Jump to content

Iran

Urnosen dagiti silpo
Manipud iti Wikipedia, ti nawaya nga ensiklopedia
(Naibaw-ing manipud iti Persia)
Islamiko a Republika ti Iran
جمهوری اسلامی ایران‎
Jomhuri-ye Eslāmi-ye Irān
Wagayway ti Iran
Wagayway
Kayarigan ti Iran
Kayarigan
Napili a pagsasao: استقلال. آزادی. جمهوری اسلامی
(Ilokano: Panagwayawyas, Wayawaya, Islamiko a Republika)
Nailian a kanta: 
Nailian a kanta iti Islamiko a Republika iti Iran  (opisial)
Lokasion ti Iran
Kapitolio
ken kadakkelan a siudad
Tehran
35°41′N 51°25′E / 35.683°N 51.417°E / 35.683; 51.417
Opisial a sasaoPersiano
Naisasao a pagsasaoPersiano, Aseri, Asiriano Neo-Arameiko, Armenio, Kurdo, Lori, Balochi, Gilaki, Mazandarani, Arabiko, Turkmen
Nagan dagiti umiliIraniano
GobiernoUnitari nga estado, Islamiko a republika
Muhammad al-Mahdi (مُحَمَّد ٱلْمَهْدِي)
Ali Khamenei (سید علی خامنه‌ای)
Ebrahim Raisi (سیدابراهیم رئیسی)
Mohammad Mokhber (محمد مخبر)
Mohammad Bagher Ghalibaf (محمد باقر قالیباف)
Gholam-Hossein Mohseni-Eje'i (غلامحسین محسنی اژه‌ای)
LehislaturaIslamiko nga Agpakiuman a Gimong
Panagtitipon
625 BC
1501
1 Abril 1979
24 Oktubre 1979
Kalawa
• Dagup
1,648,195 km2 (636,372 sq mi) (Maika-18)
• Danum (%)
0.7
Populasion
• Karkulo idi 2012
76,091,000[1][2] (Maika-17)
• Senso idi 2011
74,700,000
• Densidad
46[3]/km2 (119.1/sq mi) (Maika-162)
GDP (PPP)Karkulo idi 2011
• Dagup
$827.344 bilion[5] (Maika-17)
• Tunggal maysa a tao
$10,797[6]
GDP (nominal)Karkulo idi 2011
• Dagup
$420.894 bilion[6] (Maika-27)
• Tunggal maysa a tao
$6,260[6] (Maika-83)
Gini (2010)38[7]
kalalainganna
HDI (2013)decrease 0.749[8]
nangato · Maiak-75
KuartaRial (﷼) (IRR)
Sona ti orasUTC+03:30 (IRST)
• Kalgaw (DST)
UTC+04:30 (Oras a Lawag ti Iran (IRDT))
Pagmanehuankanawan
Kodigo ti panagtawag98
Kodigo ti ISO 3166IR
TLD ti internet.ir, ایران.
  1. Bookrags.com
  2. Iranchamber.com
  3. CIA Factbook

Ti Iran (Persiano: ایران‎ [ʔiˈɾɒn] (Maipanggep iti daytoy nga unidengngen)), opisial a ti Islamiko a Republika ti Iran (Persiano: جمهوری اسلامی ایران‎ Jomhuri-ye Eslāmi-ye Irān), ket maysa a pagilian idiay Akinlaud nga Asia.[9][10] Ti nagan nga "Iran", nga iti Persiano ket kayatna a sawen a "Daga dagiti Ariano", ket kapatnengan nga inus-usar daytoy manipud idi Sassaniano a panawen. Naus-usar ti sangalubongan daytoy idi 1935, sakbayan a daytoy a pagilian ket naam-ammuan idi ti Akinlaud a lubong a kas ti Persia. Ti "Persia" ken "Iran" ket maisublatan a maus-usar iti linaon dagiti kultura; nupay kasta,ti "Iran" ket isu ti opisial a maus-usar a nagan kadagiti linaon a politika.[11][12]

