Kamerun

Manipud iti Wikipedia, ti nawaya nga ensiklopedia
Darsen a mapan iti pagdaliasatan Darsen a mapan agbiruk

Nagsasabtan: 6°N 12°E / 6°N 12°E / 6; 12

Republika ti Kamerun
République du Cameroun  (Pranses)
Renndaandi Kamerun  (Fula)
Republic of Cameroon  (Ingles)
Bertikal a tallo maris (berde, nalabbasit, yduyaw) nga agraman iti maaysa a lima tirad a balitok a bituen iti tengnga ti nalabbasit.
Wagayway
Eskudo ti Kamerun
Eskudo
Napili a pagsasao: 
"Paix – Travail – Patrie" (Pranses)
"Kappia – Obra – Nakayanakan a daga"
Nailian a kanta: 
Ô Cameroun, Berceau de nos Ancêtres  (Pranses)
(Ilokano: "O Kamerun, Duyan dagiti Apongtayo")
Lokasion ti Kamerun iti globo.
KapitolioYaoundé[1]
3°52′N 11°31′E / 3.867°N 11.517°E / 3.867; 11.517
Kadakkelan a siudadYaoundé (mitutop a siudad)
Douala (lugar ti metropolitano)
Opisial a sasao
Mabigbig a rehional a sasao
Grupgrupo ti etniko
Relihion
(2018)[2]
  • 70.7% Kristianidad
  • 24.4% Islam
  • 2.3% Dagiti tradisional a pammati
  • 2.1% Awan relihion
  • 0.5% Dadduma
Nagan dagiti umiliKameruniano
GobiernoUnitario a dominante a partido a semi-presidensial a batay-linteg a republika
• Presidente
Paul Biya
• Kangrunaan a Ministro
Joseph Ngute
LehislaturaParlamento
• Akinngato a kamara
Senado
• Akinbaba a kamara
Nilian nga Asemblia
Wayawayae manipud iti Pransia
• Nairangarang
1 Enero 1960
• Panagkaykaysa kadagiti dati
a Britaniko a Kamerun
1 Oktubre 1961
Kalawa
• Dagup
475,442 km2 (183,569 sq mi) (Maika-53)
• Danum (%)
0.57
Populasion
• Karkulo idi 2020
Neutral increase26,545,864 [3] (Maika-51)
• Senso idi 2005
17,463,836[4]
• Densidad
39.7/km2 (102.8/sq mi) (Maika-167)
GDP (PPP)Karkulo idi 2021
• Dagup
increase$101.950 billion[5] (Maika-94)
• Tunggal maysa a tao
increase$3,745[5] (Maika-151)
GDP (nominal)Karkulo idi 2021
• Dagup
increase$44.893 billion[5] (Maika-89)
• Tunggal maysa a tao
increase$1,649[5] (Maika-150)
Gini (2014)46.6[6]
nangato
HDI (2019)steady 0.563[7]
kalalainganna · Maika-153
KuartaPranko CFA ti Tengnga nga Aprika (XAF)
Sona ti orasUTC+1 (WAT)
Pormat ti petsaaa/bb/tttt
tttt/bb/aa
Pagmanehuankanawan
Kodigo ti panagtawag+237
TLD ti internet.cm
  1. Dagitoy dagiti titulo a kas naited iti Batay-linteg ti Republika ti Kamerun, Artikulo X (dagiti bersion ti Ingles:CONSTITUTION of the Republic of Cameroon iti Wayback Machine (naiyarkibo 28 Pebrero 2006) ken bersionti Pranses:LA CONSTITUTION de la République du Cameroun iti Wayback Machine (naiyarkibo 28 Pebrero 2006)). 18 Enero 1996. Ti bersion a Pranses ti kanta ket sagpaminsan a tinawtawagan iti Chant de Ralliement, kas iti Swarovski Orchestra (2004). National Anthems of the World. Koch International Classics; and the English version "O Cameroon, Cradle of Our Forefathers", ks iti DeLancey ken DeLancey 61.

