Jump to content

Industrial a Rebolusion

Urnosen dagiti silpo
Manipud iti Wikipedia, ti nawaya nga ensiklopedia
(Naibaw-ing manipud iti Industrial Revolution)
Ti pison a makina ni Watt. Ti pison a makina, a nasungrodan babaen ti karbon, ket isu ti nangiyaddang ti Industrial Rebolusion idiay Gran Britania ken ti lubong.[1]

Ti Industrial a Rebolusion ket isu idi ti nagdaliasatan dagiti proseso ti panagpataud a napasamak idi paset ti panawen manipud idi 1760 agnggana idi baetan ti 1820 ken 1840. Daytoy a panagdaliasat ket mangiraman a naggapuan manipud kadagiti pamay-an a panagpataud babaen ti ima a napan kadagiti makina, ti baro a panagpataud babaen ti kimiko ken ken dagiti proseso ti panagpataud ti landok, ket nangpasayaat ti bileg ti danum, ti panagpaadu ti panagusar iti pison a bileg ken ti panagparang-ay kadagiti ramit a makina. Ti panagdaliasat ket mangiraman pay ti panagbalbaliw manipud iti tarikayo ken dagiti dadduma a bio-sungrod iti karbon. Ti Industrial a Rebolusion ket nangrugi idiay Gran Britania ken iti kaunegan ti bassit laeng a dekada, daytoy ket naiwarwaras idiay Lumaud a Europa ken idiay Estados Unidos.

Ti Industrial a Rebolusion ken nangmarka a punto a nagsikkuan iti pakasaritaan; ganggani amin nga aspeto ti inaldaw a panagbiag ket naimpluensiaan idi kadagiti nadumaduma a waya. A naipangpangruna ti natimbeng a matgedan ken ti populasion ket nangrugi a nangipakpakita ti di pay nakitkita a natalinaay nga idadakkel. Kadagiti balikas ti nagunggunaan ti Premio Nobel a ni Robert E. Lucas, Jr., "Para iti kaunaan iti pakasaritaan, dagiti kasasaad ti panagbiag iti masa ti ordinario a tattao ket mapmapanen iti natalinaay nga idadakkel ... Awan pay ti asideg a kastoy a panagkukua a naibagbaga babaen dagiti klasiko nga ekonomista, uray ti teoretiko a posibilidad."[2]

Ti Landok ken Karbon ni William Bell Scott , 1855–60

Ti paset ti panawen a nasakupan babaen ti Industrial a Rebolusion ket aggigiddiat kadagiti nadumaduma a historiador. Ni Eric Hobsbawm ket nagtengtengngel a daytoy ket 'nangrugi' idiay Britania idi tawtawen ti 1780 ken saan a napno a narna aginggana idi tawtawen ti 1830s weno tawtawen ti 1840,[3] bayat a ni T. S. Ashton ket nagtengtengngel a daytoy ket napasamak idi baetan ti 1760 ken 1830.[4]

Adda dagiti historiador ti maika-20 a siglo a kas ni John Clapham ken ni Nicholas Crafts ket nakisinnuppiat a dagiti proseso iti ekonomiko ken ti sosial a panagbalbaliw ket nagin-inut a nangrugi ken ti termino a rebolusion ket saan a husto. Daytoy ket suheto pay laeng a suppiatan kadagiti historiador.[5][6] Ti GDP ti tunggal maysa atao ket nawatiwat a natalinaay sakbay ti Industrial a Rebolusion ken ti irurumsua ti moderno a kapitalista nga ekonomia.[7] Ti Industrial a Rebolusion ket nangirugi ti panawen iti ekonomiko nga idadakkel ti tunggal maysa a tao kadagiti kapitalista nga ekonomia.[8] Dagiti historiador ti ekonomia ket nakitunosda a ti pannakagteng ti Industrial a Rebolusion ket isu ti kangrunaan a pasamak iti pakasaritaan ti nagtagitaon manipud kadagiti panagpaammo ti ayup ken mulnula.[9]

