Imperialismo
Ti imperialismo, a kas naipalplawag babaen ti Tattao ti Heograpia ti Nagtagitaoan, ket isu ti "ti pannakapartuat ken/wenno panagtaripatu ti saan nga agpadpada nga ekonomiko, kultural, ken teritorial a pannakibiang, a kadawyan a baetan dagiti estado ket kadawyan nga iti porma ti maysa nga imperio, a naibatay iti panagturturay ken subordinasion." [2] Daytoy ket kankanayon a naipanunotan iti negatibo a banag, a kas laeng ti eksplotasion kadagiti patneng a tao tapno mapabaknang ti babassit.[3] Ni Lewis Samuel Feuer ket nangilaslasin ti dua a nangruna a subkita ti imperialismo; ti umuna ket ti "regresibo nga imperialismo" a naibagbaga a kas ti puro a panagparukma, ti awan suppiatanna nga eksplotasion, panagpaawan wenno panagpabassit kadagit isaan a kinaykayat a tattao, ken ti panagipataeng dagiti kinaykayat a tattao kadagiti a teritorio, a kas pagarigan ti Nazi nga Alemania.[4] Ti maikadua a kita ket inbagbaga babaen ni Feuer ket isu ti "progresibo nga imperialismo" a nabangon babaen ti maysa a kosmopolitano a panirigan ti nagtagitaoan, a mangiragragpat ti pannakaiwaras ti sibilisasion kadagiti naipagpagarupan a "nakasanud" a kagimongan tapno maipangato ti alagaden dagiti kabibiag ken kultura kadagiti naparukma a teritorio, ken ti panagpalubos kadagiti naparukma a tattao a makitipon iti imperiala kagimongan, a kas pagarigan ti Romano nga Imperio ken ti Britaniko nga Imperio.[4]
Ti imperialismo ket kankanayon a mangiraman ti adu a panangiluwas ti puonan kadagiti ganganaet a pagilian para iti kapanggepan nga ekplotasion ken panangituray kadagiti puersa ti panagtrabtrabaho ken dagiti pagtagilakuanda. Ti imperialismo, ti kangatuan nga agpang ti kapitalismo, ket mangirepresenta ti agpang dagiti aggatgatang ti maysa a pagilian ket saanda a mabalin ti gumatang kadagiti amin a prudukto a napataud, ket birbiruken dagiti dadduma pay a paggatangan. Ti katurayan a langa ti imperialismo ket ti panagbaybayad kadagiti nagastus a puonan.
Ti kastoy a termino ket naipakpakat iti Lumaud a politikal ken ekonomiko a pannakaturay idi maika-19 ken maika-20 a sigsiglo. Adda dagiti mannurat, a kas ni Edward Said, ket nawatwatiwat a nagus-usar ti termino a manginagan ti aniaman a sistema ti panangituray ken subordinasion a naurnos nga adda ti imperial a katengngaan ket napalpalikmutan. Segun ti Marxista historiador, a ni Walter Rodney, ti imperialismo ket kabuksilan ti kapitalista a panagpadakkel. Daytoy ket kinabuksilan a dagiti Europeano (ken Amianan nga Amerika ken Hapon ) kapitalista ket napilitan babaen ti kaunegan a lohiko kadagiti kompetitibo a sistemada tapno mangsukisok iti ballasiw taaw kadagiti basbassit a naparang-ay a pagilian nga opurtunidad tapno matengngelda ti naata material, tapno agbiruk kadagiti pagilakuan, ken agbiruk kadagiti pagganansiaan a pagobraan ti puonanan.
Daytoy ket sapsap a naawawat a ti moderno nga aldaw a [kolonialismo]] ket ti panagpadakkel ti imperialismo ket saan a mabalin a rumsua nga awan ti naud-udi. Ti kagayatan ti "inpormal" nga imperialismo nga awan kadagiti porma a kolonia ket husto a naipalplawag ken agtultuloy a kontrobersial a topiko kadagiti historiador.[5]
 | Daytoy nga artikulo dagiti nangruna nga artikulo ket pungol. Makatulongka iti Wikipedia babaen ti panagnayon iti daytoy. |
Dagiti nagibasaran
[urnosen | urnosen ti taudan]- ^ S. Gertrude Millin, Rhodes, Londres: 1933, p.138.
- ^ Johnston, Ronald John (2000). Ti Diksionario ti Heograpia ti Nagtagitaoan (Maika-4 nga ed.). Wiley-Blackwell. p. 375. ISBN 0-631-20561-6
- ^ http://robertnielsen21.wordpress.com/2012/05/18/war-is-a-racket/
- ^ a b Lewis Samuel Feuer. Ti Imperialismo ken ti Kontra-Imperialista nga Isip. Transaction Publishers, 1989. P. 4.
- ^ Barbara Bush (2006). Imperialism And Postcolonialism. Pearson Longman. p. 46. ISBN 978-0-582-50583-4. Naala idi 28 Septiembre 2012.