Jump to content

Sikhismo

Urnosen dagiti silpo
Manipud iti Wikipedia, ti nawaya nga ensiklopedia
(Naibaw-ing manipud iti Sikismo)

Ti Sikhismo, [nota 1](Punjabi: ਸਿੱਖੀ, sikkhī, IPA: [ˈsɪkːʰiː]) ket maysa a monoteistiko a relihion a nabangon idi las-ud ti maika-15 a siglo idiay rehion ti Punjab, babaen ni Guru Nanak[3] a nagtultuloy a rimmang-ay kadagiti sangapulo a nagsasaruno a gru ti Sikh (ti kinaudi a naisursuro ket ti nasantuan a sinuratan a Guru Granth Sahib). Daytoy ket maikalima a kadakkelan a naurnong a relihion iti lubong, nga adda dagiti agarup a 30 riwriw a Sikh.[4][5] Daytoy a sistema dagiti relihioso a pilosopia ken panangiyebkas ket tradisonal idi nga ammo a kas ti Gurmat (literal a 'saririt iti Gurū'). Ti Punjab, India ket isu laeng ti rehion iti lubong nga addaan kadagiti kaaduan a populasion dagiti Sikh.[6]

Dagiti Sikh ket nainamnamada a sumurot kadagiti kababalin iti maysa a santo a soldado a "Sant-Sipāhī". Ti maysa ket nasken nga adda ti panagtengngel kadagiti kinauneg a bisio ken makabael nga agnanayon a naitinep kadagiti kinasingpet a naipalpalawag iti Guru Granth Sahib.

Dagiti kangrunaan a pammati iti Sikhi ket dagiti pammati iti Waheguru—nga inrepresenta babaen ti insasao a ik ōaṅkār, a kayatna sawen ket maysa a Dios, a mangaldag iti amin, a maikuyog kadagiti panagsanay a naikasilpuan dagiti Sikh tapno makitignayda iti sosial a reporma babaen ti panagkamat iti hustisia para iti amin a parsua a tao. Ti Sikhi ket mangisursuro a ti Dios ket Akal Purakh (eternal) ken mangipakpatakder iti panagbiruk iti pannakisalakan iti maysa a sosial a konteksto babaen ti kongregasional a panagsanay iti meditasion iti nagan ken mensahe iti Dios. Dagiti sumursurot iti Sikhi ket naikeddengda a sumurot kadagiti sursuro dagiti sangapulo a guru ti Sikh, wenno dagiti napalawagan a dauls, ken ti pas nasantuan a sinuratan a natituloan ti Gurū Granth Sāhib Ji, a maikuyog kadagiti sinursurat dagiti innem kadagiti sangapulo a Guro ti Sikh, a mairaman kadagiti napilpili nga obra kadagiti adu a nagraraem manipud kadagiti nagtaud ti nadumaduma a sosio-ekomomiko a likudadan. Ni Guru Gobind Singh Ji, ti maikasangapulo a guru, ket agtinong ti panangipangulo iti komunidad ti Sikh ken ni Gurū Granth Sāhib ken ti korporatibo a bagi ti Khālsā Panth (ti Granth ken ti Panth). Dagiti tradison ken sursuro iti Sikhi ket mainaig iti pakasaritaan, kagimongan ken kultura iti Punjab. Dagiti agraraem iti Sikhī ket ammo a kas dagiti Sikh (dagiti estudiante wenno dagiti disipulo) ken adda dagiti bilang iti sumurok a 30 riwriw iti balasiw iti lubong.

Kaaduan kadagiti Sikhket agtataengda idiay Punjab, India, ngem adda met dagiti adu a Sikh a diaspora. Aginggana idi ti Pannakabingbingay ti India it ipannakabingbingay iti Punjab ken ti simmaruno a nawaya a Pakistan ken kalpasanna ti India, dagiti riniwriw a Sikh ket nagtataengda idi iti tattan ket Pakistani Punjab.[7]

Pilosopia ken sursuro

[urnosen | urnosen ti taudan]
Ni Guru Nanak ket isu idi ti nangbangon ti relihion iti Sikhismo ket isu ti immuna kadagiti sangapulo ket maysa a Guru ti Sikh, ti maikasangapulo ket maysa ket ti sibibiag a Guru, a ni Guru Granth Sahib.
Ti Harimandir Sahib, a nadayeg ng ammo a kas ti Nabalitokan a Templo, ket sagrado nga altar para kadagiti Sikh.

