Jump to content

Dara

Urnosen dagiti silpo
Manipud iti Wikipedia, ti nawaya nga ensiklopedia

Ti dara ket pluido ti bagi, iti sistema ti panagbalikuskos dagiti tattao ken dadduma pay a bertebrata, a mangipaay kadagiti kasapulan a sustansia a kas iti nutrision ken oksiheno kadagiti selula, ken mangitugot iti metaboliko a basura manipud kadagita mismo a selula.

Ti dara ket buklen dagiti selula ti dara a nakabitin iti plasma. Ti plasma, a mangbukel iti 55% ti likido ti dara, ket kaaduan a danum (92% babaen ti bolyum), ken naglaon kadagiti protina, glukosa, dagiti mineral nga ion, ken dagiti hormona. Dagiti selula ti dara ket kangrunaan a dagiti nalabaga a selula ti dara (dagiti eritrosito), dagiti puraw a selula ti dara (dagiti leukosito), ken (kadagiti mamalia) dagiti plaketa (dagiti trombosito). Ti kaaduan a selula ket dagiti nalabaga a selula ti dara. Naglaon dagitoy iti hemoglobina, a mangpasayaat iti pannakaitaray ti oksiheno babaen ti panangikapetna iti dayta, a makatulong iti panagwarasna. Dagiti bertebrado nga addaan iti panga ket addaan iti ag-adaptar a sistema ti immuno, a nangnangruna a naibatay kadagiti puraw a selula ti dara. Dagiti puraw a selula ti dara tulonganda a manglaban kadagiti impeksion ken parasito. Napateg dagiti plaketa iti koagulasion ti dara.

Agwaras ti dara iti aglawlaw ti bagi babaen kadagiti urat babaen ti panagpumpia ti puso. Kadagiti ayup nga addaan kadagiti bara, mangitugot ti arteryal a dara iti oksiheno manipud iti nag-inag nga angin agingga kadagiti tisyu ti bagi, ket mangitugot ti benoso a dara iti dioksido ti karbono, maysa a basura ti metabolismo a patauden dagiti selula, manipud kadagiti tisyu agingga kadagiti bara tapno panaganges. Ti dara ket nalawag a nalabaga no ti hemoglobina ket addaan oksiheno ken nasipnget a nalabaga no awan oksiheno.

Iti medisina, dagiti termino a mainaig iti dara ket masansan a mangrugi iti hemo- wenno hemato-, manipud iti Griego a sao a αἷμα (haima)) para iti "dara". No maipapan iti anatomia ken histolohia, ti dara ket maibilang a naisangsangayan a kita ti konektibo a tisyu, gapu ta nagtaud dayta kadagiti tulang ken ti kaadda dagiti mabalin a molekular a linabag iti porma ti pibrinogeno.[masapul a dakamaten]

Dagiti aramiden

[urnosen | urnosen ti taudan]

Adu ti napateg nga aramiden ti dara iti bagi, a pakairamanan ti:

Dagiti komponente

[urnosen | urnosen ti taudan]

Kadagiti mamalia

[urnosen | urnosen ti taudan]

Ti dara ket mangbukel iti 7% ti kadagsen ti bagi ti tao, nga addaan iti promedio a kapuskol iti agarup 1060 kg/m3, nga as-asideg unay iti kapuskol ti nalitnaw a danum a 1000 kg/m3. Addaan ti kadawyan a nataengan a tao iti bolyum ti dara nga agarup 5 a litro, a buklen ti plasma ken dagiti nabuangay nga elemento. Dagiti nabuangay nga elemento ket dagiti dua a kita ti selula ti dara wenno korpuskulo — dagiti nalabaga a selula ti dara (dagiti eritrosito) ken dagiti puraw a selula ti dara (dagiti leukosito) — ken dagiti pirsay ti selula a maawagan dagiti plaketa a nairaman iti koagulasion. Babaen ti bolyum, dagiti nalabaga a selula ti dara buklenda ti agarup 45% ti intero a dara, ti plasma agarup 54.3%, ken dagiti puraw a selula agarup 0.7%.

Ipakita iti intero a dara (plasma ken dagiti selula) ti di-Newtoniano a pluidodinamika.[masapul a dakamaten]

Dagiti selula

[urnosen | urnosen ti taudan]

Naglaon ti maysa a mikrolitro ti dara iti:

  • 4.7–6.1 a milion (kadagiti lallaki) wenno 4.2–5.4 (kadagti babbai) nga eritrosito: Naglaon dagiti nalabaga a selula ti dara iti hemoglobina ti dara ken mangiwaras iti oksiheno. Kadagiti mamalia, dagiti nataengan a nalabaga a selula ti dara ket awanan iti nukleo ken dagiti organulo. Dagiti nalabaga a selula ti dara (kadua dagiti selula ti endotelio, kasta met dadduma pay a selula) ket markaan met kadagiti glukoprotina a mangilasin kadagiti nagduduma a grupo ti dara. Ti porsiento ti dara a sakupen dagiti nalabaga a selula ti dara ket maawagan iti hematokrito, ken gagangay nga agarup 45%. Ti naitipon a kalawa ti rabaw, ti amin a nalabaga a selula ti dara iti bagi ti tao, ket agarup 2,000 a daras a dakdakkel ngem iti makinruar a rabaw ti bagi.
  • 4,000–11,000 a leukosito: Dagiti puraw a selula ti dara ket paset ti sistema ti immuno ti bagi; dadaelenda ken ikkatenda dagiti daan wenno saan a normal a selula ken dagiti basura ti selula, kasta met a rautenda dagiti makaakar a mikrobio (dagiti patoheno) ken dagiti ganggannaet a banag. Ti kanser dagiti leukosito ket maawagan leusemia.
  • 200,000–500,000 a trombosito: Maawagan met iti plaketa, makiramraman dagitoy iti koagulasion ti dara. Ti fibrin manipud iti dissuor ti koagulasion ket mangpataud iti maysa a pagsagatan iti rabaw ti plug dagiti plaketa.
Dagiti paset ti gagangay a dara
Parametro Gatad Dagiti
rep.
Hematokrito

45 ± 7 (38–52%) kadagiti lallaki
42 ± 5 (37–47%) kadagiti babbai
pH7.35–7.45 [1]
Sobra ti base−3 to +3
PO210–13 kPa (80–100 mm Hg)
PCO24.8–5.8 kPa (35–45 mm Hg)
HCO3−21–27 mM
Oksihenasion

Oksihenado: 98–99%
Deoksihenado: 75%

Agarup 55% ti dara ket plasma, maysa a likido a mangtengngel iti dara, a no agmaymaysa ket duyaw a kas iti bukel. Ti dagup a bolyum ti plasma ti dara ket 2.7–3.0 a litro iti kadawyan a tao. Kangrunaanna, ti plasma ket maysa a naidasar a likido a naglaon iti 92% a danum, 8% a protina ti plasma ti dara, ken bassit a bilang ti dadduma pay a material. Ti plasma iwarwarasna dagiti nalayus a sustansia, kas iti glukosa, dagiti aminoasido, ken dagiti nataba nga asido (a nalayus iti dara wenno naisinggalut kadagiti plasma a protina), ken ikkatenna dagiti metaboliko a basura, kas iti dioksido ti karbono, urea, ken asido a laktiko.

