup> {{=}} 6 367 km}}.)</ref><br />−12.74 (katimbengan ti [[kabus a bulan]])<ref name="NSSDC"/>
| angular_size = 29.3 to 34.1 [[Minuto iti arko|arcminutes]]<ref name="NSSDC"/><ref name="angular_size" group="nb">
| angular_size = 29.3 to 34.1 [[Minuto iti arko|arcminutes]]<ref name="NSSDC"/><ref name="angular_size" group="nb">
Ti sakup ti naited a kuenta ti angular a kadakkel ket naibatay baben ti titimbengan dagiti sumaganad a kuenta a naited idiay kinapudo a papeles a Dagiti nagibasaran: iti maysa a Daga-ekuador aginggana ti Bulan-sentro a kaadayo iti 378&nbsp;000&nbsp;km, ti [[Angular a diametro|angular a kadakkel]] ket 1896&nbsp;[[arkosegundo]]. Ti kapadpadana met laeng a kinapudno a papeles ket agited ti patingga ti Daga–Bulan a kaadayo iti 407&nbsp;000&nbsp;km ken 357&nbsp;000&nbsp;km. Para iti kadakkelan a angular a kadakkel, ti kabassitan a distansiaket nasken ipagisu para iti ekuatorial a raya ti Daga iti 6&nbsp;378&nbsp;km, nga agited ti 350&nbsp;600&nbsp;km.</ref>
Ti sakup ti naited a kuenta ti angular a kadakkel ket naibatay baben ti titimbengan dagiti sumaganad a kuenta a naited idiay kinapudo a papeles a pinagibasaran: iti maysa a Daga-ekuador aginggana ti Bulan-sentro a kaadayo iti 378&nbsp;000&nbsp;km, ti [[Angular a diametro|angular a kadakkel]] ket 1896&nbsp;[[arkosegundo]]. Ti kapadpadana met laeng a kinapudno a papeles ket agited ti patingga ti Daga–Bulan a kaadayo iti 407&nbsp;000&nbsp;km ken 357&nbsp;000&nbsp;km. Para iti kadakkelan a angular a kadakkel, ti kabassitan a distansiaket nasken ipagisu para iti ekuatorial a raya ti Daga iti 6&nbsp;378&nbsp;km, nga agited ti 350&nbsp;600&nbsp;km.</ref>
| temp_name1 = ekuador
| temp_name1 = ekuador
| min_temp_1 = 100 [[kelvin|K]]
| min_temp_1 = 100 [[kelvin|K]]

Rebision manipud idi 23:30, 27 Septiembre 2013

Ti Bulan Simbolo ti Bulan
Ti kabus a bulan iti nasipnget a rabii iti langit.
Ti Kabus a bulan a makita manipud ti akin-amianan a hemisperio iti Daga
Dagiti panangikeddeng
Dagiti pangilasinlunar, seleniko
Dagiti pakailasinan ti panaglikmut
Perigee362,570 km (0.0024 AU)
(356,400–370,400 km)
Apogee405,410 km (0.0027 AU)
(404,000–406,700 km)
384,399 km (0.00257 AU)
Eksentrisidad0.0549
27.321582 d (27 d 7 o 43.1 min)
29.530589 d (29 d 12 o 44 min 2.9 s)
1.022 km/s
Paglikigan5.145° to the ekliptiko[1] (nagbaetan ti 18.29° ken 28.58° aginggana ti ekuador ti Daga)
agsubsubli babaen ti maysa a panagtayyek iti 18.6 a tawtawen
agadaddang babaen ti maysa a panagtayyek iti 8.85 a tawtawen
Satelite tiDaga
Dagiti pisikal a pakailasinan
Promedio a rayus
1,737.10 km  (0.273 ti Daga)[2]
Rayus ti ekuador
1,738.14 km (0.273 ti Daga)[2]
Rayus ti polar
1,735.97 km  (0.273 ti Daga)[2]
Panagdalumpinas0.00125
Sirkumperensia10,921 km (ekuadorial)
3.793 × 107 km2  (0.074 ti Daga)
Tomo2.1958 × 1010 km3  (0.020 ti Daga)
Masa7.3477 × 1022 kg  (0.0123 ti Daga)
Promedio a densidad
3.3464 g/cm3
1.622 m/s2 (0.165 4 g)
2.38 km/s
27.321582 d (sikroniko)
Kapardas ti panagtayyek ti ekuador
4.627 m/s
1.5424° (aginggana ti ekliptiko)
6.687° (aginggana ti orbita dalumpinas)[1]
Albedo0.136[3]
temp. ti rabaw min mean max
ekuador 100 K 220 K 390 K
85°N[4] 70 K 130 K 230 K
−2.5 to −12.9[nb 1]
−12.74 (katimbengan ti kabus a bulan)[2]
29.3 to 34.1 arcminutes[2][nb 2]
Atmospeara[nb 3]
Presion ti rabaw
10−7 Pa (aldaw)
10−10 Pa (rabii)
Pakabuklan babaen ti tomoAr, He, Na, K, H, Rn