Dagiti taudan ti Sikhismo ket adda kadagiti insursuro ni Guru Nanak ken dagiti simmarsaruno kaniana. Ti anag ti sursuro ti Sikh ket maibukaln kadgitoy a balikas ni Guru Nanak: "Ti Realisasion ti Kinapudno ket nangatnagto ngem ti amiaman. Ngem ti nagatngato pay ket ti napudno a panagbiag".[8] Ti sursuro ti Sikh ket mangiyunayunay ti pamunganayan ti panagpapada iti amin a tao ken manglikud ti diskriminasion iti batayan ti panangilikud, kredo, ken henero. Dagiti pamunganayan ti Sikh ket mangawawis iti panagbiag a kas maysa a mangibalbalay.

Ti Sikhi ket maysa a monoteistiko[9][10] ken maysa a naipalgak a relihion.[11] Iti Sikhi, ti natermino ti Dios a Vāhigurū—ket awan sukogna, awan patinggana, ken awan kita (a kas iti saan a mabalin a makita iti pisikal a mata): niraṅkār, akaal, ken alakh. Ti rugi ti immuna a pakabuklan ti nasantuan a sinuratan ti Sikh ket ti pigura ti "1"—a mangibagbaga ti unibersalidad ti Dios. Nangibagbaga daytoy a ti Dios ket adda iti amin a lugar ken addaan iti bileg nga awan inngana kadagiti amin, ken naibagbaga babaen ti termino nga ēk ōaṅkār.[12] Dagiti Sikh ke namatmatida a sakbay ti pannakaparsu, ti adda laeng idi ket ti Dios ken ti hukam ti Dios (nakem wenno urnos).[13] Idi nagbilin ti Dios, ti intero a kosmos ket napartuat. Manipud kadagitoy a nagrugrugian, ti Dios ket nangiyunay unay ti "panangawawis ken pannakaikapkapet" iti māyā, wenno pannagipagarup ti tao iti kina-agpayso.[14]

Bayat a ti napno a pnnakaawat iti Dios ket labes iti parsua a tao,[12] Ni Nanak ket inpalplawagna ti Dios ng ammo met bassit. Ti Dios ket adda iti amin a lugar (sarav viāpak) dagiti amin a parsua ken makita kadagiti amin a lugar kadagiti espiritual a napariing. Ni Nanak ket nangiyunayunay a ti Dios ket nasken a makita manipud "iti agpauneg a mata", wenno ti "puso", iti parsua a tao: dagiti agraraem ket naskenda nga agmeditasion tapno agprogreso iti pannakapalpalawag. Ni Guru Nanak Dev ket nangiyunayunay a ti rebelasion babaen ti meditasion, a kas dagiti bukodna a kinaenget a pannakaipakat ket mangpalubos ti kaada ti komunikasion a baetan ti Dios ken dagiti parsua a tao.[12] Ti Dios ket saan a babai wenno lalaki iti Sikhi (ngem dagiti pannakaipatarus ket sanda nga husto a nangibagbaga a lalaki ti Dios); isu a dagiti Sikhi ket mangisursuroda a ti Dios ket "Akaal Purkh" nga adda ti pannakailasin iti "Nirankar" (Niran a kaibuksilan ti "awan" ken kar a kaibuksilan ti "porma", isunga "awan porma"). Iti pay maipatinayon, insurat ni Nanak nga adda dagiti adu a lunong a nagpartutan ti Dios iti biag.[15]

Dagiti nota

[urnosen | urnosen ti taudan]
  1. ^ Sikhismo (patneng a tinawtawagan iti Sikhī) ket nagtaud manipud iti balikas a Sikh, a nagtaud met manipud iti Sanskrito a ramut ti śiṣya a kayatna a sawen ket "disipulo", wenno śikṣa a kayatna sawen ket "panangisursuro".[1][2]