Dagiti dadduma pay a napateg a komponente ket mairaman:

Ti termino a serum ket tumukoy iti plasma a naikkaten dagiti protina ti nagbalay. Kaaduan kadagiti nabati a protina ket albumina ken dagiti immunoglobulina.

Naurnos ti pH ti dara tapno agtalinaed iti nagbaetan ti 7.35 agingga iti 7.45, a mamagbalin iti dayta a bassit nga alkalino (kompensasion). Ti extra-selular a pluido iti dara nga addaan iti pH a nababbaba ngem 7.35 ket sobra nga asidiko, idinto ta ti pH ti dara a nangatngato ngem 7.45 ket sobra a basiko. Kadawyan a makapapatay ti pH a nababbaba ngem 6.9 wenno nangatngato ngem 7.8. Ti pH ti dara, ti kapaset a puersa ti oksiheno (pO2), ti kapaset a puersa ti dioksido ti karbono (pCO2), ken ti bikarbonato (HCO3−) ket siaannad a kontrolado babaen ti sumagmamano a homeostatiko a mekanismo, a mangimpluensia a nangnangruna babaen ti sistema ti panaganges ken ti sistema nga urinario tapno makontrol ti balanse nga asido–base ken panaganges, ken maawagan daytoy a komplikado a proseso iti kompensasion. Marukudan dagitoy babaen ti panageksamen iti gas iti arterial a dara. Ti plasma ti mangyallatiw met kadagiti mensahe dagiti hormona kadagiti nadumaduma a tisyu. Nabaknang ti listaan dagiti normal a ranggo ti reperensia para iti nadumaduma nga elektrolito ti dara.

Kadagiti di-mamalia

[urnosen | urnosen ti taudan]

Ti dara ti tao ket kadawyan a dara dagiti mamalia, nupay agduduma ti eksakto a detalye maipapan iti bilang dagiti selula, kadakkel, estruktura dagiti protina, ken dadduma pay. Nupay kasta, adda sumagmamano a nangruna a nagduma dagiti saan a mamalia a bertebrado:

  • Dagiti nalabaga a selula ti dara dagiti saan a mamalia a bertebrato ket napatag ken oboide, ken taginayonenda dagiti nukleoda.
  • Adda dakkel a panagbaliwbaliw kadagiti kita ken kaadu dagiti puraw a selula ti dara; kas pagarigan, kadawyan a naduma dagiti acidophil ngem kadagiti tattao.
  • Dagiti plaketa ket naidumduma kadagiti mamalia, idinto ta kadagiti dadduma a bertebrata, dagiti babassit a nukleado a selula a kasla baston, a maawagan dagiti trombosito, ket mangikontrol iti koagulasion ti dara.

Sistema ti panaganges

[urnosen | urnosen ti taudan]

Agwaras ti dara iti intero a bagi a lumasat kadagiti urat babaen ti panagpumpia ti puso. Kadagiti tattao, maipumpo ti dara manipud iti napigsa a kannigid a bentrikulo ti puso a lumasat kadagiti arterya kadagiti asideg a tisyu ken agsubli iti kannawan nga aurikula ti puso a lumasat kadagiti bena. Kalpasanna, sumrek dayta iti kannawan a bentrikulo ket maipumpon a lumasat iti arterya a pulmonario kadagiti bara ken agsubli iti kannigid nga aurikula babaen kadagiti bena a pulmonario. Sumrek ngarud ti dara iti kannigid nga aurikula tapno maisaknap manen. Ti arteryal a dara ti mangitugot iti oksiheno manipud iti naangin nga angin kadagiti amin a selula ti bagi, ket ti benoso a dara ti mangitugot iti dioksido ti karbono, maysa a basura a produkto ti metabolismo dagiti selula, kadagiti bara tapno maanges. Nupay kasta, ti maysa a pakaidumaanna ket dagiti arterya a pulmunario, nga isu ti addaan iti kaaduan a deoksihenado a dara iti bagi, idinto ta dagiti bena a pulmonario ket addaan iti oksihenado a dara.

Ti kanayonan a panagsubli a panagayus ket mabalin a mapataud babaen ti panaggunay dagiti piskel ti tultulang, a mabalin a mangkompres kadagiti bena ken mangiduron iti dara a lumasat kadagiti balbula kadagiti bena iti kannawan nga aurikula.

Nangdeskribir ni William Harvey iti panagbalikuskos ti dara idi 1628.

Panagpataud ken pannakarunot dagiti selula

[urnosen | urnosen ti taudan]

Kadagiti bertebrado, dagiti nadumaduma a selula ti dara ket maaramid iti pata ti tulang babaen ti proseso a maawagan iti hematopoiesis, a pakairamanan ti eritropoiesis, ti pannakapataud dagiti nalabaga a selula ti dara; ken ti mielopoiesis, ti pannakapataud dagiti puraw a selula ti dara ken dagiti plaketa.

Bayat ti kinaubing, dandani amin a tulang ti tao ti mangpataud kadagiti nalabaga a selula ti dara; bayat a nataenganen, dagiti dadakkel a tulang laeng ti mangpataud kadagiti nalabaga a selula ti dara: dagiti bagi dagiti bertebra, ti tulang ti barukong (esternon), ti paragpag, dagiti tulang ti pading-pading, ken dagiti tulang dagiti makinngato a takiag ken dagiti saka. Kanayonanna, bayat ti kinaubing, ti timo a glandula, a masarakan iti mediastino, ket napateg a gubuayan dagiti limpocito a T.

Ti protina a paset ti dara (a pakairamanan dagiti protina ti koagulasion) ket kaaduan a patauden ti dalem, idinto ta dagiti hormona ket patauden dagiti salsalamagi nga endokrino, ken ti danum a paset ket urnosen ti hipotalamo ken taginayonen ti bekkel.