Ti Bulan isisu ti masna a satelite iti Daga,[nb 4][5] ken ti maikalima a kadakkelan a satelite iti Sistema a Solar. Isu ti kadakkelan a masna a satelite iti maysa a planeta iti Sistema a Solar relative iti kaddaakel iti bukodna a nangruna, nga adda ti pagkapat ti diametro iti Daga ken 181 ti bukodna a masa.[nb 5] Ti Bulan ket isu ti maikadua a kapusekan a satelite kalpasan ti maria a maysa kadagiti karanigan a taga-ugma nga nagukisan ti naingatoan adagdaga ken narimbaw impakto ng abot. Isu daytoy ti karaniagan a banag iti langit kalpasan ti Init, uray no ti rabawna ket agpaysao pay a nasipnget, a kapadpada ti karaniag ti uging. Ti kinarimbawna iti langit ket ti kinakadawyanna a siklo dagiti paset , manipud idi taga-ugma a panawen, ket nakaaramid ti Bulan a kas myasa a naipangpangruna a kultural nga impluensia iti pagsasao, dagiti kalendario, arte ken mitolohia. Ti grabidad a panagimpluensia ti Bulan ket agpataud dagiti ugot ti taaw ken ti panagpaatiddog ti minuto iti aldaw. Ti agdama a panagliklikmut kaadayo ti Bulan, nga agarup a mamin sangpulo ket tallo ti diametro iti Daga, ket gapuanan daytoy ti panagparangna a kasla kadakdakkelna idiay langit ti Init, a mangpalubos daytoy nga apag-isu a kallobanna ti Init dagiti dagup a solar a salip.

Ti Bulan ket isu laeng ti nailangtana bagi malaksid ti Daga a ti tao ket simmanglad. Nupay ti Luna programme ti Kappon ti Sobiet ket isu ti immuna a nakaabot ti Bulan iti maysa a saan a namaneho a pagluganan ti limbang idi 1959, ti Apollo a programa ti Estados Unidos ket nakaganab ti isisu a namaneho ti tao a mision iti agdama nga aldaw, a nagrugi ti immuna a namaneho ti tao a lunar a panagliklikmut a mision babaen ti Apollo 8 idi 1968, ken innem a panagsanglad iti Bulan ti nagbaetan ti 1969 ken 1972, a ti immuna ket ti Apollo 11. Dagitoy a mision ket nagisubli kadagioti sumurok a 380 kg kadagiti lunar a bato, a dagitoy ket inusar ti panagrang-ay ti heolohika a panagawat iti nagtaudan ti Bulan, ti pormasion iti uneg ti bulkodna a patakder, ken iti napalabas a pakasaritaanna. Naipagarup a daytoy ket naporma idi 4.5 bilion a tawtawen. Ti maysa a panakaporma a teoria ket ti higante nga impakto a napasamak a nairaman ti Daga. Ti impakto a teoria ket naidudua idi 2012, kalpasan ti panagusig manen dagiti Apollo nga alagad.

