Hainismo

Ti Hainismo ket tradisional nga ammo iti Haina darma, ket maysa a Indiano a relihion a mangpatuldo iti maysa nga adalan iti saan kinaranggas kadagiti amin a sibibiag a parsua. Daytoy ket maysa kadagiti kaduogan a relihion iti lubong a matugotan kadagiti ramutna iti taga-ugma nga India.^[1] Ti kinunkuna ti tradision iti daytoy a pammati ket insersermon babaen dagiti duapulo ket uppat a nagsasaruno a nangitaktakder iti pammati nga ammo a kas ti tirthankara. Ti Hainismo ket mangiyunay-unay ti espiritual a kinawaya ken panagpapada a baetan kadagiti amin a porma ti biag. Dagiti agsansanay iti daytoy a relihion ket namatmatidad a ti di naranggas ken kabukbokodan a panagtengngel ket isu ti pamay-an a pakabalinanda a makagun-od ti pannakawaya manipud iti siklo dagiti panagungar manen.

Ti Hainismo ket maysa a relihioso a minoridad idiay India, nga adda dagiti 4.2 riwriw a sumursurot, ken dagiti sumorsurot kadagiti imigrante a komunidad idiay Belhika, idiay Estados Unidos, idiay Kanada, Hong Kong, Hapon ken Singapur.^[2] Dagiti Hain ket addaanda kadagiti kangatuan a degrado iti literasia para kadagioti amin a relihioso a komunidad idiay India,^[3] ken dagiti biblioteka ti manuskritoda ket isu ti kaduogan iti pagilian.^[4]

Pakasaritaan

Ti Hainismo ket maysa a representatibo iti shramana a tradision, nga isu idi ket maysa a saan a Vedic a tignay a maipada iti naipakasaritaan a relihion ti Vedic. Ti tunggal may kadagitoy a sanga ti taga-ugma a relihion ti Indian ket nakaimpluensia met laeng kadagiti kaniada. Ti shramana a tradision ket akinrebbeng idi para kadagiti mainaig a konsepto iti saṃsāra ken moksha.^[1] Adda pay reperensia iti Rishabha, ti immuna a jaina tirthankara, iti Vedic a literatura.^[5]

Ti pannakaipakita ti labus a pigura ti maysa a lalaki iti puesto a nakatakder nga agmetmeditasion ket adu a makita idiay Ginget ti Indus a Sibilisasion, a mangipakpakita ti pannakaikapetna iti Hainismo.^[6]^[7] Ni Ram Prasad Chanda, nga isu idi ti nangimaton ti panagkalkali iti Ginget ti Indus a Sibilisasion, ket nangibagbaga:^[8]

Saan laeng a dagiti nakatugaw a diosen kadagiti selio ti Indus ket adda isuda iti postura a yoga ken nakasaksi ti kaadda ti Yoga idiay Ginget ti Indus a Sibilisasion iti dayta nga adayo a panawen, dagiti agtaktakder a diosen kadagiti selio ket mangipakpakita pay ti Kayotsarga (tiagtaktakder a postura iti meditasion) a puesto. Ti postura a Kayotsarga ket naisalsalumina iti Hain. Daytoy ket maysa a postura a saan nga agtugtugaw ngem agtaktakder daytoy. Iti Adi Purana a Libro XV III, ti postura a Kayotsarga ket naipalpalawag iti pannakaikapet iti penitensia ni Rishabha.

Ni Pārśva ket isu ti kasapaan a tirthankara a mabalin a makedngan a mapetsaan; isu ket nagbiag idi maika-9 a siglo BCE.^[9] Dagiti tradision ket nangibagbaga a dagiti nagannak kenni Mahavira' ket sinursurotda dagiti insursurona. Nupay kasta, isu ket saan a maikeddeng a kas ti nangibangon ti Hainism. Ni Herman Jacobi, ti maysa a nalatak nga indologista, ket nangisurat:^[5]

Awan ti maipaneknekan a ni Parshva ket isu idi ti nangbangon ti Hainism. Ti Hain a tradision ket nagkaykaysa iti panagaramid kenni Rishabha a kas tirthankara a kas ti nangibangon ket mabalin nga adda naipakasaritaan iti tradision a mangaramid kaniana iti immuna a tirthankara.