Dagiti nasalun-at nga eritrosito ket addaanda iti biag iti plasma iti agarup 120 nga aldaw sakbay a madadaelda babaen ti pali, ken dagiti selula ni Kupffer iti dalem. Mangikkat met ti dalem kadagiti dadduma a protina, lipido, ken aminoacido. Aktibo a mangibelleng ti bekkel kadagiti rugit ken agpartuat iti isbo.

Panagipaay ti oksiheno

[urnosen | urnosen ti taudan]

Kemikal a naitipon iti hemoglobina agarup 98.5% ti oksiheno iti maysa a sample ti arteryal a dara iti nasalun-at a tao, nga agang-anges iti angin iti presion ti baybay. Saan a konektado iti hemoglobina agarup 1.5% ti oksiheno, a marunaw iti dadduma a likido ti dara. Ti hemoglobina a molekula ket kangrunaan a mangitugot iti oksiheno kadagiti mamalia ken iti adu a dadduma pay a dagiti kita ti ayup.

Addaan ti hemoglobina iti kapasidad a mangikabil iti oksiheno iti nagbaetan ti 1.36 ken 1.40 ml O2 iti kada gramo ti hemoglobina, a mangpadakkel iti dagup a kapasidad ti oksiheno iti dara iti maminpitopulo a daras, no idilig no ti oksiheno laeng ti maawit babaen ti solublina a 0.03 ml O2 iti kada litro ti dara iti kada mm Hg ti parsial a presion ti oksiheno (agarup 100 mm Hg kadagiti arteria).

Malaksid kadagiti pulmonario ken umbilikal nga arterya, ken dagiti katupagda a bena, mangitugot dagiti arterya iti oksihenado a dara manipud iti puso ken mangitulod iti dayta iti bagi a lumasat kadagiti arteryola ken kapilar ti dara, a sadiay naibus ti oksiheno; kalpasanna, dagiti benula ken mangitugot dagiti bena iti deoksihenado a dara nga agsubli iti puso.

Iti gagangay a kasasaad kadagiti nataengan a tattao nga agin-inana, ti hemoglobina iti dara a rummuar kadagiti bara ket agarup a 98–99% a nasaturado iti oksiheno, a magun-od ti panangipaay iti oksiheno iti nagbaetan ti 950 ken 1150 ml/min iti bagi. Iti maysa a nasalun-at a nataengan nga aginana, ti panagusar ti oksiheno ket agarup a 200–250 ml/min, ken ti deoksihenado a dara nga agsubli kadagiti baga ket agarup a 75% (70 aginggana iti 78%) a nasaturado pay.

Ti ad-adu a panagusar iti oksiheno bayat ti napaut a panagehersisio ket mangpabassit iti saturasion ti oksiheno iti benoso nga dara, a mabalin a dumanon iti basbassit ngem 15% iti nasanay nga atleta; nupay ti bilang ti panaganges, ken ti panagayus ti dara, ket umadu a mangkompensar, ti saturasion ti oksiheno iti arteryal nga dara ket mabalin a bumaba iti 95% wenno basbassit pay kadagitoy a kasasaad.

Ti saturasion ti oksiheno a nakababa ket maibilang a napeggad iti maysa a tao nga agin-inana (kas pagarigan, kabayatan ti operasion iti sidong ti anestesia). Napeggad iti salun-at ti napaut a hipoksia (oksihenasion a basbassit ngem 90%), ken ti nakaro a hipoksia (saturasion a basbassit ngem 30%) ket mabalin a dagus a makapapatay.

Ti sikog, a makaawat iti oksiheno babaen ti kadkadua, ket maipasango iti basbassit unay a presion ti oksiheno (agarup 21% iti kaadu a masarakan kadagiti bara ti nataengan), isu a mangpataud dagiti sikog iti sabali a kita ti hemoglobina nga ad-adda a makilangen iti oksiheno (hemoglobina nga F) tapno makapagandar kadagitoy a kasasaad.

Panagipaay ti dioksido ti karbono

[urnosen | urnosen ti taudan]

Adda tallo a pamay-an ti panangyakar ti CO2 iti dara. (Agduduma ti eksakto a porsiento depende no arteryal wenno benoso a dara dayta.) Kaaduan iti dayta (agarup 70%) ket mabaliwan kadagiti ion ti bikarbonato nga Plantilia:Chem2 babaen ti ensima nga anhidrasa a karboniko kadagiti nalabaga a selula ti dara babaen ti reaksion a Plantilia:Chem2; marunaw ti agarup a 7% iti plasma; ken naisinggalut ti agarup a 23% iti hemoglobina kas kadagiti kompuesto ti karbamino.

Ti hemoglobina, ti kangrunaan a molekula nga agay-aywan iti oksiheno kadagiti nalabaga a selula ti dara, ket agay-aywan agpadpada iti oksiheno ken dioksido ti karbono. Nupay kasta, ti CO2 a nakitipon iti hemoglobina ket saan nga agtipon iti isu met laeng a disso a kas iti oksiheno. Imbes ketdi, agtipon dayta kadagiti N-terminal a grupo iti uppat a kadena ti globina. Nupay kasta, gapu kadagiti allosteriko nga epekto iti molekula ti hemoglobina, ti panagtipon ti CO2 pabassitenna ti kaadu ti oksiheno a maitipon iti maysa a naited a parsial a presion ti oksiheno. Ti bimmaba a panagtipon iti dioksido ti karbono iti dara, gapu iti immadu a kaadu ti oksiheno, ket pagaammo kas ti epekto ni Haldane, ken napateg dayta iti pannakaiyalis ti dioksido ti karbono manipud kadagiti tisyu agingga kadagiti bara. Ti panagpangato ti parsial a presion ti CO2 wenno ti nababbaba a pH ket mangpataudto iti pannakaibelleng ti oksiheno iti hemoglobina, a pagaammo kas ti epekto ni Bohr.

Panagipaay dagiti ion ti hidroheno

[urnosen | urnosen ti taudan]

Ti dadduma nga oksihemoglobina ket napukaw ti oksiheno ken agbalin a deoksihemoglobina. Mangitipon ti deoksihemoglobina iti kaaduan kadagiti ion ti hidroheno gapu ta, no idilig iti oksihemoglobina, ad-adu ti kinasingedna iti ad-adu a hidroheno.

Sistema a limpatiko

[urnosen | urnosen ti taudan]

Kadagiti mamalia, ti dara ket agpapada iti limpa, nga agtultuloy a mabukel kadagiti tisyu manipud iti dara babaen ti ultrapiltrasion a kapilario. Maurnong ti limpa babaen ti sistema dagiti babassit a limpatiko a tubo ken maiyannatup iti torakiko a kondukto, a pagayusan iti kannigid a subklabio a bena, a sadiay sumrek ti limpa manen iti sistemiko a sirkulasyon ti dara.

