Kitaen ti taudan para iti Angalo

{{Infobox mitolohia ti Filipinas
| image       = Angalo-01.jpg
| title       = Angalo
| description = Higante a mammamrsua iti Ilokano a mitolohia
| gender      = Lalaki
| region      = [[Filipinas]]
| equivalent  = Bannuar iti kultura
}}

Ni '''Angalo''' ket ti maysa a naisalaysayan a higante a mammarsua manipud iti  mitolohia nga [[Tattao nga Ilokano|Ilokano]] nga addaan kadagiti taudan iti kasakbayan ti Kastila iti rehion ti [[Ilocos]] iti [[Filipinas]].<ref>{{cite thesis |type=PhD |last=C. Mateo |first=Grace Estela |date=2004 |title=A History of Ilocos: The Regionalization of Spanish Colonialism |publisher=University of Hawaii|page="40"}}</ref> Immuna idi a lalaki ni Angalo, ken ti anak a lalaki iti panagbangon. Sinag-id iti langit ti ulo ni Angalo ken nalakana a mapagna manipud iti [[Rehion ti Ilocos]] aginggana idiay [[Manila]] iti maysa nga addang.<ref>{{cite book |last=Y. Yabes |first=Leopoldo |date=1981 |title=Short Papers on Philippine Folk Lore and Life |url=https://nirc.nanzan-u.ac.jp/nfile/202 |location=Siudad ti Quezon, Filipinas |publisher=University of Philippines Press |page=221 |isbn= |author-link= |access-date=2018-06-05 |archive-date=2017-01-25 |archive-url=https://web.archive.org/web/20170125002352/http://nirc.nanzan-u.ac.jp/nfile/202 |url-status=dead }}</ref> Babaen dagiti tignay ni Angalo, sinukogna dagiti turod ken dagiti bantay ti  [[Luzon]], binukelna dagiti taaw, ken inkabilna ti [[langit]], [[init]], [[bulan]] ken dagiti [[bituen]].<ref>{{cite book |last=Forentino de los Reyes |first=Isabelo |date=1890 |title=History of Ilocos |url= |location= |publisher= |page=110-113 |isbn= 978-971-542-729-6|author-link= }}</ref>Dagiti tattao nga Ilokano iti kasakbayan ti Kastila ket ingupitda ti uni ti [[gurruod]] a kas ti timek ni Angalo, dagiti [[gingined]] a kas dagiti panaggunayna, ken dagiti [[bullalayaw]] ket ti nakabitin a baagna.<ref>{{cite thesis |type=PhD |last=C. Mateo |first=Grace Estela |date=2004 |title=A History of Ilocos: The Regionalization of Spanish Colonialism |publisher=University of Hawaii|page="33"}}</ref>Saan nga agmaymaysa ni Angalo, adda asawana nga agnagan iti Aran ken adda tallo nga annakda a babai a nakaputotan ti tattao nga Ilokano, [[Aeta]] ken [[Igorot]].<ref>{{cite thesis |type=PhD |last=C. Mateo |first=Grace Estela |date=2004 |title=A History of Ilocos: The Regionalization of Spanish Colonialism |publisher=University of Hawaii|page="32"}}</ref>

== Mitolohia iti ladawan ti daga ni Angalo ==
Iti amin a parte ti [[Rehion ti Ilocos]], [[Abra]] ken [[Benguet]], adu kadagiti nakabuklan a langa ti heolohia ket naigupitda kenni Angalo ken ti pamiliana. Dagiti bassit a ginget ken dagiti raw-ang iti kabambantayan ti [[Kordiliera Sentral (Luzon)|Kordiliera Sentral]] ket masansan a naibagbaga kas dagiti tugot ni Angalo a kas dagiti mabirukan idiay [[Sudipen, La Union]] ken [[San Quintin, Abra]].  Iti pay maipatinayon, dagiti dakkel a kueba iti Rehion ti Ilocos ken Abra ket masansanda a mailanad a kas dagiti dati a paglinongan para iti asawa ken annak a babai ni Angalo.

Idiay [[Santa Maria, Ilocos Sur]], dagiti dakkel nga abut ken dagiti alog iti likmut ti Dissuor ti Pinsal ket naibagbaga a pinartuat kano ni Angalo idi nagparintumeng ken imminum manipud iti dissuor.<ref>{{cite web|last1=Guquib|first1=Edmar|title=Tugot Ni Angalo|url=http://www.edmaration.com/2012/10/tugot-ni-angalo.html|website=Edmartion|accessdate=Pebrero 9, 2018}}</ref>
[[Papeles:Pinsal Falls.JPG|thumb|Dissuor ti Pinsal ]]