Ti Immuna nga Industrial a Rebolusion ket nagbalin iti Maikadua nga Industrial a Rebolusion kadagiti nagdaliasatan a a tawen a baetan ti 1840 ken 1870, idi ti teknolohiko ken ekonomiko a panagparang-ay ket pimmardas gapu ti kadda ti immad-adu a panagampon kadagiti napataray ti pison a bangka, dagiti bapor ken dagiti perokaril, ti adu a gatad a panagpataud kadagiti ramit a makina ket ti immad-adu a panagusar kadagiti napataray ti pison a paktoria.[10][11]

Etimolohia

[urnosen | urnosen ti taudan]

Ti kasapaan a panagusar ti termino nga "Industrial a Rebolusion" ket mabalin a ti surat idi Hulio 6, 1799 babaen ti Pranses a naibaon a ni Louis-Guillaume Otto, a nagirangrangarang a ti Pransia ket simreken iti lumba ti industrialisado.[12] Iti librona idi 1976 Nagruna a balbaikas: Ti Bokabulario ti Kultura ken Kagimongan, ni Raymond Williams ket nangibagbaga iti iseserrek para iti "Industria": "Ti kapanunotan iti baro a sosial nga urnos a naibatay kadagiti nangruna a panagbalbaliw ti industria ket nalawag idi ken ni Southey ken ni Owen, idi nagbaetan ti 1811 ken 1818, ken nasapsapa a nalawag met idi ken ni Blake kadagiti kasapaan a tawtawen ti 1790s ken ni Wordsworth iti sikko ti maika-19 a siglo." Ti termino nga Industrial a Rebolusion ket naipakat iti teknolohiko a panagbalbaliw ken kanknayonen a kadawyan babaen ti naladaw a tawtawen ti 1830, a kas ti panangipalpalawag ni Jérôme-Adolphe Blanqui idi 1837 iti la révolution industrielle.[13] Ni Friedrich Engels iti Ti Kasasaad ti Agtrabtrabaho a Klase idiay Inglatera idi 1844 ket nangibagbaga iti "maysa nga industrial a rebolusion, ti rebolusion nga iti isu met laeng a panawen a nanngibalbaliw ti napno a sibil a kagimongan". Nupay kasta, urayno ni Engels ket nangisurat idi tawtawen ti 1840, ti librona ket saan a naipatarus iti Ingles aginggana idi naladaw a maika-19 a siglo, ken ti panangiyebkasna ket saan a simrek iti inaldaw a panangisao aginggana idin. Ti pammadayaw iti pannakaidayeg ti termino ket naited ken ni Arnold Toynbee, a dagiti lekturana a naited idi 1881 ket nangited ti naisalaysayan a pannakalagip iti daytoy.[14]

Dagiti kangrunaan a panagrang-ay ti teknolohia

[urnosen | urnosen ti taudan]
Ti laeng nabatbatin a kas pagarigan ti pannibbian a pinartuat babaen ti imbentor a ni Samuel Crompton

Nangruna a panagrang-ay ti teknolohia

[urnosen | urnosen ti taudan]

Ti panagpatingga ti Industrial a Rebolusion ket asideg a naisilpo iti bassit a bilang dagiti panagbabaro,[15] a nangrugi idi maikadua a gudua ti maika-18 a siglo. Babaen ti tawtawen ti 1830 dagiti sumaganad ket naaramiden a pannakagun-od kadagiti nangruna a teknolohia:

  • Ab-abel – Dagiti mekaniko a pannibbian ti kapas a pinaadar babaen ti alibungabong wenno danum ket immadu ti pinataud ti agtrabtrabaho babaen ti paktor iti agarup a 1000. Ti nabilegan a pagablan ket nangpaadu ti pinataud ti agtrabtrabaho babaen ti paktor iti surok a 40.[16] Ti laddit ti kapas ket nagpaadu ti produktibidad wenno panagikkat ti bukel manipud iti kapas babaen ti paktor iti 50. Dagiti dakkel a pannakagun-od iti produktibidad ket napasamak pay iti pannibi ken panagabel iti lana ken lienso, ngem saan dagitoy a nalatlatak ngem ti kapas.
  • Alibungabong a bileg – Ti kasayaat dagiti alibungabong a makina ket immadu isunga nagusarda ti nagbaetan ti maysa a panglima ken maysa a pangsangapulo a kaadu iti sungrod. Ti pannaka-ampon dagiti natalinaay nga alibungabong a makina iti agtaytayyek a panaggunay ket nakaaramid kadagitoy a nasayaat iti industrial a panagusar. Ti nangato a presion a makina ket addaan iti nangato a bileg iti pannakaibagi ti kadagsen, a nakaaramid iti daytoy a nasayaat para iti transportasion. Ti alibungabong a bileg ket napan iti napardas a panagpadakkel kalpasan idi 1800.
  • Panagaramid ti landok – Ti panangisukat ti coke para iti unging ket kaaduan a nagipababab ti ngina ti sungrod kadagiti nadumaduma akita ti panagpataud ti landok.[17] Ti panagusar ti coke ket nangpalubos pay kadagiti daddadakkel a pugon,[18][19] a nagbanagan kadagiti ekonomia ti gantingan. Ti panagpuyot a silindro ti napundision alandok ket immuna idi a nausar idi 1760. Kanungpalan daytoy a napasayaat babaen ti pannakapartuat daytoy nga agtignay iti mamindua, a nangpalubos kadagiti nangatngato a temperatura ti pugon. Ti proseso ti panaglugnak ket nangpataud ti estriktural a grado ti landok iti ab-ababa a ngina ngem dagiti dati a proseso.[20] Ti agtultulatid a molino ket mamin sangapulo ket lima a naparpardas idi ngem ti panagmartilio ti napanday a landok.[20] Ti napudot a pugso (1829) ket kaaduan a nangpaadu ti panaginut ti sungrod iti panagpataud ti landok kadagiti simmaruno a dekada.