Termorregulasion

[urnosen | urnosen ti taudan]

Mangitugot ti panagwaras ti dara iti pudot iti intero a bagi, ket dagiti panagbalbaliw iti daytoy a panagwaras ket napateg a paset ti termorregulasion. Ti ad-adu a darana nga agayus iti rabaw ti bagi (kas pagarigan, no napudot a tiempo wenno narigat a panagehersisio) ket mangpabara iti kudil, isu a naparpartak ti pannakapukaw ti pudot. Iti kasumbangirna, no nababa ti temperatura iti ruar, bumassit ti dara nga agturong kadagiti ramay ken rabaw ti kudil, tapno malapdan ti pannakapukaw ti pudot, ken nangnangruna nga agturong ti dara kadagiti napateg nga organo ti bagi.

Ti kapartak ti panagayus

[urnosen | urnosen ti taudan]

Agduduma ti kapartak ti panagayus ti dara iti nagduduma nga organo. Ti dalem ket addaan iti kaaduan a suplay ti dara nga agarup 1350 ml/min. Ti bekkel ken utek ket maikadua ken maikatlo a kaaduan a naisuplay nga organo, nga agpada nga 1100 ml/min ken ~700 ml/min.

Agduduma ti relatibo a kapartak ti panagayus ti dara iti tunggal 100 g a tisyu, ngarud ti bekkel, adrenal a glandula ken tiroide ket umuna, maikadua, ken maikatlo a naisuplay a tisyu.

Dagiti hidrauliko a pagannurotan

[urnosen | urnosen ti taudan]

Ti pananglapped iti panagayus ti dara ket mabalin met a mausar kadagiti espesial a tisyu tapno maparnuay ti temporario a panangpadakkel, a mangiturong iti ereksion dayta a tisyu; dagiti pagarigan ket ti tisyu nga erektil iti buto ken muting.

Ti sabali pay a pagarigan ti hidraulikal a panagandar ket ti aglaglagto a lawwalawwa, nga iti dayta ti dara a naipasagepsep kadagiti gurongna iti sidong ti presion ti mangtignay kadakuada nga agtakder a nalinteg para iti nabileg a lagto, nga awan ti kasapulan a dadakkel a masel a sakana.

Ti hemoglobin ti kangrunaan a mangikeddeng iti maris ti dara (hemokroma). Tunggal molekula ket addaan iti uppat a grupo ti hemo, ket ti pannakilangenda kadagiti nadumaduma a molekula ti mangbalbaliw iti eksakto a maris. Nalabaga a nalabaga ti arteryal a dara ken ti kapilario a dara, yantangay ti oksiheno ipaayna ti napigsa a nalabaga a maris iti grupo ti hemo. Nasipnget a nalabaga ti deoksihenado a dara; adda daytoy kadagiti bena, ken makita bayat ti panagidonar iti dara ken no maala dagiti benoso a sample ti urat a dara. Gapu ta agduduma ti espektro iti lawag a maabsorben ti hemoglobina iti nagbaetan ti oksihenado ken deoksihenado a kasasaad.

Nalabaga a nalabaga ti dara iti pannakasabidong iti monoksido ti karbono, gapu ta mangpataud ti monoksido ti karbono iti karboksihemoglobina. No adda pannakasabidong iti sianuro, saan a mausar ti bagi ti oksiheno, isu nga agtalinaed a oksihenado ti urat a dara, a mangpakaro iti kinalabaga. Adda sumagmamano a kondision a mangapektar kadagiti grupo ti hemo nga adda iti hemoglobina ken a mabalin a mamagbalin iti kudil a kasla asul – maysa a sintoma a maawagan iti sianosis. No oksihenado ti hemo, agporma ti metahemoglobina, a maysa a kompuesto ti kolor kape a saan a makaiyalis iti oksiheno. Iti manmano a kondision a sulpohemoglobinemia, parsial a oksihenado ti arteryal a hemoglobina, ken agparang a nalabaga a nalabaga nga addaan iti asul a kolor.

Agparang a asul dagiti bena nga asideg iti rabaw ti kudil, gapu iti nadumaduma a rason. Nupay kasta, dagiti banag a makagapu iti daytoy a panagbalbaliw ti pannakaawat iti maris ket mainaig iti panagwaras ti lawag ti kudil ken ti panangproseso ti visual input babaen ti visual cortex, imbes a ti aktual a maris ti benoso a dara.

Dagiti skink iti henero a Prasinohaema ket addaan iti berde a dara gapu iti panagurnong ti biliberdina a basura a produkto.

Dagiti kirokiro

[urnosen | urnosen ti taudan]

Kadkadawyan

[urnosen | urnosen ti taudan]
  • Dagiti kirokiro ti bolyum
    • Mabalin ti pannakadangran a mangpataud iti pukaw ti dara gapu iti panagpadara. Ti maysa a nasalun-at a nataengan ket mabalin a mapukaw ti gistay 20% ti bolyum ti dara (1 L) sakbay a mangrugi ti umuna a sintoma, ti kinaawan talna, ken 40% ti bolyum (2 L) sakbay a mangrugi ti shock. Napateg dagiti trombosito iti koagulasion ti dara ken iti panagporma dagiti agbalay ti dara, a mabalin a mangpasardeng iti panagpadara. Ti pannakadangran, dagiti makin-uneg nga organo wenno dagiti tulang, ket mabalin a mangpataud iti akin-uneg a panagpadara, a no dadduma ket nakaro.
    • Ti pannakaugot ket mabalin a mangpabassit iti bolyum ti dara babaen ti panangpabassitna iti kaadu ti danum iti dara. Manmano a mangiturong daytoy iti shock (malaksid kadagiti nakaro unay a kaso) ngem mabalin a mangiturong iti ortostatiko a hipotension ken pannakatalimudaw.
  • Dagiti kirokiro ti panagbalikuskos
    • Ti shock ket saan nga epektibo a perpusion dagiti tisyu, ken mabalin a maigapu dayta iti nadumaduma a kondision a pakairamanan ti panagpukaw ti dara, impeksion, wenno di nasayaat a magapuanan ti puso.
    • Mangkissay ti aterosklerosis iti panagayus ti dara kadagiti arterya, agsipud ta ti ateroma liniaenna dagiti arterya ken pagbalinenna a nailet dagita. Kadawyan nga umad-adu ti ateroma bayat nga umad-adu ti tawen, ken mabalin a kumaro ti panagsaknapna gapu iti adu a pakaigapuan a pakairamanan ti panagsigarilio, hipertension, sobra a lipido nga agbalikuskos (hiperlipidemia), ken diabetes mellitus.
    • Mabalin nga agporma ti koagulasion iti maysa a trombosis, a mabalin a manglapped kadagiti urat.
    • Dagiti parikut iti komposision ti dara, ti panagpumpia ti puso, wenno ti panagpainget dagiti urat ti dara, ket mabalin nga agresulta iti adu a pagbanagan a pakairamanan ti hipoksia (awan oksiheno) dagiti masupsuportaran a tisyu. Ti termino nga iskemia tuktukoyenna ti tisyu a di umdas ti pannakaibuyogna iti dara, ket ti imparksion tuktukoyenna ti ipapatay ti tisyu (nekrosis), a mabalin a mapasamak no naserraan (wenno saan unay nga umdas) ti pannakaibuyog ti dara.

