Sékso

Manipud iti Wikipedia, ti nawaya nga ensiklopedia

Ti maaw-awagan a sex wenno sékso ket maysa kadagiti dua a kategoria ti kita ti sebbangan (species) a mamagnayon kadagiti henetiko a tagikuada tapno makapartuatda manen (panagpaadu), iti maysa a proseso a maawagan iti henetiko a rekombinasion. Gagangay a ti maysa a sebbangan ket addaan dua a sékso: lalaki ken babai.

Sékso iti pagarian ti ayup[urnosen | urnosen ti taudan]

Sumagmamano kadagiti sebbangan, a kas iti alumbayad (alinta iti dadduma), uyokan, ken bannagaw, ket kabalinanna nga agpada ti seksual ken aseksual a panagpaadu. Iti urnos nga insekto a Hymenoptera, a pakaibilangan dagiti uyokan, ti reyna (maysa a babai) ket mabalinna nga ikeddeng no perilisado wenno saan ti itlog nga iruarna. Dagiti pertilisado nga itlog ket agbalin a babbai a trabahador (no maikkan iti kadawyan a taraon bayat ti panagpessada) wenno kas reyna (no mataraonan iti royal jelly). Dagiti met saan a pertilizado nga itlog, nga addaan laeng iti kagudua a bilang ti kromosoma no ipadpad kadagiti pertilisado nga itlog, ket agbalin a lallaki nga uyokan. Iti dadduma met a sebbangan a kas koma iti alumbayad, ti tumunggal maysa ket maysa a hermaphrodite, addaan nga agpada kadagiti organo iti sékso a lalaki ken babai.

Kadagiti mammal, billit, ken dadduma pay dagiti sebbangan, ti sékso ket mailangaan babaen dagiti sékso kromosoma, a maawagan iti X ken Y kadagiti mammal, ken Z ken W iti bilbillit.

Sékso iti saan nga ayup a species[urnosen | urnosen ti taudan]

Dagiti mula ket kaaduanna a hermaphrodite, ngem daytoy a pangawag ket nadaras a parigaten dagiti panagduduma iti panaggigidiat ti séksualidad. Kas kadagiti ay-ayup, adda met laeng dua a pakaidasiganda a gamete, maawagan met la dagiti mula kas lalaki ken babai. Kadagiti agsabsabong a mula, dagiti sabong ti mangimet iti gamete. Iti sumagmamano a kaso, dagiti sabong ket mabalin nga addaan laeng iti maymaysa a kita ti gamete idinto a dagiti dadduma ket addaan iti dua a kita.

Kadagiti sabali a kita iti adu-ti-selulana a biag (kas koma iti dasig ti fungus a Basidiomycota) dagiti pakailasinan a seksual ket ad-adda a komplikado ket mabalin a pakairamanan ti ad-adu pay ngem dua a sékso.

Sékso kadagiti tao[urnosen | urnosen ti taudan]

Iti tattao, ti sékso ket ti gagangay a pannakailasin iti kaaduan a biolohikal ken sosial a pakaisangratan, kas koma a ti maysa a tao ket maysa laeng a babai wenno lalaki. Nupay kasta, iti pannakaad-adal ken pannakasuksukisok ti kinababai ken kinalalaki, lumawlawag a ti panangidasig wenno ti panangilasin iti sékso ket adda iti adu nga agpang a mabalin nga nainnakaparsuaan, biolohiko, sosial, sikolohikal ken dadduma pay.

Makita iti baba dagiti nadumaduma a paggidiatan ti lalaki ken babai a tao.

Agpang ti panagipalpalawag Babai Lalaki
Ag-agpang a biolohiko (Sékso)
Kangrunaan a seksual a pakailasinan (Sékso)
Gagangay dagiti sékso a kromosoma XX kadagiti tao XY kadagiti tao
Gagangay dagiti sékso nga organo ovaries testes
Gagangay nga agpang ti sékso hormone oestrogen, gestagen testosterona
Gagangay nga anatomia ti akin-uneg a mabagbagi muting, tubong ti uki, uterus, fallopian tube corpora cavernosa, urethra, prostate, seminal vesicle
Gagangay nga anatomia ti akinruar a mabagbagi muting, bibig ti uki, uki, kalupkop ti muting, perineal urethra buto, ukel-ukel, nakatangar a buto, supot ti buto
Sekundario a sexual a pakailasinan (Sékso)
Gagangay dagiti suso, panagregla, pannakabukel ti "kimmoka-kola" a sukog ti bagi, relativo nga ab-ababa a katayag, relatibo nga ad-adu a taba ti bagi Barbas ken buok iti bagi, pannakabukel ti "nagsinan-trianggulo" a sukog ti bagi, relativo a dakdakkel a katayag, relativo a basbassit a taba ti bagi
Gagangay nga agpada iti lalaki ken babai Urmot, buok iti kilikili
Ag-agpang a sikolohiko (Henero)
Gagangay a maitudtuding a sékso "Maysa a babai" "Maysa a lalalki"
Gagangay a pannakapadakkel a gender "Maysaka a babai" "Maysaka a lalaki"
Gagangay a pakailasinan ti gender "Maysaak a babai" "Maysaak a lalaki"
Gagangay nga akem a gender "feminine" sosial a panagkukua "masculine" sosial a panagkukua
Gagangay nga orientasion a séksual androphilic gynephilic