Idi maika-6 a BCE, ni Vardhamana Mahavira ket nagbalin a maysa kadagiti kaimpluensiaan a manursuro iti Hainismo.^[10] Isu ket nangbangon ti dakkel a grupo dagiti disipulo a nakaadal ken simmursurot kadagiti insursurona. Dagiti disipulo ket tinawtawaganda isuna a kas ti jina, a literal a maipatarus a kas agparparikma. Dagiti kinaudi a simmursurot kaniana ket nagus-usarda ti nabaliwan a titulo a mangitudo kaniada: Hain, dagiti sumursurot ti jina.^[11]

Idi las-ud ti maika-4 a siglo BCE, ti Mauryan a Dinastia ket dimteng a nagturay. Ti immuna nga emperador ti Mauryan, ni Chandragupta, ket nagbalin a Hain kadagiti kinaudi a paset ti panagbiagna. Isu idi ket disipulo ni Badhrabahu, ti maysa a Hain ācārya nga akinrebbeng para iti pannakaiyaddang ti Hainismo idiay abagatan nga India.^[12] Ti Kalinga ket taengan idi dagiti Haina. Ti mannakigubat nga emperadorna a ni Kharavela^[13] ket akinrebbeng idi para iti pannakaiyaddang ti Hainismo iti ballasiw ti Indiano a subkontinente. Ti taga-ugma a siudad ti Pithunda, kapitolio iti Kalinga, ket naipalplawag iti jaina a teksto ti Uttaradhyana Sutra a kas maysa a nangruna a sentro idi panawen ti Mahavira, ken kankanayon idi a papanan babaen dagiti agtagtagilako manipud idiay Champa.^[14] Ni Rishabha, ti immuna a tirthankara, ket rinaraeman ken dinaydayawan idi idiay Pithunda ken ammo a kas ti Kalinga Jina. Idi maika-4 a siglo BCE, ni Mahapadma Nanda ket pinarukmana ti Kalinga ken nangala ti maysa nga estatua ni Rishabha manipud idiay Pithunda ken inpanna idiay kapitoliona a Magadha. Ti panagraut ni Ashoka ken ti panagay-ayat ti annuroten a Budista ket nagpakaro a nagparmek kadagiti Hain iti Kalinga. Nupay kasta, idi umuna a siglo BCE ti emperador Kharvela ket pinarukmana ti Magadha, innalana ti estatua ni Rishabha ken inkabilna idiay Udaygiri, idiay asideg ti kapitoliona a Shishupalgadh. Dagiti rukib ti Khandagiri ken Udaygiri idiay asideg ti Bhubaneswar ket isu laeng dagitoy ti nabatbati a bato a monunento ti Hain idiay Orissa.^[15]

Dagiti nota

^ ^a ^b Shah 1998a, p. 8
^ Glasenapp 1999, p. 271
^ 2001 a Datos ti Senso iti relihion ket naipablaak, Gobierno ti India, naala idi 1 Septiembre 2010
^ Dundas 2002, p. 83
^ ^a ^b Sangave 2001, p. 131
^ Rankin 2010, p. 44
^ Sangave 2001, pp. 107–108
^ Chatterjee 1932, p. 159
^ Charpentier 1922, p. 153
^ Fisher, Mary Pat (2008), Dagiti Sibibiag a Relihion (Maika-7 nga ed.), Upper Saddle River: Pearson Education, p. 120
^ Sangave 2001, pp. 100–101
^ Glasenapp 1998, p. 42
^ Tobias 1991, p. 100
^ Ghadai, Balabhadra (Hulio 2009), "Maritimo a Tawidan iti Orissa" (PDF), Orissa a Panagrepaso, naala idi 12 Nobiembre 2012
^ Dundas 2002, pp. 113, 201