Hematolohiko

[urnosen | urnosen ti taudan]
  • Anemia
    • Ti di umdas a masa dagiti nalabaga a selula (anemia) ket mabalin a resulta ti panagpadara, sakit ti dara a kas iti talassemia, wenno panagkurang iti nutrision, ken mabalin a kasapulan ti maysa wenno ad-adu pay a panangyalison iti dara. Ti anemia ket mabalin met a maigapu iti sakit a henetiko a pakaigapuan ti saan a nasayaat a panagandar dagiti nalabaga a selula ti dara. Ti anemia ket mabalin a kumpirmaen babaen ti panangeksamen iti dara no nababbaba ti hemoglobina ngem 13.5 gm/dl kadagiti lallaki wenno nababbaba ngem 12.0 gm/dl kadagiti babbai. Adu a pagilian ti addaan kadagiti banko ti dara tapno mapennek ti panagkasapulan iti dara a mabalin a mayalison. Ti tao a mayalison iti dara masapul nga addaan iti grupo ti dara a maitunos iti grupo ti dara ti nangidonar.
    • Sakit a sickle-cell
  • Dagiti kirokiro ti panagadu dagiti selula
  • Dagiti kirokiro ti koagulasion
    • Ti hemopilia ket maysa a sakit a henetiko a mangpataud iti di panagtrabaho ti maysa kadagiti mekanismo ti koagulasion ti dara. Daytoy ti mamagpeggad iti biag kadagiti saan a napateg a sugat, ngem masansan a mangpataud iti hemartrosis, wenno panagpadara kadagiti uneg dagiti susuop, a no dadduma mabalin a mangparalisado.
    • Ti saan nga epektibo wenno saan nga umdas a plaketa ket mabalin met a mangpataud iti koagulopatia (dagiti kirokiro iti panagpadara).
    • Ti hiperkoagulable a kasasaad (trombopilia) ket resulta dagiti depekto iti panagregula dagiti plaketa wenno paktor ti koagulasion, ken mabalin a mangpataud iti trombosis.
  • Dagiti makaakar a sakit ti dara

Pannakasabidong iti monoksido ti karbono

[urnosen | urnosen ti taudan]

Dagiti banag malaksid iti oksiheno ket mabalin a makisinggalut iti hemoglobina; iti dadduma a kasasaad, mabalin a mangpataud daytoy iti di maisubli a pannakadadael ti bagi. Napeggad unay ti monoksido ti karbono, kas pagarigan, no maiyeg iti dara babaen ti panaganges, agsipud ta ti monoksido ti karbono ket saan a maisubli a makisinggalut iti hemoglobina tapno maporma ti karboksihemoglobina, isu a basbassit ti hemoglobina a nawaya a mangisinggalut iti oksiheno, ken basbassit dagiti molekula ti oksiheno a maipan iti dara. Mabalin a makaigapu daytoy iti pannakaeppes. Napeggad ti apuy nga agpuor iti nairikep a kuarto nga awan ti nasayaat a bentilasion, ta mabalin a mangpataud dayta iti panagurnong ti monoksido ti karbono iti angin. Dadduma a monoksido ti karbono ti makisinggalut iti hemoglobina bayat ti agsigarilio.

Dagiti panangagas

[urnosen | urnosen ti taudan]

Panangyalison

[urnosen | urnosen ti taudan]

Ti dara para iti panangyalison ket maala kadagiti tattao a mangted iti dara babaen ti panagidonar iti dara ken maidulin iti banko ti dara. Adu ti nagduduma a grupo ti dara kadagiti tattao, ti ABO a sistema ti grupo ti dara, ken ti Rhesus a sistema ti grupo ti dara, ti kapatgan. Ti panangyalison iti dara, nga addaan iti saan a mayanatup a grupo ti dara, ket mabalin a mangpataud kadagiti nakaro, masansan a makapapatay, a komplikasion, isu a maaramid ti panag-cross-match tapno masigurado a mayalison ti mayanatup a produkto ti dara.

Dagiti dadduma pay a produkto ti dara a maited iti bena ket dagiti plaketa, plasma ti dara, cryoprecipitate, ken dagiti espesipiko a konsentrado ti paktor ti koagulasion.

Intrabenoso a panangadministrar

[urnosen | urnosen ti taudan]

Adu a kita ti agas (manipud kadagiti antibiotiko agingga iti kemoterapia) ti mayalison iti bena, gapu ta saan a dagus wenno umdas a maabsorben dagitoy iti trakto ti panagtunaw.

Kalpasan ti nakaro a pannakapukaw ti dara, dagiti likido a preparasion, a heneriko a pagaammo a kas dagiti plasma expander, ket mabalin a maited iti uneg ti bena, wenno dagiti solusion ti asin (NaCl, KCl, CaCl2 kdpy.) iti pisiolohikal a konsentrasion, wenno dagiti koloidal a solusion, kas ti dextrans, human serum albumin, wenno baro a nagyelo a plasma. Kadagitoy nga emerhensia a kasasaad, ti plasma expander ket epektibo a pamay-an a mangisalakan iti biag ngem iti panangyalison iti dara, agsipud ta saan a dagus a mangrugi manen ti metabolismo dagiti naiyalison a nalabaga a selula ti dara kalpasan ti panangyalison.

Panangibulos iti dara

[urnosen | urnosen ti taudan]

Iti moderno a medisina a naibatay iti ebidensia, ti panagibulos iti dara ket maus-usar iti panangagas iti dadduma a manmano a sakit, a pakairamanan ti hemokromatosis ken polisitemia. Nupay kasta, ti panangibulos iti dara ken ti panang-alimatek ket gagangay a saan a naaprobaran a pamay-an, a maar-aramat agingga idi maika-19 a siglo, gapu ta adu a sakit ti di umiso a mapapati a maigapu iti nalabes a dara, sigun iti Hippokratiko a medisina.