Kalpasan ti Apollo 17 a mision idi 1972, ti Bulan ket binisbisita laengen babaen dagiti saan a namaneho ti tao a pagluganan ti limbang, ti nailatakan babaen ti kinaudi a Sobiet a Lunokhod rover. Manipud idi 2004, ti Hapon, Tsina, India, ti Estados Unidos, ken ti Europeano nga Ahensi ati Limbang ket nagpatulod dagitoy dagiti lunar nga agpalpalikmut. Dagitoy a pagluganan ti limbang ket nakaparawad ti panagpasingked ti panakaduktal iti lunar a danum a yelo idiay agnanayon a nalinongan nga abot dagiti ungto ken bedbed iti lunar a regolito. Adda dagiti sumakbay a naplano a mision a mapan iti Bulan, a mairamn ti maysa a gobierno ken binusbusan a pribado. Ti Bulan ket agtultuloy nga adda babaen ti Tulag ti Pangaruar a Limbnag , a nawaya sukisoken para iti amin a pagilian para kadagiti nakappi a pangngep.

Ti ebolusion iti Bulan ken panagbaniaga iti Bulan.

Nagan ken etimolohia

Ti maitutop a nagan para iti masna a satelite ti Daga ket "ti Bulan".[6][7] Ti panginagan ti Inggles a moon ket naala manipud ti moone (idi agarup a 1380), a naiparang-ay manipud ti mone (1135), a naala manipud ti Daan nga Inggles mōna (a napetsaan manipud idi sakbayan ti 725), a daytoy ket, a kapada dagiti amin Hermaniko a pagsasao a kognado, a nanipud ti Proto-Hermaniko *mǣnōn.[8]

Ti kangrunaan a moderno nga Inggles a panagilasin a maipanggep ti Bulan ket lunar, a naala manipud ti Latin Luna. Ti maysa pay ngem saan a nalatak a panagilasin ket ti seleniko, a naala manipud ti Taga-ugma a Griego a Selene ([Σελήνη] Biddut: {{lang}}: ti teksto ket agraman iti italiko a pannakaisurat (tulong)), a naggapuan ti pasaruno a "seleno-" (a kas iti nakaalaan ti selenograpia).[9]

Dagiti nota

  1. ^ Ti kaaduan a kuenta ket naited a naibatay ti titimbengan a karaniag manipud ti kuenta iti −12.74 a naited para iti maysa nga ekuador aginggana ti sentro ti Bulan iti kaadayo iti 378 000 km idiay NASA a kipudno a papeles a pinagibasaran aginggana ti kabassitan a kaadayo ti Daga-Bulan a naited idiay, kalpasan ti pinudno ti kinaudi para iti ekuatorial a raya ti Daga iti 6 378 km, nga agited ti 350 600 km. Ti kabassitana kuenta (para iti kaadayo ti baro a Bulan) ket naibatay iti agpadpada panakagpang nga inususar ti kaadu a distansia ti Daga–Bulan iti 407 000 km (a naited idiay kipnapudno a papeles) ken babaen ti panagkarkulo ti karaniag iti panagsilnag ti daga iti baro a Bulan. Ti karaniag iti panagsilnag ti daga ket albedo ti Daga × (raya ti Daga / Raya iti Panagtayyek iti Bulan)2 ] a minaig ti dagus a solar a panakasilnag a rumsua para iti kabus a Bulan. (Albedo ti Daga = 0.367; raya ti Daga = (polar radius × ekuatorial radius)½ = 6 367 km.)
  2. ^ Ti sakup ti naited a kuenta ti angular a kadakkel ket naibatay baben ti titimbengan dagiti sumaganad a kuenta a naited idiay kinapudo a papeles a pinagibasaran: iti maysa a Daga-ekuador aginggana ti Bulan-sentro a kaadayo iti 378 000 km, ti angular a kadakkel ket 1896 arkosegundo. Ti kapadpadana met laeng a kinapudno a papeles ket agited ti patingga ti Daga–Bulan a kaadayo iti 407 000 km ken 357 000 km. Para iti kadakkelan a angular a kadakkel, ti kabassitan a distansiaket nasken ipagisu para iti ekuatorial a raya ti Daga iti 6 378 km, nga agited ti 350 600 km.
  3. ^ Lucey et al. (2006) agited kadagiti 107 partikulo cm−3 babaen ti aldaw ken 105 particles cm−3 babaen ti rabii. Iti igid ti ekuatorial a temperatura ti rabaw iti 390 K babaen ti ken 100 K babaen ti rabii, ti umno a linteg ti alingasaw ket agitulok kadagiti presion a naited idiay infobox (binukel iti kaasitgan a urnos iti kapigsa; 10−7 Pa babaen ti aldaw ken 10−10 Pa babaen ti rabii.
  4. ^ Adda dagiti adu ken sabsabali a sideg ti Daga nga asteroid a mairaman ti3753 Cruithne a dagitoy ket kumaduaan nga agpalpalikmut iti Daga: dagiti pagliklikmutanda ket agpakabaelda nga umasideg iti Daga kadagiti paset ti panawen ngem agbalbaliw da met laeng kadagiti napalabas a panawen (Morais et al, 2002). Dagitoy ket quasi a satelite - dagitoy ket saan a bulbulan gapu ta saanda a palpalikmuten ti Daga. Par aiti adu pay a pakaammo, kitaen ti Dagiti sabali a bulan iti Daga.
  5. ^ Ti Charon ket maibagay a dakdakkel no ipada iti Pluto, ngen ti Pluto ket nabaliwan ti panakaidasigna a kas maysa nga ansisit a planeta