Ti maika-18 a kadakkelan a pagilian iti lubong iti termino a kalawa iti 1,648,195 km2 (636,372 sq mi), ti Iran ket adda ti populasion ti agarup a 75 a riwriw.[13] Daytoy ket maysa a pagilian itinaisangsangayan a heopolitika a kinapangruna gapu ti lokasionna kadagiti tallo lugar iti Asia (Laud, Tengnga, ken Abagatan). Ti Iran nabeddengan iti amianan babaen ti Armenia, Azerbaijan ken Turkmenistan. Ti Iran ket maysa a litoral nga estado ti Baybay Kaspio, nga adda ti kauneg ti daga a baybay, ti Kazakhstan ken Rusia ket dagus pay a kaarruba ti Iran iti amianan. Ti Iran ket nagbeddengan iti daya babaen ti Apganistan ken Pakistan, iti abagatan babaen ti Golpo Persiano ken ti Golpo ti Oman, iti laud babaen ti Irak ken iti amianan a laud babaen ti Turkia. Ti Tehran ket isu ti kapitoliona, ti kadakkelan a siudad ti pagilian ken ti politikal, kultural, komersial ken industrial a sentro ti pagilian. Ti Iran ket maysa a rehional a bileg,[14][15] ken agtengtengngel ti nangruna a puesto iti sekuridad ti sangalubongan nga enerhia ken ekonomia ti lubong a kas nagbanagan kadagiti dakkel a reserbana iti petrolio ken masna nga alingasaw. Ti Iran ket adda ti maikadua a kadakkelan a napasingkedan a reserba ti masna nga alingasaw iti lubong ken ti maikapat a kadakkelan a napasingkedan a reserba ti petrolio.[16]

Ti Iran ket isu ti pangibalayan kadagiti kaduogan a sibilisasion iti lubong.[17] Ti immuna a dinastia idiay Iran ket naporma idi las-ud ti Elamita a pagarian idi 2800 BC. Ti Irani a Medes ket nangikaykaysa ti Iran iti maysa nga imperio idi 625 BC.[18] Dagiti ket sinaruno ti ken Irani nga Akamenidanga Imperio, ti Heleniko a Seleusida nga Imperio kendagiti dua a simmarsaruno nga Irani nga imperio, dagiti Parto ken dagiti Sassanid, sakbay ti Muslim a panarukma idi 651 AD. Dagiti kalpasan ti Islamiko a dinastia ken dagiti imperio ti Iran ket nagpadakkelda ti pagsasao a Persiano ken kultura kadagiti amin a Irani a banak. Dagiti nasapa a dinastia ti Iran a nangiyunay-unay manen ti pnnakawaya ti Iran ket mairaman dagiti Tahirid, Saffarid, Samanid kenBuyid.

Ti agrangrang-ay a Persiano a literatura, philosopia, medisina, astronomia, matematika ken arte ket nagbalin kadagiti nangruna nga elemento ti Muslim a sibilisasion. Ti Irani nga identidad ket nagtultuloy urayno adda dagiti gangganaet a panaturturay kadagiti dimteng a sigsiglo[19] ken ti Persiano a kultura ket inampon pay babaen dagiti Ghaznavid,[20] Ti Seljuk,[21][22] Ilkhanid[23] ken ti Timurid[24] agturturay. Ti irurumsua ti 1501 iti Safavid a dinastia,[25] a nangipakpatakder ti Imami a Shia nga Islam[26] a kas ti opisial a relihion ti imperioda, ket nangmarka iti maysa a kangrunaan a nagsikkuan a punto ti Irani ken Muslim a pakasaritaan.Ti Kontitusional a Rebolusion ti Persia ket nangibangon ti immuna a parlamento ti pagilian idi 1906, iti kaunegan ti maysa a batay-linteg a monarkia. Kalpasan ti maysa a kudeta nga inrugi babaen ti Nagkaykaysa a Pagarian ken Estados Unidos idi 1953, ti Iran ket nagin-inut a nagbalin nga ad-adu nga autokratiko a pagilian. Ti immad-adu a panagsuppiat iti gangganaet nga impluensia ket kimmaro idi las-ud ti Irani a Rebolusion a nakaiturongan ti pannakabangon ti maysa nga Islamiko a republika idi 1 Abril 1979.