Ti Ilocano a sao a dara ket tinawid manipud iti Proto-Malayo-Polinesio a *daʀaq, ken mainaig iti Indones a darah, Malagasi a ra, ken Nauruano nga ara.[2] Ti sabali pay a mainaig a sao ket dinardaraan.

Ti Ingles a blood (Daan nga Ingles a blod) ket nagtaud manipud ti Alemaniko ken addaan kadagiti kapadpadana a kaipapanan kadagiti amin a dadduma a pagsasao ti Aleman (a kas ti Aleman a Blut, Sueko a blod, Gotiko a 𐌱𐌻𐍉𐌸 blōþ). Awan ti naawat nga Indo-Europeano nga etimolohia.

Pakasaritaan

[urnosen | urnosen ti taudan]

Klasiko a Griego a medisina

[urnosen | urnosen ti taudan]

Ni Robin Fåhræus (maysa a Sueko a mangngagas a nangpataud iti kaadu ti sedimentasion ti eritrosito) insingasingna a ti sistema ti humorismo ti Taga-ugma a Griego — a sadiay ti bagi ket naipagarup a naglaon kadagiti uppat a naidumduma a pluido ti bagi (a nainaig kadagiti nadumaduma a temperamento) — ket naibatay iti panagpaliiw ti koagulasion ti dara iti maysa a nalawag a pagkargaan. No maala ti dara iti maysa a baso a pagkargaan ket saan a masinga iti agarup maysa nga oras, makita ti uppat a nagduduma a katuon. Agporma ti nangisit nga agbalay iti baba (ti "nangisit nga apro"). Iti ngatuen ti agbalay, adda katuon dagiti nalabaga a selula ti dara (ti "dara"). Iti ngatuen daytoy adda pumuraw a katuon dagiti puraw a selula ti dara (ti "plema"). Ti makinngato a katuon ket nalawag a duyaw a suero (ti "duyaw nga apro").

Kaaduanna, patien dagiti Griego a managpanunot a ti dara ket nagtaud iti taraon. Ni Plato ken ni Aristoteles ti dua a napateg a taudan ti ebidensia para iti daytoy a kapanunotan, ngem naggapu dayta iti Iliada ni Homero. Impagarup ni Plato a ti apuy kadagiti tiantayo pagbalinenna ti taraon a dara. Patienna met a dagiti panaggunay ti angin iti bagi, bayat nga aganges ken agangestayo, ti mangitugot iti daytoy nga apuy bayat a pagbalinenna ti taraontayo a dara. Patien ni Aristoteles a ti taraon ket agbalin a dara iti puso ken mabaliwan a banag dagiti bagitayo.

Dagiti grupo

[urnosen | urnosen ti taudan]

Ti sistema ti grupo ti dara ti ABO ket natakuatan idi tawen 1900 babaen ken ni Karl Landsteiner. Ni Jan Janský ti umuna a nangilasin iti uppat a grupo ti dara (A, B, AB, ken O) idi 1907, a maus-usar pay laeng agingga ita. Idi 1907, naaramid ti kaunaan a panangyalison iti dara a nangusar iti sistema ti ABO tapno maammuan dagiti grupo ti dara. Ti immuna a di direkta a panangyalison ti dara ket naaramid idi Marso 27, 1914. Natakuatan ti Rhesus a paktor idi 1937.

Kultura ken relihion

[urnosen | urnosen ti taudan]

Gapu iti kinapategna iti biag, nainaig ti dara iti adu a pammati. Ti maysa kadagiti kangrunaan ket ti panangusar iti dara a kas simbolo para kadagiti relasion ti pamilia babaen ti pannakayanak/panaganak; ti agbalin a "kakabagian ti dara" ket ti mairaman babaen ti kapuonan wenno kaputotan, imbes a panagasawa. Mainaig unay daytoy kadagiti linia ti dara, ken dagiti pagsasao a kas iti "napuspuskol ti dara ngem ti danum" (Ingles: blood is thicker than water) ken "dakes a dara" (Ingles: bad blood), kasta met ti "kabsat ti dara" (Ingles: blood blother).

Ti dara ket nangnangruna a naipaganetget kadagiti relihion ti Islam, Hudaismo, ken Kristianidad, agsipud ta kuna ti Levitico 17:11 nga "Adda iti dara ti biag ti tunggal parsua".[3] Daytoy a sasao ket paset ti linteg ti Levitico a mangiparit iti panaginum iti dara wenno pannangan iti karne nga adda pay laeng ti darana imbes a maibukbok.

Dagiti mitiko a panangtukoy iti dara ket no dadduma mayaplikar iti mangted-biag a galad ti dara, a makita kadagiti pasamak a kas iti panagpasngay, a naiduma iti dara ti pannakadangran wenno patay.

Dagiti Katutubo nga Australiano

[urnosen | urnosen ti taudan]

Iti adu a tradision dagiti Katutubo nga Australiano, ti okre (nangnangruna ti nalabaga) ken ti dara, nga agpadpada nga aduan iti landok ken maibilang a Maban, ket mayaplikar kadagiti bagi dagiti sumasala para iti ritual. Kas kuna ni Lawlor:

Iti adu a ritual ken seremonia dagiti Katutubo, marisot ti nalabaga nga okre iti amin a lamolamo a bagi dagiti sumasala. Kadagiti nalimed, sagrado a seremonia dagiti lallaki, ti dara a naala manipud kadagiti bena dagiti takiag dagiti nakipaset ket maisukat ken mailidlid kadagiti bagida. Ti nalabaga nga okre ket maus-usar iti umasping a pamay-an kadagiti saan unay a nalimed a seremonia. Ti dara ket maus-usar met a mangikabil kadagiti dutdot dagiti billit kadagiti bagi dagiti tattao. Naglaon ti dutdot ti billit iti protina a sensitibo unay iti magnetismo.[4][5]

Kuna ni Lawlor a ti dara, a nausar iti kastoy a pamay-an, ket us-usaren dagitoy a tattao a mangitunos kadagiti sumasala iti di makita nga enerhia ti Dreamtime. Ngarud, ti Lawlor konektaranna dagitoy di makita nga enerhia ken magnetiko a tay-ak, agsipud ta magnetiko ti landok.