Ti Kamerun (Pranses: Cameroun), opisial a ti Republika ti Kamerun (Pranses: République du Cameroun, Ingles: Republic of Cameroon), ket ti maysa a pagilian iti laud-tengnga nga Aprika. Dytoy ket beddengan babaen ti Nigeria iti laud ken iti amianan; ti Chad iti amianan a daya; ti Republika ti Tengnga nga Aprika iti daya; ken ti Guinea Ekuatorial, Gabon ken ti Republika ti Kongo iti abagatan. Mabirukan ti aplayana iti Golpo ti Biafra, parte ti Golpo ti Guinea ken ti Taaw Atlantiko. Ti pagilian ket sagpaminsan a mailaslasin a kas Laud nga Aprika ken sagpaminsan pay a mailaslasin a kas Tengnga nga Aprika, gapu ti estratehiko a puesto kadagiti pagtutumpongan a pagbaetan ti Laud ken Tengnga nga Aprika. Dagiti ganggani 25 a riwriw a tattaona aket agsasaoda kadagiti 250 a patneng a pagsasao.[8][9][10]

Dagiti nasapa a nagtagtagitao iti teritorio ket mairaman ti sibilisasion ti Sao iti likmut ti Danaw Chad, ken dagiti agan-anup agburburas a Baka iti abagatan akindaya a katuduan a bakir. Naabot dagiti Portuges nga eksplorador ti aplaya idi maika-15 a siglo ken ninagananda ti lugar iti Rio dos Camarões (Karayan Pasayan), a nagbalin a Cameroon iti Ingles. Pinundar dagiti soldado a Fulani ti Emirato ti Adamawa iti amianan idi naladaw a maika-19 a siglo, ken dagiti nadumaduma a grupo ti etniko iti laud ken amianan a laud nangbangonda iti nabileg a lugar nga idauluan dagiti hepe ken dagiti lugar nga idauluan dagiti fon. Nagbalin a kolonia ti Alemania ti Kamerun idi 1884 nga ammo a kas Kamerun. Kalpasan ti Gubat ti Sangalubongan I, nabingbingay daytoy iti pagbaetan ti Pranses ken Reino Unido a kas dagiti bilin ti Liga ti Pagpagilian. Ti partido ti politiko ti Union des Populations du Cameroun (UPC) ket nagitalta-o iti wayawaya, ngem imparit met babaen ti Pransia kadagiti tawen idi 1950, a nakairugian ti Gubat ti Bamileke a nagbaetan a naglabanan ti Pranses ken dagiti puersa ti militante ti UPC aginggan idi nasapa a 1971. Idi 1960, nagbalin a nawaya ti inadministro ti Pranses a parte ti Kamerun, kas ti Republika ti Kamerun, babaen ni Presidente Ahmadou Ahidjo. Ti akin-abagatan a parte dagaiti Kamerun ti Britaniko ket nagpederado iti daytoy idi 1961 tapno mangbukel iti Pederal a Republika ti Kamerun. Napanawan ti pederasion idi 1972. Nanaganan manen ti pagilian iti Nagkaykaysa a Republika ti Kamerun idi 1972 ken ti Republika ti Kamerun idi 1984. Ni Paul Biya, ti agdama a presidente, ket indauluanna ti pagilian manipud idi 1982 kalpasan ti panagikkat ni Ahidjo; dati isuna a nagtengngel iti opisina a kas kangrunaaan a ministro manipud idi 1975 aginggana iti agdama. Maturayan ti Kamerun a kas maysa nga Unitario a presidensial a republika.

Dagiti opisial a pagsasao ti Kamerun ket Pranses ken Ingles, dagiti opisial a pagsasao dagiti dati a Kamerun ti Pranses ken Kamerun ti Britaniko. Ti relihion ti populasionna ket kaaduan aKristiano, nga addaan met kadagiti minoridad nga agsansanay iti Islam, ken dagiti dadduam nga agraraem kadagiti tradisional a pammati. Nakasanay daytoy kadagiti parikut manipud kadagiti teritorio nga agsasao iti Ingles, a dagiti politiko ket agitaltal-oda iti ad-adu a disentralisasion ken ti pay kompleto a pannakaisina wenno wayawaya (kas iti Nailian a Konseho dagiti Akin-abagatan a Kamerun). Isi 2017, dagiti parikut a maipanggep iti pannakapartuat iti maysa a Ambazoniano nga estado kadagiti agsasao iti Ingles a teritorio ket kimmaro iti nawayang a pannakigubat.