Ti Iran ket maysa a kaemeng dagiti nangipundar ti Nagkaykaysa a Pagpagilian , NAM, OIC ken ti OPEC. Ti politikal a sistema ti Iran, a naibatay ti 1979 a batay-linteg, ket buklen dagiti nadumaduma a narikut a nagkikinnapet nga agturturay a bagbagi. Ti kangatuan a kasasaad ti turay ket ti Kangatuan a Daulo. Ti Shia nga Islam ket isu ti opisial a relihion ken ti Persiano ket isu ti opisial a pagsasao.[27]

Etimolohia

[urnosen | urnosen ti taudan]
Nangruna nga ar-artikulo: Iran (balikas) ken Nagan ti Iran

Ti ngan ti Iran (ایران) ket isu ti Moderno a Persiano a tinaudan manipud iti Proto-Irani a termino ti Aryānā,, a kayatna a sawen ket "Daga dagiti Aryan", nga immun-una a naipakpakita iti Avesta a tradision ti Zoroastrianismo.[28][29][30] Thi termino nga Ērān ket nabirukan a mangibagbaga ti Iran iti maika-3 a siglo a Sassanid a sinuratan, ken ti Parto a sinuratan a kumadduan kadagiti panagusarna ti Parto a termino ti "aryān" a nangibagbaga kadsagiti Irani.[31] Nupay kata, iti naipakasaritaan ti Iran ket naibagbaga idi a kas Persia wenno ti kapadpadana (La Perse, Persien, Perzië, kdpy.) babaen ti Lumaud a lubong, a nagruna ti gapuna kadagiti sinursurat dagidi Griego a historiador a nangtawtawag ti Iran iti Persis (Περσίς), a kayatna a sawen ket daga dagiti Persiano. Idi 1935, ni Rezā Shāh ket nagkiddaw a ti komunidad ti sangalubongan ket tawaganda koma ti pagilianna a kas ti Iran. Ti panagsuppiat ti panagbaliw ti nagan ket nangiturong ti panagibabawi ti daytoy a keddeng, ken idi 1959 dagitoy dua a nagan ket naipagsinnukat a naus-usar.[32] Manipud ti Irani a Rebolusion idi 1979 ti opisial a naganen ti pagilian ket "Islamiko a Republika iti Iran".

Ti naipakasaritaan ken maipapan ti kultura a naad-adu a panagusar ti 'Iran'[33][34][35] ket saan a nairestrikto iti moderno a maitutop nga estado. Irānshahr[36] wenno Irānzamīn (Kalatakan nga Iran)[37] ket maipada kadagiti teritorio ti Irani a kultura wenno linguistiko a sona. Malaksid ti moderno nga Iran, nangiraman daytoy kadagiti paset ti Kaukaso, Mesopotamia, ti Indiano a subkontinente ken Tengnga nga Asia.

Pakasaritaan

[urnosen | urnosen ti taudan]
Nangruna nga artikulo: Pakasaritaan ti Iran

Nasapa a pakasaritaan

[urnosen | urnosen ti taudan]

Dagiti kasapaan nga arkeolihoko nga artipakto idiay Iran, kasla dagiti nakalkali idiay Kashafrud ken dagiti sitio idiay Ganj Par, ket mangipakpakita ti kaada ti tao idiay Iran manipud idi panawen ti Akin-baba Paleolitiko.[38] Dagiti Neanderthal nga artipakto a napetsaan manipud idi panawen ti Tengnga a Paleolitiko ket nangruna a nabirukanen idiay rehion ti Zagros kadagiti sitio a kas dagiti rukib ti Warwasi ken Yafteh .[39][40] Dagiti nasapa nga agrikultural a komunidad ket nangrugida a rimmang-ay idiay Iran idi agarup a 8000 BC,[41][42] nga adda dagiti pagtaengan a kas ti Chogha Bonut, Susaken Chogha Mish a rimmangrang-ay idiay rehion ti Zagros.[43][44][45]

Ti irumrumsua iti Susa a kas maysa a siudad ket naikeddeng babaen ti panangipetsa iti C14 a nasapsapa a kas ti 4395 BC.[46] Adda dagiti sangadosena a pre-historiko a sitio iti ballasiw ti Irani a banak a manigitudtudo ti kaadda kadagiti taga-ugma a kultura ken dagiti urbano a pagtaengan idi maikapat a milenio BC.[45][47] Idi las-ud ti Gambang a panawen ti Iran idi ket pagbalayan dagiti nadumaduma a sibilisasion a kas ti Elam, Jiroft ken dagiti Zayandeh Rud a sibilisasion. Ti Elam, ket isu idi ti kadayegan kadagitoy a sibilisasion a naparang-ay idiay abagatan a laud ti Iran a kaaripingna dagiti adda idiay Mesopotamia. Ti panagrang-ay ti panagsurat idiay Elam idi maikapat a milenio BC ket kapadpadana iti napasamak idia Sumer.[48] Ti pagarian ti Elam ket nagtultuloy ti kaaddana angiggana ti irurumsua dagiti imperio ti Mediano ken dagiti Akuamenida nga Imperio.