Paganismo nga Europeo

[urnosen | urnosen ti taudan]

Kadagiti tribu a Hermaniko, nausar ti dara bayat dagiti sakripisioda, dagiti Blót. Maibilang a ti dara addaan iti pannakabalin ti nangirugina, ket, kalpasan ti panangpapatay, nawarsi ti dara kadagiti diding, kadagiti estatua dagiti didios, ken kadagiti mismo a nakiraman. Daytoy nga aramid ti panangwarsi iti dara ket naawagan iti blóedsian iti Daan nga Ingles, ket ti terminolohia ket inutang ti Simbaan a Katoliko, a nangiturong kadagiti Ingles a sasao a bless (Ilokano: bendisionan) ken blessing (Ilokano: bendision). (Laglagipenyo a ti sao nga Espaniol a bendición ket awan pakainaigan iti Ingles a blessing.)

Kas relikto ti Linteg a Hermaniko, ti kruentasion, maysa a rigat a ti bangkay ti biktima ket maipagarup a mangrugin nga agpadara iti imatang ti mammapatay, ket nausar agingga idi rugrugi ti maika-17 a siglo.

Ti sao a Hitita para iti dara, 𒂊𒌍𒄯 ishar, ket kabagian dagiti sasao para iti "kari" ken "katilonan", kitaenyo ni Ishara. Patien dagiti taga-ugma a Griego a ti dara dagiti didiosen, ti ichor, ket maysa a substansia a makasabidong kadagiti mortal.

Kristianidad

[urnosen | urnosen ti taudan]

Iti Genesis 9:4, imparit ti Dios a kanen ni Noe ken dagiti annakna ti dara (kitaen ti Linteg ni Noe). Daytoy a bilin ket intultuloy nga inannurot ti Simbaan ti Daya nga Ortodokso.

Kuna met iti Biblia (iti Exodo) nga idi immay ti Anghel ti Ipapatay iti balay dagiti Hebreo, saan a matay ti inauna nga anak no makita ti anghel a nawarasan ti dara ti kordero iti ridaw ti balay.

Iti Konsilio ti Herusalem, imparit dagiti apostol kadagiti dadduma a Kristiano ti pannangan iti dara – daytoy ket nairekord iti Dagiti Aramid 15:20 ken 29. Ilawlawag daytoy a kapitulo ti maysa a rason (nangnangruna iti bersikulo 19–21): Tapno maliklikan ti mangpabasol kadagiti Hudio a nagbalin a Kristiano, agsipud ta naiparit daytoy iti Mosaiko a Linteg.

Sigun kadagiti manamati, ti dara ni Kristo isu ti pamay-an a mangabbong kadagiti basol. Kasta met, "[...] ti dara ni Jesus nga Anakna ugasannatayo iti amin a basol. (1 Juan 1:7), "Ay-ayatennatayo ni Jesu-Cristo, ket winayawayaannatayo kadagiti basbasoltayo babaen iti ipapatayna." (Paltiing 1:5), ken "Pinarmek dagiti kakabsattayo babaen iti dara ti Kordero ken iti panangsaksida iti pudno." (Paltiing 12:11)

Isursuro ti dadduma a Kristiano a simbaan, a pakairamanan ti Simbaan a Katoliko, Eastern Orthodox, Oriental Orthodox, ken Assyrian Church of the East, a no maited-pateg ti arak ti Eukaristia, pudno nga agbalinen daytoy a dara ni Hesus, a mainum dagiti agdaydayaw. Naibatay daytoy a sursuro iti Maudi a Pangrabii, kas nailanad iti uppat nga ebanghelio ti Biblia, a sadiay kinuna ni Hesus kadagiti adalanna a ti tinapay a kinnanda isu ti lasagna, ket ti arak isu ti darana. "Daytoy ti kopa ti baro a pannakitulag ti Dios kadakayo a mapatalgedan iti darak a maibuyat para kadakayo." (San Lucas 22:20)

Kaaduan a porma ti Protestantismo, nangnangruna dagidiay a nagtaud iti Metodista wenno Presbiteriano, isuroda a ti arak ket simbolo laeng ti dara ni Kristo, a espiritual ngem saan a pisikal a presente. Isursuro ti teolohia ti Luteranismo a ti bagi ken dara ket agkadua "iti, kaduana, ken iti baba" ti tinapay ken arak ti piesta ti Eukaristia.

Iti Hudaismo, ti dara ti ayup ket saan a mabalin a kanen uray iti kabassitan a kaadu (Levitico 3:17 ken dadduma pay); daytoy ket makita kadagiti linteg ti taraon dagiti Hudio (Kashrut). Maikkat ti dara iti lasag babaen ti panangbugguan ken panangpennek iti danum (tapno mangpalukay dagiti agbalay), panangpaasin ken kalpasanna panangbugguan manen iti danum iti sumagmamano a daras. Masapul met a kitaen dagiti itlog ken ikkaten ti aniaman a mantsa ti dara sakbay a makanenda. Nupay ti dara manipud iti ikan ket kosher sigun iti Biblia, nagparit dagiti rabbi a kanen ti dara ti ikan tapno maliklikan ti panagparang a salungasingen ti iparparit ti Biblia.

Ti sabali pay a ritual a mangiraman iti dara ramanenna ti panangabbong iti dara ti manok wenno sabali pay nga ayup kalpasan ti panangparti (Levitico 17:13); ti rason nga inted ti Torah ket: "Adda iti dara ti biag iti tunggal parsua" (ibid. 17:14). No maipapan kadagiti tattao, ilawlawag ti Kabbalah iti daytoy a bersikulo a ti animal a kararua ti tao ket adda iti dara, ken nagtaud iti dayta dagiti pisikal a tarigagay.

Umasping iti dayta, ti misterio a rason iti panangpaasin kadagiti sakripisio iti templo ken karne a napapatay ket tapno maikkat ti dara dagiti arig ayup a tarigagay manipud iti tao. Babaen ti panangikkat iti dara ti ayup, maikkat ti enerhia ti ayup ken ti puersa ti biag nga adda iti dara, a mamagbalin iti lasag a maitutop a kanen ti tao.

Ti pannangan iti taraon a naglaon iti dara ket iparit dagiti linteg ti Islam maipapan iti taraon. Naala daytoy manipud iti balikas iti Qur'an, surah Al-Ma'ida (5:3): "Naiparit kadakayo (kas taraon) ti natay a bagi, dara, karne ti baboy, ken ti naidaton iti nagan ti sabali ngem ti Allah."