Dagiti nota

[urnosen | urnosen ti taudan]
  1. ^ Ladawan ti pison a makina ni Watt: a mabirukan idiay sala iti Superior a Teknikal nga Eskuela dagiti Industrial nga Inhenniero iti UPM (Madrid)
  2. ^ Lucas, Robert E., Jr. (2002). Lectures on Economic Growth [Dagiti Lektura iti Idadakkel ti Ekonomia] (iti Ingles). Cambridge: Harvard University Press. pp. 109–110. ISBN 978-0-674-01601-9.
  3. ^ Hobsbawm, Eric. The Age of Revolution: Europe 1789–1848 [Ti Panawen ti Rebolusion: Europa 1789–1848] (iti Ingles). Weidenfeld & Nicolson. ISBN 0-349-10484-0.
  4. ^ Inikori, Joseph E. (2002). Africans and the Industrial Revolution in England [Dagiti Aprikano ken ti Industrial a Rebolusion idiay Inglatera]. Cambridge University Press. ISBN 0-521-01079-9.
  5. ^ Berg, Maxine; Hudson, Pat (1992). "Rehabilitating the Industrial Revolution" [Panagpasayaat ti Industrial a Rebolusio]. The Economic History Review (iti Ingles). 45 (1): 24–50. doi:10.2307/2598327. JSTOR 2598327.
  6. ^ Lorenzen, Julie. "Rehabilitating the Industrial Revolution" [Panagpasayaat ti Industrial a Rebolusion]. julielorenzen.net (iti Ingles). Naiyarkibo manipud iti kasisigud idi 2006-11-09.
  7. ^ Lucas, Robert E., Jr. (2003). "The Industrial Revolution: Past and Future" [Ti Industrial a Rebolusion: Napalabas ken Masakbayan]. Federal Reserve Bank of Minneapolis (iti Ingles). Naiyarkibo manipud iti kasisigud idi 2007-11-27. Naala idi 2007-11-14. ...it is fairly clear that up to 1800 or maybe 1750, no society had experienced sustained growth in per capita income. (Eighteenth century population growth also averaged one-third of 1 percent, the same as production growth.) That is, up to about two centuries ago, per capita incomes in all societies were stagnated at around $400 to $800 per year. [...nalawag daytoy nga aginggan idi 1800 wenno mabalin nga idi 1750, awan pay ti kagimongan a nakasanay ti natalinaay nga idadakkel iti matgedan ti tungngal maysa a tao. (Ti idadakkel ti populasion idi maika-18 a siglo ket natimbengan pay timaysa apagkatlo iti 1 a porsiento, a kapadpada ti idadakkel ti panagpataud.) Isu daytoy ti agarup nga aginggan idi dua a siglo , dagiti matgedan ti tunggal maysa a tao kadagiti amin a kagimongan ket nagsarden iti agarup a $400 aginggana ti $800 iti tunggal maysa atawen.]
  8. ^ Lucas, Robert E., Jr. (2003). "The Industrial Revolution: Past and Future" [Ti Industrial a Rebolusion: Napalabas ken Masakbayan]. Federal Reserve Bank of Minneapolis (iti Ingles). Naiyarkibo manipud iti kasisigud idi 2007-11-27. Naala idi 2013-06-19. [consider] annual growth rates of 2.4 percent for the first 60 years of the 20th century, of 1 percent for the entire 19th century, of one-third of 1 percent for the 18th century. [[ikeddeng] dagiti gatad a tinawen nga idadakkel iti 2.4 a pirsiento para kadagiti immuna a 60 a tawtawen iti maika-20 a siglo, iti 1 a porsiento para iti intero a maika-19 a siglo, iti maysa a pagkatlo iti 1 a porsiento para iti maika-18 a siglo.]
  9. ^ McCloskey, Deidre (2004). "Review of The Cambridge Economic History of Modern Britain. Edited by Roderick Floud and Paul Johnson. Cambridge University Press" [Panagrepaso ti Ekonomiko a Pakasaritaan ti Cambridge iti Moderno a Britania (inurnos babaen ni Roderick Floud ken ni Paul Johnson), Times Higher Education Supplement, 15 Enero 2004]. deirdremccloskey.org (iti Ingles).
  10. ^ Taylor, George Rogers. The Transportation Revolution, 1815–1860 [Ti Rebolusion ti Pagluganan, 1815–1860] (iti Ingles). Routledge. ISBN 978-0-87332-101-3. Awan ti nagan a naited iti dagitoy a tawen ti panagdalisat. Ti "Rebolusion ti Pagluganan" ket nangrugi kadagiti napasayaat a kalsada iti naladaw a maika-18 a siglo.
  11. ^ Hunter 1985
  12. ^ Crouzet, François; Mikuláš, Teich; Porter, Roy (1996). "France". The Industrial Revolution in National Context: Europe and the USA. Cambridge University Press. p. 45. ISBN 978-0-521-40940-7.
  13. ^ Blanqui, Jérôme-Adolphe (1837). Histoire de l'économie politique en Europe depuis les anciens jusqu'à nos jours (iti Pranses).
  14. ^ Hudson, Pat (1992). The Industrial Revolution (iti Ingles). Edward Arnold. p. 11. ISBN 978-0-7131-6531-9.
  15. ^ Bond, Eric; Gingerich, Sheena; Archer-Antonsen, Oliver; Purcell, Liam; Macklem, Elizabeth. "The Industrial Revolution – Innovations". The Industrial Revolution (iti Ingles). Naala idi 2011-01-30.
  16. ^ Ayres 1989, pp. 17
  17. ^ Landes 1969, pp. 89–93
  18. ^ Landes 1969, pp. 218
  19. ^ Rosen, William (2012). The Most Powerful Idea in the World: A Story of Steam, Industry, and Invention [Ti Kabilegan a Kapanunotan iti Lubong: Ti Sarita ti Alibungabong, Industria ken Inbension]. University of Chicago Press. p. 149. ISBN 978-0-226-72634-2.
  20. ^ a b Landes 1969, pp. 91

Adu pay a mabasbasa

[urnosen | urnosen ti taudan]

Dagiti akinruar a silpo

[urnosen | urnosen ti taudan]
Naala manipud iti "https://ilo.wikipedia.org/w/index.php?title=Industrial_a_Rebolusion&oldid=395253"