Karayan Indus
| Indus | |
|---|---|
Darya-e-Sindh | |
 Ala ti satelite a ladawan ti labneng ti Karayan Indus idiay Pakistan. | |
 Mapa ti labneng ti Karayan Indus a mailaksid dagiti tributario nga agayus iti Rann ti Kutch | |
| Lokasion | |
| Pagilian | Tsina, India, Pakistan |
| Estado | Jammu and Kashmir, Punjab, Khyber Pakhtunkhwa, Sindh, Gilgit-Baltistan, Tibet |
| Dagiti siudad | Leh, Skardu, Dasu, Besham, Thakot, Swabi, Dera Ismail Khan, Sukkur, Hyderabad |
| Pisikal a pakaidumdumaan | |
| Taudan | Sênggê Zangbo |
| - lokasion | Banak Tibetano |
| Maika-2 a taudan | Gar Tsangpo |
| Pagtutumpungan ti taudan | |
| - lokasion | Shiquanhe, Prepektura ti Ngari, Tibet ken India |
| - nagsasabtan | 32°29′54″N 79°41′28″E / 32.49833°N 79.69111°E |
| - kangato | 4,255 m (13,960 ft) |
| Sabangan | Baybay Arabiano (kangrunaan), Rann ti Kutch (sekondario) |
- lokasion | Delta ti Karayan Indus (kangrunaan), Waig Kori (sekondario), Pakistan, India |
- nagsasabtan | 23°59′40″N 67°25′51″E / 23.99444°N 67.43083°ENagsasabtan: 23°59′40″N 67°25′51″E / 23.99444°N 67.43083°E |
- kangato | 0 m (0 ft) |
| Kaatiddog | 3,610 km (2,240 mi) |
| Kadakkel ti labneng | 1,165,000 km2 (450,000 sq mi) |
| Panagayus | |
| - lokasion | Baybay Arabiano |
| - kaadu | 1,200 m3/s (42,000 cu ft/s) |
| - natimbeng | 6,600 m3/s (230,000 cu ft/s) |
| - kabassit | 58,000 m3/s (2,000,000 cu ft/s) |
| Langlanga ti labneng | |
| Dagiti tributario | |
| - kanigid | Karayan Zanskar, Karayan Suru, Karayan Soan, Karayan Jhelum, Karayan Chenab, Karayan Ravi, Karayan Beas, Karayan Sutlej, Karayan Panjnad, Karayan Ghaggar-Hakra, Karayan Luni |
| - kanawan | Karayan Shyok, Karayan Hunza, Karayan Gilgit, Karayan Swat, Karayan Kunar, Karayan Kabul, Karayan Kurram, Karayan Gomal, Karayan Zhob |
Ti Karayan Indus (Sanskrito: सिन्धु Sindhu; دریائے سندھ; Urdu: Daryā-e Sindh; Hindi: सिन्धु नदी Sindhu; Sindhi: سنڌو Sindhu; Punjabi: سندھ Sindh; Gujarati: સિંધુ નદી Sindhu; Pashto: اباسين Abāsin Ama ti Karkarayan; Persiano: رود سند Rūd-e Sind; Arabiko: السند Al-Sind; Tibetano: སེང་གེ།་གཙང་པོ Sênggê Zangbo "Karayan Leon"; Griego: Ἰνδός, Indós; Turki: Nilab) ket maysa a nangruna a karayan nga agayus idiay Pakistan. Adda pay dagiti dalannna babaen ti akinlaud a Tibet (idiay Tsina) ken Akin-abagatan nga India.
Daytoy ket nagtaud idiay Tibetano a banak idiay asideg ti Danaw Mansarovar, ti karayan ket agayus babaen ti rehion ti Ladakh ti Jammu ken Kashmir, Gilgit, Baltistan ken agayus babaen ti Pakistan iti maysa a turong nga agpaabagatan idiay intero a kaatiddog ti Pakistan a tumipon idiay Baybay Arabiano idiay asideg ti puerto a siudad ti Karachi idiay Sindh. Ti dagup a kaatiddog ti karayan ket 3,180 km (1,980 mi). Daytoy ti kaatiddogan a karayan idiay Pakistan.
Daytoy a karayan ket addaan iti dagup a kalawa ti panagayus ti sumurok a 1,165,000 km2 (450,000 sq mi). Ti nakarkulo a tinawen a panagayusna ket agarup a 207 km3 (50 cu mi), isu daytoy ti makaaramid ti maika-21 a kadakkelan a karayan iti lubong iti termino ti tinawen a panagayus. Ti Zanskar ket isu ti akin kanigid a tributario ti igidna idiay Ladakh. Kadagidiay tanap, ti akin kanigid nga igidna a tributario ket ti Chenab ket adda met daytoy kadagiti uppat a nangruna a tributario, a nanaganan ti Jhelum, Ravi, Beas ken Satluj. Ti kangrunaan nga akin-kanawan nga igidna a tributario ket ti Shyok, Gilgit, Kabul, Gomal ken Kurram. Daytoy ket agtaud manipud kadagiti karayan ken dagiti glasier ti Himalaya, ken ti karayan ket mangsuporta kadagiti ekosistema dagiti kalalainganna ti temperatura a kabakiran, dagiti tanap ken dagiti namaga nga igid ti away.