Adda dagiti adu a bilang dagiti Kameruniano ket agbibiagda kadagiti taltalonenda. Masansan a maibagbaga ti pagilian a kas ti "Aprika iti bassit a kita" gapu ti dibersidad a maipapan iti heolohia, linggusitika ken kultura.[11][8] Dagiti masna a langana ket mairaman dagiti aplaya, desierto, banbantay, katuduan a bakir, ken dagiti sabana. Ti kangatuaan a puntona, iti ganggani a 4,100 metro (13,500 ft), ket ti Bantay Kamerun iti Abagatan a laud a Rehion. Dagiti siudadna nga agraman kadagiti kaaduan a populasion ket ti Douala iti Karayan Wouri, ken ti kapitolio ti ekonomia ken nangruna a puerto ti baybay; Yaoundé, ti politikal a kapitoliona; ken Garoua. Kaaduan nga ammo ti Kamerun para kadagiti patneng nga estilo ti samiweng, a naipangparuna ti Makossa ken Bikutsi, ken para iti naballigi a nailain a timpuyogan ti putbol. Daytoy ket maysa a kaameng nga estado ti Kappon ti Aprika, ti Nagkaykaysa a Pagpaglian, ti Mankomunidad ti Pagpagilian, Di Nailinia a Tignay ken ti Gunglo ti Islamiko a Pagtitinnulongan.

Etimolohia[urnosen | urnosen ti taudan]

Iti ksaisigud, ti Kamerun ket maysa idi nga eksonimo nga inted babaen dagiti Portuges iti Karayan Wouri, a tinawtawaganda iti Rio dos Camarões—"karayan dagiti pasayan" wenno "karayan pasayan", a mangibagbaga ti kaadu dagiti al-alia a pasayan ti Kamerun.[12][13] Ita nga aldaw ti nagna ti pagilian iti Portuges ket agbatbati a kas Camarões.

Dagiti nagibasaran[urnosen | urnosen ti taudan]

  1. ^ "Cameroon". World Factbook (iti Ingles). CIA. Naala idi 3 Agosto 2020.
  2. ^ "Cameroon – the World Factbook" (iti Ingles).
  3. ^ United Nations. "World Population Prospects 2020".
  4. ^ "Rapport de présentation des résultats définitifs" (PDF) (iti Pranses). Institut national de la statistique. p. 6. Naiyarkibo manipud iti kasisigud (PDF) idi 13 Agosto 2012. Naala idi 21 Hulio 2012.
  5. ^ a b c d "World Economic Outlook Database, April 2021". IMF.org (iti Ingles). International Monetary Fund. Naala idi 6 Abril 2021.
  6. ^ "GINI index (World Bank estimate)". databank.worldbank.org (iti Ingles). World Bank. Naiyarkibo manipud iti kasisigud idi 31 Marso 2018. Naala idi 7 Pebrero 2019.
  7. ^ Human Development Report 2020 The Next Frontier: Human Development and the Anthropocene (PDF) (iti Ingles). United Nations Development Programme. 15 Disiembre 2020. pp. 343–346. ISBN 978-92-1-126442-5. Naala idi 16 Disiembre 2020.
  8. ^ a b Pereltsvaig, Asya (16 Hunio 2011). "Linguistic diversity in Africa and Europe – Languages Of The World". languagesoftheworld.info (iti Ingles). Naiyarkibo manipud iti kasisigud idi 15 Mayo 2012. Naala idi 4 Hulio 2019.
  9. ^ Kouega, Jean-Paul. 'The Language Situation in Cameroon', Current Issues in Language Planning, vol. 8/no. 1, (2007), pp. 3–94.
  10. ^ "Cameroon". Ethnologue (iti Ingles). Naala idi 1 July 2019.
  11. ^ Highest Average Annual Precipitation Extremes. Global Measured Extremes of Temperature and Precipitation, National Climatic Data Center. 25 Mayo 2012. Naudi a naala idi 1 Hulio 2019.
  12. ^ Cameroon (adj.) nation in West Africa, its name is taken from the Anglicized form of the former name of the River Wouri, which was called by the Portuguese Rio dos Camarões "river of prawns" (16c.) for the abundance of these they found in its broad estuary. camarões is from Latin cammarus "a crawfish, prawn."
  13. ^ "Camarões: o que os crustáceos têm a ver com o país? ("Cameroon: what do the crustaceans have to do with the country?")". Veja (magasin). Naala idi 21 Nobiembre 2020.

Dagiti akinruar a silpo[urnosen | urnosen ti taudan]

Dagiti midia a mainaig iti Kamerun iti Wikimedia Commons
Pakaammo ti panagbiahe idiay Kamerun manipud iti Wikivoyage (iti Ingles)

Naala manipud iti "https://ilo.wikipedia.org/w/index.php?title=Kamerun&oldid=380535"