Dagiti nagibasaran

[urnosen | urnosen ti taudan]
  1. ^ Singh, Khushwant (2006). Ti Nailustrado a Pakasaritaan dagiti Sikh. India: Unibersidad ti Oxford a Pagmalditan. p. 15. ISBN 978-0-19-567747-8.
  2. ^ (iti Punjabi) Nabha, Kahan. Then th Sahib Singh (1930). Gur Shabad Ratnakar Mahan Kosh. p. 720. Naala idi 29 Mayo 2006.
  3. ^ Singh, Patwant; (2000). Dagiti Sikh. Alfred A Knopf Publishing. Pampanid 17. ISBN 0-375-40728-6.
  4. ^ "Sikhismo: Ania kadi ti ammom a maipanggep iti daytoy?". The Washington Post. Naala idi 13 Disiembre 2012.
  5. ^ Zepps, Josh. "Dagi ti Sikh idiay Amerika: Ania ti Naskem a Maammuam a Maipanggep ti Maikalima a Kadakkelan a Relihion iti Lubong". Huffington Post. Naala idi 13 Disiembre 2012.
  6. ^ "adherents.com". Naiyarkibo manipud iti kasisigud idi 2014-02-28. Naala idi 2013-04-17.
  7. ^ Axel, Brian Keith (2001). Ti Napakarigatan a Bagi ti Pagilian: Ranggas, Representasion, ken ti Pannakaporma. Unibersidad ti Duke a Pagmalditan. p. 88. ISBN 978-0-8223-2615-1.
  8. ^ Teece, Geoff (2004). Sikhi:Relihion a naipakatengngaan iti isip. Black Rabbit Books. p. 4. ISBN 978-1-58340-469-0.
  9. ^ Mark Juergensmeyer, Gurinder Singh Mann (2006). Ti Oxford a Manual kadagiti Relihion ti Lubong. US: Unibersidad ti Oxford a Pagmalditan. p. 41. ISBN 978-0-19-513798-9.
  10. ^ Ardinger, Barbara (2006). Inaldaw a Pagano: Panagbiruk ti Naisangayan kadagiti Ordinario a Panagbibiagtayo. Weisfer. p. 13. ISBN 978-1-57863-332-6.
  11. ^ Nesbitt, Eleanor M. (15 Nobiembre 2005). Sikhi: ti ababa unay a panyuna. Unibersidad ti Oxford a Pagmalditan. p. 136. ISBN 978-0-19-280601-7. Naala idi 19 Hulio 2010.
  12. ^ a b c Parrinder, Geoffrey (1971). Dagiti relihion ti lubong:Manipud iti Taga-ugma a Pakasaritaan aginggana ti Agdama. Estados Unidos: Hamlyn Publishing Group. p. 252. ISBN 978-0-87196-129-7.
  13. ^ Dev, Guru Nanak Dev. Guru Granth Sāhib ji. p. 1035. Naala idi 15 Hunio 2006. Para kadagiti awan patinggana panawen, adda laeng idi ti kinasipnget. Awan ti daga wenno langit; adda laeng idi ti awan patinggana a Bilin ti Bukodna a Hukam.
  14. ^ Dev, Nanak. Gurū Granth Sāhib Ji. p. 1036. Naala idi 15 Hunio 2006. Idi Isu ket nagbilin, Pinartuatna ti lubong. Nga awan ti simmuporta a bileg, Isu ket nangtalinaay iti uniberso . Isu ti nangpartuat ken ni Brahma, Vishnu ken ni Shiva; Isu ket nangagibi ti panagaw-awis ken pannakaikapet ken ni Maya.
  15. ^ Dev, Nanak. Gurū Granth Sāhib. p. 15. Naala idi 15 Hunio 2006. Sika ti Agmaymaysa nga Agpayso a Dios ken Apo kadagiti amin a parsua, kadagiti adu a lubong.

Adu pay a mabasbasa

[urnosen | urnosen ti taudan]
  • Duggal, Kartar Singh (1988), Philosophy and Faith of Sikhism, Himalayan Institute Press, ISBN 978-0-89389-109-1
  • Kaur, Surjit, Amongst the Sikhs: Reaching for the Stars, New Delhi, Roli Books, 2003 ISBN 81-7436-267-3
  • Banga, Indu (2017), Knut A Jacobsen (ed.), Brill's Encyclopedia of Sikhism, Brill Academic, ISBN 978-90-04-29745-6
  • Khalsa, Guru Fatha Singh, Five Paragons of Peace: Magic and Magnificence in the Guru's Way, Toronto, Monkey Minds Press, 2010, ISBN 0-9682658-2-0, gurufathasingh.com
  • Khalsa, Shanti Kaur, The History of Sikh Dharma of the Western Hemisphere, Sikh Dharma, Espanola, NM, 1995 ISBN 0-9639847-4-8
  • Singh, Khushwant (2006), The Illustrated History of the Sikhs, Oxford University Press, India, ISBN 978-0-19-567747-8
  • Singh, Patwant (1999), The Sikhs, Random House, India, ISBN 978-0-385-50206-1
  • Takhar, Opinderjit Kaur, Sikh Identity: An Exploration of Groups Among Sikhs, Ashgate Publishing Company, Burlington, VT, 2005 ISBN 0-7546-5202-5
  • Dilgeer, Dr Harjinder Singh (2008), Sikh Twareekh, publisher Sikh University Press & Singh Brothers Amritsar, 2008.
  • Dilgeer, Dr Harjinder Singh (2012), Sikh History (in 10 volumes), publisher Sikh University Press & Singh Brothers Amritsar, 2010–12.
  • Dilgeer, Dr Harjinder Singh (1997), The Sikh Reference Book, publisher Sikh University Press & Singh Brothers Amritsar, 1997.
  • Dilgeer, Dr Harjinder Singh (2005), Dictionary of Sikh Philosophy, publisher Sikh University Press & Singh Brothers Amritsar, 2005.

Dagiti akinruar a silpo

[urnosen | urnosen ti taudan]
Naala manipud iti "https://ilo.wikipedia.org/w/index.php?title=Sikhismo&oldid=400912"