Ti Indus ket mangporma ti delta ti Pakistan a naibagbaga idiay Vedic Rigveda a kas ti Sapta Sindhu ken ti Iraniko a Zend Avesta a kas ti Hapta Hindu (ti kayatna a sawen dagitoy dua ket Pito a Karkarayan). Ti karayan ket isun ti taudan ti panakaskasdaaw idi las-ud ti Klasiko a Paset ti Panawen. Ni Ari Darius ti Persia ket inpatulodna ni Scylax ti Caryanda tapno sukimatenna ti karayan idi 510 BCE.
Nagnagan ken etimolohia
[urnosen | urnosen ti taudan]Ti Sanskrito a balikas ti Sindhu ket kaibuksilaan ti karayan, alog wenno taaw, mabalin a nagtaud daytoy ti ramut a sidh a kayatna a sawen ket "saan a mapan". Ti Sindhu ket isu pay laeng ti lokal a panangibagbaga ti Karayan Indus.
Idiay Rigveda, ti "Sindhu" (Sanskrito: सिन्धु) ket isu ti nagan ti Karayan Indus. Ti Sindhu ket naibagbaga iti mamin 176 a beses iti Rigveda, mamin 95 a beses iti ad-adu ngem maysa, nga ad-adu a naus-usar iti sapasap a kaibuksilan. Idiay Rigveda, a naisangsangayan kadagiti naud-udi a himno, ti kayat a sawen ti balikas ket naipabassit a mangitudo ti Karayan Indus, kas pagarigan ti listaan dagiti karayan ti Nadistuti sukta. Daytoy ket ti nagbanagan ti anomalia ti karayan nga adda ti maipapan ti lalaki a henero: amin a dadduma a karkarayan ti Rigvedic ket maipapan ti babai a henero, saan laeng nga iti gramatika, ngem naipanpanunotan a kas dagiti diosa ken maipadpada kadagiti nuang ken kabalio a babbai nga agpatpataud ti gatas ken mantekilia.
Ti balikas a Sindhu ket nagbalin a Hindu iti Daan a Persiano. Ti Taga-ugma a Griego a Ἰνδός (Indós, bunulod manipud iti Latin a kas ti Indus) ket maysa a bibulbulod iti Daan nga Iraniani a balikas.[1] Ti nagan nga Indós ket naus-usay iti libro nga Indica ni Megasthenes para iti naingel a karayan a linasat babaen ni Alejandro a naibatay iti nakaitawenan a pannkalaglagip ni Nearchus.
Dagiti taga-ugma a Griego ket nanginagnagan kadagiti Indiano (a ti agdama nga India iti labes ti Karayan Indus) a kas Ἰνδοί (Indói), ti tattao ti Indus.[1][2]
Iti Urdu, ti opisial a pagsasao ti Pakistan, ti Indus ket naamammuan akas ti درياۓ سِندھ (Daryā-e Sindh). Kadagiti sabsabali a pagsasao iti rehion, ti karayan ket ammo a kas ti सिन्धु नदी (Sindhu Nadī) iti Hindi, سنڌو (Sindhu) iti Sindhi, سندھ (Sindh) iti Punjabi, સિંધુ નદી (Sindhu) iti Gujarati; اباسين (Abāsin, lit. "Ama ti Karkarayan") iti Pashto, رود سند (Rūd-e Sind) iti Persiano, نهر السند (Naḥar al-Sind) iti Arabiko, སེང་གེ།་གཙང་པོ (Sênggê Zangbo, lit. "Karyan Leon") iti Tibetano, ken Nilab iti Turki.