Heograpia

[urnosen | urnosen ti taudan]
Nangruna nga artikulo: Heograpia ti Iran
Topograpia ti Iran

Ti Iran ket ti maikasangapulo ket walo a kadakkelan a pagilian iti lubong, nga addaan iti kalawa iti 1,648,195 km2 (636,372 sq mi).[16] Ti kalawana ket agarup a kapada no maitiptipon ti Nagkaykaysa a Pagarian, Pransia, Espania, ken Alemania, wenno kapada no ad-adu bassit ngem ti estado ti Estados Unidos ti Alaska.[49] Ti Iran ket mabirukan iti nagbaetan dagiti latitud ti 24° ken 40° N, ken dagiti longitud ti 44° ken 64° D. Dagiti pagbeddenganna ket ti Azerbaijan (611 km (380 mi)) (iti Azerbaijan-Naxciva eksklabe iti (179 km (111 mi) ))[50] ken ti Armenia (35 km (22 mi)) iti amianan-laud; ti Baybay Kaspio iti amianan; ti Turkmenistan (992 km (616 mi)) iti amianan-daya; ti Pakistan (909 km (565 mi)) ken Apganistan (936 km (582 mi)) iti daya; ti Turkia (499 km (310 mi)) ken ti Irak (1,458 km (906 mi)) iti laud; ken dagiti pay danum ti Persiano a Golpo ken ti Golpo ti Oman iti abagatan.

Ti Bantay Damavand, ti kangatuan a puntos ti Iran, ken mabirukan idiay Kondado Amol, Mazanderan.

Ti Iran ket buklen ti Irani a Banak malaksid dagiti aplaya ti Baybay Kaspio ken ti Probinsia ti Khuzestan. Daytoy ket maysa kadagiti kaaduan ti banbantay a pagilian, ken kaaduan ti langa ti dagana ket dagiti lasonglasong a kabambantayan a mangisina kadagiti nadumaduma a pagayusan a labneng ken dagiti banak. Ti adu ti populasionna nga akinlaud a parte ket isu ti kaaduan ti banbantay,nga addaan kadagiti kabambantayan a kas ti Kaukaso, Zagros ken ti Banbantay Alborz; ti naudi a naibaga ket aglaon ti kangatuan a puntos ti Iran, ti Bantay Damavand aiti 5,610 m (18,406 ft), ken isu pay ti kangatuan a bantay iti masa ti daga ti Eurasia iti laud ti Hindu Kush.[51]

Ti akin-amianan a paset ti Iran ket naabbongan babaen dagiti nasamek a katuduan a bakir a tinawtawagan ti Shomal wenno Bakbakir ti Iran. Ti akindaya a paset ket kaaduan a buklen dagiti labneng ti desierto a kas tiDasht-e Kavir, ti kadakkelan a desierto ti Iran, idiay amianan-sentral a paset ti pagilian, ken ti Dasht-e Lut, iti daya, ken dagiti pay dadduma a naapgad a danaw. Daytoy ket kastoy gapu ta dagitoy a rehion dagiti kabambantayan ket nangatoda unay a maabotan dagiti ulep ti tudo.

Dagiti laeng dakkel a tanap ket mabirukan idiay igid ti aplaya ti Baybay Kaspio ken ti akin-amianan a patingga ti Persiano a Golpo, a ti Iran ket pagbeddengan ti sabangan ti karayan Arvand. Dagti basbassit ken saan nga agtultuoy a tanap ket mabirukan iti igid dagiti dadduma nga aplaya iti Persiano a Golpo, ti Kipet ti Hormuz ken ti Golpo ti Oman.