Dagiti nagibasaran

  1. ^ a b Lang, Kenneth R. (2011); Ti Cambridge a Pagalagadan ti Sistema Solar, Maika-2 nga ed., Cambridge Unibersidad a Pagmalditan
  2. ^ a b c d e Williams, Dr. David R. (2 Pebrero 2006). "Kinapudno a Papeles ti Bulan". NASA (Nailian a Datos a Sentrso ti Siensia ti Law-ang). Naala idi 31 Disiembre 2008.
  3. ^ Matthews, Grant (2008). "Celestial body irradiance determination from an underfilled satellite radiometer: application to albedo and thermal emission measurements of the Moon using CERES". Applied Optics. 47 (27): 4981–93. Bibcode:2008ApOpt..47.4981M. doi:10.1364/AO.47.004981. PMID 18806861.
  4. ^ A.R. Vasavada, D.A. Paige, and S.E. Wood (1999). "Dagiti Asideg ti Rabaw a Temperatura idiay Merkurio ken ti Bulan ken ti Stabililidad dagiti Polar a Deposito ti Yelo". Icarus. 141 (2): 179. Bibcode:1999Icar..141..179V. doi:10.1006/icar.1999.6175. {{cite journal}}: Di naikaskaso ti di ammo a parametro ti |yesr= (tulong)Panagtaripato ti CS1: adu a nagnagan: authors list (silpo)
  5. ^ Morais, M.H.M. (2002). "Ti Populasion dagiti Asideg ti Daga nga Asteroid iti Kumaduan a Panaggunay iti Daga". Icarus. 160 (1): 1–9. Bibcode:2002Icar..160....1M. doi:10.1006/icar.2002.6937. {{cite journal}}: Di naikaskaso ti di ammo a parametro ti |coauthors=(maisingasing ti |author=) (tulong)
  6. ^ "Panagginagan dagiti Astronomikal a Banbanag: Panangiletra dagiti nagab". Kappon ti Internadional nga Astronomiko. Naala idi 29 Marso 2010.
  7. ^ "Gazetteer iti Planetario a Nomenklatura: Planetario a Nomenklatura FAQ". USGS Programa ti Astroheolohia a Panagsukisok. Naala idi 29 Marso 2010.
  8. ^ Barnhart, Robert K. (1995). Ti Barnhart nga Ababa a Diksionario iti Etimolohia. Estado Unidos: Harper Collins. p. 487. ISBN 0-06-270084-7.
  9. ^ "Oxford nga Inggles a Diksionario: lunar, a. ken n." Oxford nga Inggles a Diksionario: Maikadua nga Edision 1989. Unibersidad ti Oxford a Pagmalditan. Naala idi 23 Marso 2010.

Plantilia:Link FA Plantilia:Link FA Plantilia:Link FA Plantilia:Link FA Plantilia:Link FA Plantilia:Link FA Plantilia:Link FA Plantilia:Link FA Plantilia:Link FA Plantilia:Link FA Plantilia:Link FA Plantilia:Link FA Plantilia:Link GA Plantilia:Link GA