Heograpia
[urnosen | urnosen ti taudan]Dagiti triburtario
[urnosen | urnosen ti taudan]- Karayan Nagar
- Karayan Astor
- Karayan Balram
- Karayan Dras
- Karayan Gar
- Karayan Ghizar
- Karayan Gilgit
- Karayan Gumal
- Karayan Kabul
- Karayan Kurram
- Karayan Panjnad
- Karayan Shigar
- Karayan Shyok
- Karayan Sohan
- Karayan Tanubal
- Karayan Zanskar
Heolohia
[urnosen | urnosen ti taudan]
Ti Karayan Indus ket pakanenna ti Indus a paid ti submarino, nga isu daytoy ti maikadua a kadakkelan a sedimento a bagi iti Daga iti agarup a 5 riwriw a kubiko kilometro kadagiti materiales a nainurunor manipud kadagiti bantay. Ti panagad-adal kadagiti sedimento iti moderno a karayan ket mangipakpakita a ti Karakoram a Kabambantayan iti akin-amianan a Pakistan ken India ket isu ti agmaymaysa a kangrunaan a taudan ti material, a ti Himalaya ti kaaduan a mangit-ited, kaaduan a babaen kadagiti dakkel a karayan ti Punjab (Jhelum, Ravi, Chenab, Beas ken Sutlej). Ti panagusig kadagiti sedimento manipud iti Baybay Arabo ket nangipakpakita a sakbay idi lima a riwriw a tawtawen ti Indus ket naisilpo kadagiti karayan ti rehion ti Punjab nga idi ket nagay-ayus nga agpadaya idiay Ganges ken natiwtiliw kalpasan ti dayta a panawen.[3] Ti nasapsapa nga obra ket nangipakpakita a ti darat ken lan-ak manipud idiay akinlaud a Tibet ket aba-butenna ti Baybay Arabo babaen idi 45 a riwriw a tawtawen, a mangipakpakita nga adda ti rimsua idi a duog a Karayan Indus ti dayta a panawen.[4] Ti delta ti daytoy a karayan ti roto-Indus ket dimteng a nabirukan idiay Labneng Katawaz, idiay pagbeddengan ti Apgano-Pakistan.
Idiay rehion ti Nanga Parbat, ti kaadu ti panagkukot babaen ti Karayan Indus kalpasan ti pannakatiliw ken panangibaw-ing iti kaunegan ti dayta a lugar ket naipanpanunotan a nangiyeg kadagiti tengnga ken akin-baba nga ukis ti batbato iti rabaw.[5]
Dagiti paammo
[urnosen | urnosen ti taudan]- ^ a b Kuiper 2010, p. 86.
- ^ Encyclopædia Britannica.
- ^ Clift, Peter D.; Blusztajn, Jerzy (Disiembre 15, 2005). "Panagurnos manen ti akinlaud a sistema ti karayan ti Himalaya kalpasan idi lima a riwriw a tawtawen". Katutubo. 438 (7070): 1001–1003. doi:10.1038/nature04379. PMID 16355221.
- ^ Clift, Peter D.; Shimizu, N.; Layne, G.D.; Blusztajn, J.S.; Gaedicke, C.; Schlüter, H.-U.; Clark, M.K.; Amjad, S. (Agosto 2001). "Panagrang-ay ti Indus a Paid ken ti kinapangrunana para iti pakasaritaan ti panagkutkot ti Lumaud a Himalaya ken Karakoram". GSA Bulletin. 113 (8): 1039–1051. doi:10.1130/0016-7606(2001)113<1039:DOTIFA>2.0.CO;2.
- ^ Zeitler, Peter K.; Koons, Peter O.; Bishop, Michael P.; Chamberlain, C. Page; Craw, David; Edwards, Michael A.; Hamidullah, Syed; Jam, Qasim M.; Kahn, M. Asif; Khattak, M. Umar Khan; Kidd, William S. F.; Mackie, Randall L.; Meltzer, Anne S.; Park, Stephen K.; Pecher, Arnaud; Poage, Michael A.; Sarker, Golam; Schneider, David A.; Seeber, Leonardo; Shroder, John F. (Oktubre 2001). "Naukisan a panagobra manen idiay Nanga Parbat, Pakistan: Dagiti metamorpiko a nagbanagan ti maipapan ti pudot ken mekanikal a panagtitipon nga inaramid ti panagkutkot". Tektonika. 20 (5): 712–728. doi:10.1029/2000TC001243.
Dagiti nagibasaran
[urnosen | urnosen ti taudan]- Albinia, Alice. (2008) Dagiti Imperio ti Indus: Ti Sarita ti maysa a Karayan. Umuna nga Edision ti Amerikano (20101) W. W. Norton & Company, New York. ISBN 978-0-393-33860-7.
- Mangiraman daytoy nga artikulo iti teksto manipud iti pablaak a mabirukan itan iti dominio a publiko: Chisholm, Hugh, ed. (1911). "Indus". Encyclopædia Britannica (iti Ingles) (Maika-11 nga ed.). Cambridge University Press.
- World Atlas, Mileni nga Edision, pg 265.
- Jean Fairley, "Ti Leon a Karayan", Karachi, 1978
Dagiti akinruar a silpo
[urnosen | urnosen ti taudan]
Dagiti midia a mainaig iti Karayan Indus iti Wikimedia Commons
- Blankonthemap Sapot a pagsaadan ti Akin-amianan a Kashmir
| Sapasap | |
|---|---|
| Dagiti nailian a biblioteka | |
| Dadduma | |