Maibilang a narugit ti dara, gapuna adda dagiti espesipiko a pamay-an a manggun-od iti pisikal ken ritual a kasasaad ti kinadalus kalpasan ti panagpadara. No mapapatay ti maysa nga ayup, ti tengngedna ket mapugsat iti pamay-an a mangsigurado a saan a marumek ti duri, gapuna mabalin a mangibaon ti utek kadagiti bilin iti puso a mangibomba iti dara iti dayta maipaay iti oksiheno. Iti kastoy a pamay-an, maikkat ti dara iti bagi, ket ti karne ket gagangay a natalged itan a maluto ken kanen. Iti moderno a panawen, ti panangyalison iti dara ket kadawyan a saan a maibilang a maibusor kadagiti pagannurotan.

Dagiti espesipiko a pagannurotan ken maiparit ket agaplikar iti panagkadawyan, panagpadara kalpasan ti panaganak ken saan a regular a panagpadara manipud iti uki.

Dagiti Saksi ni Jehova

[urnosen | urnosen ti taudan]

Naibatay iti interpretasionda kadagiti kasuratan a kas iti Dagiti Aramid 15:29 ("Dikay agsida iti dara. Dikay agsida iti saan a napadara nga ayup."), adu a Saksi ni Jehova ti saan a mangan iti dara wenno umawat iti panangyalison iti intero a dara wenno kadagiti kangrunaan a pasetna: dagiti nalabaga a selula ti dara, dagiti puraw a selula ti dara, dagiti plaketa (trombosito), ken plasma. Dagiti kameng mabalinda a personal nga ikeddeng no awatenda dagiti medikal a pamay-an a pakairamanan ti bukodda a dara wenno dagiti substansia a nabingbingay pay manipud kadagiti uppat a kangrunaan a paset.

Dagiti bampira ket mitiko a parsua a direkta nga umin-inum iti dara tapno agbiagda, a masansan a kaykayatda ti dara ti tao. Dagiti kultura iti intero a lubong addaanda kadagiti sarsarita iti daytoy a kita; kas pagarigan, ti sarsarita maipapan iti "Nosferatu", maysa a tao a manggun-od iti pannakailunod ken kinaagnanayon babaen ti pananginum iti dara ti sabsabali, ket nagtaud iti sarsarita ti Akindaya nga Europa. Dagiti ampas, alimatek, kabaian a lamok, bampira a panniki, ken dadduma pay a parsua iti nakaparsuaan ket kanen ngarud ti dara ti dadduma nga ayup, ngem dagiti laeng panniki ti nainaig kadagiti bampira. Awan ti pakainaigan daytoy kadagiti bampira a panniki, a dagiti parsua iti Baro a Lubong a naamiris kalpasan unay ti nagtaudan dagiti mito ti Europa.

Dagiti imbertebrado

[urnosen | urnosen ti taudan]

Kadagiti imbertebrado, adda masarakan a pluido ti bagi nga umasping iti dara a maawagan iti hemolimpa. Ti kangrunaan a nagdumaan ket saan a nairaman ti hemolimpa iti naserraan a sistema ti panagbalikuskos. Ti hemolimpa ket mabalin nga agserbi a mangitugot iti oksiheno, nupay saan a nasken a mausar ti hemoglobina. Dagiti crustacean ken mollusk ket agusar iti hemosianina imbes a hemoglobina. Iti kaaduan nga insekto, ti hemolimpada ket awan kadagiti molekula a mangitugot iti oksiheno, agsipud ta babassit ti bagida isu a dagiti sistema ti ang-anguyobda ket umdas a mangipaay iti oksiheno.

Dadduma pay a panagusar

[urnosen | urnosen ti taudan]

Iti siensia a porensiko ken arkeolohia

[urnosen | urnosen ti taudan]

Ti arinsaed ti dara matulonganna dagiti imbestigador a porensiko a mangilasin kadagiti armas, mangbukel manen kadagiti krimen, ken mangkonektar kadagiti suspek iti krimen. Babaen ti panangusig iti padron ti mantsa ti dara, magun-odan met ti impormasion a porensiko manipud iti espasial a pannakaiwarwaras dagiti mantsa ti dara iti lugar.

Ti panangusig iti arinsaed a dara ket maysa met a pamay-an a maus-usar iti arkeolohia.[masapul a dakamaten]

Ti dara ket maysa kadagiti pluido ti bagi a nausar iti arte. Nangnangruna, dagiti panagpabuya ti Aksionista a Bienes a ni Hermann Nitsch, ni Istvan Kantor, ni Franko B, ni Lennie Lee, ni Ron Athey, ni Yang Zhichao, ni Lucas Abela ken ni Kira O'Reilly, kasta met ti potograpia ni Andres Serrano, inramanda ti dara kas maysa a prominente a bisual nga elemento. Nangaramid ni Marc Quinn kadagiti eskultura nga agus-usar iti nayelo a dara, agraman ti kitikit ti ulona a naaramid iti bukodna a dara.

Iti henealohia

[urnosen | urnosen ti taudan]

Ti termino a "dara" ket maus-usar kadagiti pagsasaritaan ti henealohia, tapno mangitudo iti kapuonan, nagtaudan, ken etnisidad, a kas iti sasao a linia ti dara. Dagiti dadduma a termino a maus-usar para iti "dara", iti kaipapanan ti "pakasaritaan ti pamilia", ket asul a dara, naarian a dara, naglalaok a dara ken kabagian iti dara.

Dagiti nagibasaran

[urnosen | urnosen ti taudan]
  1. ↑ Ignatavicius, Donna D.; Workman, M. Linda; Rebar, Cherie R.; Heimgartner, Nicole M., dagiti ed. (2018). Medical-surgical nursing : concepts for interprofessional collaborative care (iti Ingles) (9th nga ed.). St. Louis, Missouri: Elsevier. p. 190. ISBN 978-0-323-46158-0. OCLC 1018308697.
  2. ↑ https://en.wiktionary.org/wiki/dara#Ilocano
  3. ↑ https://www.bible.com/bible/782/LEV.17.RIPV
  4. ↑ Lawlor R (1991). Voices of the first day: awakening in the Aboriginal dreamtime. Rochester, VT: Inner Traditions International. pp. 102–103. ISBN 978-0-89281-355-1.
  5. ↑ Iti Ingles: "In many Aboriginal rituals and ceremonies, red ochre is rubbed all over the naked bodies of the dancers. In secret, sacred male ceremonies, blood extracted from the veins of the participant's arms is exchanged and rubbed on their bodies. Red ochre is used in similar ways in less-secret ceremonies. Blood is also used to fasten the feathers of birds onto people's bodies. Bird feathers contain a protein that is highly magnetically sensitive."

Dagiti akinruar a silpo

[urnosen | urnosen ti taudan]
Naala manipud iti "https://ilo.wikipedia.org/w/index.php?title=Dara&oldid=404516"