Dagiti nagibasaran

Charpentier, Jarl (1922), "Ti Pakasaritaan dagiti Hain", Ti Cambridge a Pakasaritaan ti India, vol. 1, Cambridge
Chatterjee, Ramananda (1932), Ti Moderno a Panagrepaso, vol. 52, Prabasi Press Private Limited
Cort, John E. (1995), "Dagiti Hain a Kamalig ti Pannakaammo : Dagiti Tradisional a Biblioteka idiay India", Warnakan ti Oriental a Kagimongan ti Amerikano, 115 (1): 77, doi:10.2307/605310
Dundas, Paul (2002), Dagiti Hain, Routledge, ISBN 978-0-415-26605-5
Glasenapp, Helmuth Von (1999), Hainismo: Ti Indiano a Relihion ti Pannakisalakan, Delhi: Motilal Banarsidass, ISBN 81-208-1376-6
Jacobi, Hermann (1884), Jaina Sutras Pasett I, Dagiti Sagrado a Libro iti Daya, vol. 22
Jain, Jyotindra; Fischer, Eberhard (1978), Haina nga Ikonograpia, Brill Publishers, ISBN 978-90-04-05259-8
Jaini, Padmanabh S. (1991), Henero ken Pannakisalakan: Dagiti Suppiatan ti Haina iti Espiritual a Pannakawaya iti Babbai, Unibersidad ti California, ISBN 978-0-520-06820-9, naala idi 10 Enero 2013
Jaini, Padmanabh S. (1998), Ti Haina a Dalan iti Puripikasion, Motilal Banarsidass, ISBN 978-81-208-1578-0, naala idi 10 Enero 2013
Jaini, Padmanabh S. (2000), Dagiti naurnog a Papel kadagiti Panagadal ti Haina, Motilal Banarsidass, ISBN 978-81-208-1691-6, naala idi 10 Enero 2013
Koller, John M. (Hulio 2000), "Ti Syādvadā a kas ti Epistemolohiko a Tulbek iti Haina a katengngaan a Waya iti Metapisika ni Anekāntavāda", Pilosopia Daya ken Laud, Honululu, 50 (3): 628, doi:10.1353/pew.2000.0009, ISSN 0031-8221, JSTOR 1400182
Rankin, Aidan (2010), Adu a Bangir ti Saririt: Ti Baro a Politika iti Kararua, John Hunt Publishing, ISBN 978-1-84694-277-8
Sangave, Vilas Adinath (1980), Komunidad ti Haina (Maika-2 nga ed.), Bombay: Nadayeg a Prakashan, ISBN 978-0-317-12346-3
Sangave, Vilas Adinath (2001), Dagiti Rupa ti Hainolohia: Napilpili Papel ti Panagsukisok iti Kagimongan ti Haina, Relihion, ken Kultura, Mumbai: Nadayeg a Prakashan, ISBN 978-81-7154-839-2
Sangave, Vilas Adinath (2006), Dagiti Aspeto ti Haina a relihion (5 nga ed.), Bharatiya Jnanpith, ISBN 978-81-263-1273-3
Shah, Natubhai (1998a), Hainismo: Ti Lubong dagiti Agparparikma, vol. 1, Sussex Academic Press, ISBN 978-1-898723-30-1
Shah, Natubhai (1998b), Hainismo: Ti Lubong dagiti Agparparikma, vol. 2, Sussex Academic Press, ISBN 978-1-898723-31-8
Shah, Umakant P. (1987), Jaina-Rupa-Mandana, Abhinav Publications, ISBN 978-81-7017-208-6
Sethia, Tara (2004), Ahiṃsā, Anekānta ke Hainismo, Motilal Banarsidass, ISBN 978-81-208-2036-4
Tobias, Michael (1991), Puersa ti Biag: Ti Lubong ti Hainismo, Jain Publishing Company, ISBN 978-0-87573-080-6
Upadhye, A. N. (1982), Cohen, Richard J. (ed.), "Mahavira ken dagiti Insursurona", Warnakan ti Oriental a Kagimongan ti Amerikano, Oriental a Kagimongan ti Amerikano, 102 (1), doi:10.2307/601199, JSTOR 601199
Vallely, Anne (2002), Dagiti Agsalsalaknib ti Transsendente: Ti Maysa nga Etnolohia itimaysa a Komunidad ti Asetiko a Hain, Unibersidad ti Toronto a Pagmalditan, ISBN 978-0-8020-8415-6
Vyas, R.T. (1995), Dagiti Panagadal iti arte ti Haina ken ikonograpia ken dagiti kakuyogana a suheto, Abhinav Publications, ISBN 978-81-7017-316-8
Wiley, Kristi L. (2009), Ti A aginggana iti Z iti Hainismo, Scarecrow Press, ISBN 978-0-8108-6821-2
Williams, Robert (1991), Yoga nga Haina: Ti Panagsukisok iti Mediebal a Śrāvakācāras, Motilal Banarsidass, ISBN 978-81-208-0775-4

[Shah1998-1] Shah 1998a, p. 8

[2] Glasenapp 1999, p. 271

[pib-3] 2001 a Datos ti Senso iti relihion ket naipablaak, Gobierno ti India, naala idi 1 Septiembre 2010

[4] Dundas 2002, p. 83

[Sangave2001-5] Sangave 2001, p. 131

[6] Rankin 2010, p. 44

[7] Sangave 2001, pp. 107–108

[8] Chatterjee 1932, p. 159

[9] Charpentier 1922, p. 153

[10] Fisher, Mary Pat (2008), Dagiti Sibibiag a Relihion (Maika-7 nga ed.), Upper Saddle River: Pearson Education, p. 120

[11] Sangave 2001, pp. 100–101

[12] Glasenapp 1998, p. 42

[13] Tobias 1991, p. 100

[14] Ghadai, Balabhadra (Hulio 2009), "Maritimo a Tawidan iti Orissa" (PDF), Orissa a Panagrepaso, naala idi 12 Nobiembre 2012

[15] Dundas 2002, pp. 113, 201

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

[12]

[13]

[14]

[15]