Idiay [[Santa, Ilocos Sur]] ti Buang ti Banaoang, ti maysa a [[buang ti danum]] a pagbuongan ti [[Karayan Abra]] iti kabambantayan ti Ilocos, ken nakunkuna a pinartuat babaen ni Angalo.  Idi ugma, ti rehion ti Abra iti daya ti kabambantayan ti Ilocos ket maysa  idi a danaw. Iti maysa a rabii, naturog ni Angalo iti igid ti aplaya ti danaw, ken idi matmaturog, kinugtaranna ti kabambantayan ti Ilocos ken gapu iti dayta binuanganna ti danaw ken pinartuatna ti Buang ti Banaoang.<ref>{{cite book |last=Y. Yabes |first=Leopoldo |date=1981 |title=Short Papers on Philippine Folk Lore and Life |url=https://nirc.nanzan-u.ac.jp/nfile/202 |location=Siudad ti Quezon, Filipinas |publisher=University of Philippines Press |page=223-224 |isbn= |author-link= |access-date=2018-06-05 |archive-date=2017-01-25 |archive-url=https://web.archive.org/web/20170125002352/http://nirc.nanzan-u.ac.jp/nfile/202 |url-status=dead }}</ref>

[[Papeles:Abra River 1.jpg|thumb|Ti Buang ti Banaoang a karaman ti Karayan Abra]]

== Dagiti ababa a sarita ni Angalo ==
=== Ti asin iti baybay ===
Iti maysa nga aldaw, dinamag ni Angalo ti pamiliana a mangala kadagiti bay-on nga addaan kadagiti muton ti [[asin]] nga inapitna kadagiti adayo a daga tapno ipanda idiay [[Manila]]. Idi magmagnada kadagiti baybay, nga iti dayta a panawen ket saan a naapgad, naitublak dagiti annakna a babai ket natnag idiay baybay dagiti dakkel a muton ti asin. Natunaw dagiti muton ti asin idi natnagda iti danum ken nakapartuat iti kaapgad ti baybay.<ref>{{cite book |last= L. Eugenio |first= Damiana |date=2007 |title=Philippine Folk Literature: An Anthology |url=https://books.google.com/books?id=VPj2HIYXjYgC&pg=PA217&lpg=PA217&dq=angalo+aran+philippine+folk&source=bl&ots=5zvhF_4LpG&sig=906hJusC5i8TneN0349o98XK6y8&hl=en&sa=X&ved=0ahUKEwjoqaHB36HZAhVQ52MKHQr3D9UQ6AEILTAB#v=onepage&q=angalo%20aran%20philippine%20folk&f=false|location= Philippines |publisher=University of Philippines Press |page=217 |isbn=9715425364|author-link= }}</ref>

=== Ti ababaw a baybay ===
Iti maysa  a napudot unay nga aldaw, dagiti annak a babai ni Angalo ket nagkeddengda nga aglangoy nga itan ket ti [[Baybay Abagatan Tsina]]. Ti baybay ket naadalem idi iti daytoy a panawen, ken dagiti annakna a babai ket saanda a nalaing nga aglangoy.  Idi ti maysa nga anakna a babai ket nangrugrugi a malmes, intaneb ni Angalo ti paraypay ti bay-onna wenno ti baagna iti baybay ken nangsagepsep iti adu a danum ken nangpakabael a makatakder manen ti anakna a babai.<ref>{{cite magazine |last=Y. Yabes |first=Leopoldo |date=1935 |title=The Adam and Eve of the Ilocanos |url=https://books.google.com/books?id=KC_nAAAAMAAJ&pg=PA341&lpg=PA341&dq=angalo+shallow+g+string&source=bl&ots=3eq0S69UIG&sig=idMGAeFH46oR67B19JZWGFwVSnw&hl=en&sa=X&ved=0ahUKEwiLhZig7KHZAhUW12MKHWa1DMkQ6AEIRzAI#v=onepage&q=angalo%20shallow%20g%20string&f=false |url-status= |magazine=Philippine Magazine |location= |publisher=Philippine Education Company |archive-url= |archive-date=Nobiembre 3, 2009 |access-date=Pebrero 12, 2018 }}</ref>

=== Ti turod ti Aplaya ti Suso ===
Iti maysa nga aldaw, ni Angalo ken ti asawana a ni Aran ket addada  iti makunkuna ita nga aldawen a kas ti Aplaya ti Suso idiay [[Santa Maria, Ilocos Sur]]. Bayat nga adda iti aplaya, nagbunton ni Angalo iti batbato, bassit a mulmula, ken darat tapno mangbukel iti turod. Idi nasaludsod iti pinartuatna, inbagana iti asawana a nagaramid isuna iti turod a kaarngi dagiti susona. Aginggana ita nga aldaw, ti turod iti akin-abagatan  a bangir ti Aplaya ti Suso ket naibagbaga nga isu dayta ti turod.<ref>{{cite web |url=http://nlpdl.nlp.gov.ph:81/CC01/NLP00VM052mcd/v1/date.htm |title=CCP Encyclopedia of Philippine Art: Ilocano Philippine Ethnography |last=Doe |first=John |publisher=IT Division, National Library of the Philippines |date= |website=National Library of the Philippines |access-date=Pebrero 28, 2018 |archive-date=2018-01-29 |archive-url=https://web.archive.org/web/20180129072621/http://nlpdl.nlp.gov.ph:81/CC01/NLP00VM052mcd/v1/date.htm |url-status=dead }}</ref>

== Dagiti nagibasaran ==
{{Reflist}}

[[Kategoria:Rehion ti Ilocos]]