Dagiti nagibasaran

[urnosen | urnosen ti taudan]
  1. ^ "Opisial a Pagurasan ti Populasion iti Iran". Amar.org.ir. Naala idi 13 Pebrero 2012.
  2. ^ Listaan dagiti pagilian babaen ti populasion
  3. ^ Listaan dagiti pagilian babaen ti densidad ti populasion
  4. ^ Listaan dagiti pagilian babaen ti densidad ti populasion
  5. ^ "Internasional a Pundo ti Panguartaan". Theodora.com. Naala idi 7 Disiembre 2011.
  6. ^ a b c "Iran". Internasional a Pundo ti Panguartaan. Naala idi 21 Abril 2011.
  7. ^ "Central bank: Income equality improved in Iran". Naiyarkibo manipud iti kasisigud idi 2013-11-15. Naala idi 2015-06-26.
  8. ^ "Human Development Report 2010" (PDF). United Nations. 2010. Naala idi 5 Nobiembre 2010.
  9. ^ ""CESWW" – Panangipalpalawag ti Tengnga nga Eurasia". Cesww.fas.harvard.edu. Naiyarkibo manipud iti kasisigud idi 2018-09-15. Naala idi 1 Agosto 2010.
  10. ^ Iran National Geographic.
  11. ^ Iransaga Naiyarkibo 2013-05-23 iti Wayback Machine,ti "Persia wenno Iran, maysa nga ababa a pakasaritaan".
  12. ^ Iranian.ws, Irani ken Persiano nga Arte.
  13. ^ "Iran". Encyclopædia Britannica. Encyclopædia Britannica. 2012. Naala idi 8 Agosto 2012.
  14. ^ Ti Opisina ti Komite, Kamara ti Commons. "Napili a Komite ti Ganganaet a Pannakibiang, Maikawalo a Reporta, Iran". Publications.parliament.uk. Naala idi 18 Hunio 2011.
  15. ^ Iran @ 2000 ken Labes dagiti serye ti lektura, pangyuna a bitla, W. Herbert Hunt, 18 Mayo 2000 Naiyarkibo 2010-01-03 iti Wayback Machine Naala idi 1 Oktubre 2007.
  16. ^ a b CIA World Factbook. "Iran". Naiyarkibo manipud iti kasisigud idi 2012-02-03. Naala idi 7 Agosto 2012.
  17. ^ Lowell Barrington, Michael J. Bosia, Kathleen Bruhn, "Komperatibo a Politika: Dagiti Estruktura ken dagiti Pagpilian", Cengage Learning, 2009. Naala manipud iti panid 34: "Kasla ti Tsina, ti Iran ket panagibalayan ti kaduogan a sibilisasion iti lubong"
  18. ^ Encyclopædia Britannica. "Artikulo ti Encyclopædia Britannica Encyclopedia: Midia ti taga-ugma a rehion, Iran". Britannica.com. Naala idi 25 Agosto 2010.
  19. ^ "Ahmad Ashraf, "Irani nga Identidad" iti Encyclopaedia Iranica". Iranicaonline.org. 15 Disiembre 2006. Naala idi 14 Septiembre 2011.
  20. ^ B. Spuler, "Ti Pannkadadael ti Kalipato iti Daya", iti Cambridge a Pakasaritaan ti Islam, Tom. IA: Dagiti tengnga a Islamiko a daga manipud iti Kasakbayan a panawen ti Islamiko aginggana ti Umuna a Sangalubongan a Gubat, ed. babaen ni P.M. Holt, Ann K.S. Lambton, ken Bernard Lewis (Cambridge: Unibersidad ti Cambridge a Pagmalditan, 1970). pg 147: Maysa kadagiti nagbanagan ti panagpabaro ti Persiano a kararua a nagbangan daytoy nga obra ket dagidi Ghaznavid ket nagbalinda a Persiano ken isunga nagbalina Persiano a dinastia.
  21. ^ Grousset, Rene, Ti Imperio dagiti Estepa, (Unibersidad ti Rutgers a Pagmalditan, 1991), 161,164; "..nagpabaro kadagiti panagpadas dagiti Seljuk ti panabiruk ti maysa a nalatak a Turko-Persiano nga imperio idiay akindaya nga Iran..", "Maipalplagip a dagiti Seljuk, dagiti Turkomano a nagbalbalin a sultan ti Persia, ken saanda a pinabalina Turkia ti Persia-nga awan ti dudua gapu ta saanda a kinayat. Iti kagiddiatan, isuda ti nagboluntario nga agbalin a Persiano ken isuda, iti panagkukua kadagiti nalatak a daan a Sassanid nga ari, ket nagreggetda a mangsalaknib dagiti populasion ti Iran manipud kadagiti agsamsam banda dagiti Ghuzz ken nangisalakan ti Iraniani a kultura manipud iti the Turkomano a panagmes."
  22. ^ Bosworth, C.E.; Hillenbrand, R.; Rogers, J.M.; Blois, F.C. de; Bosworth, C.E.; Darley-Doran, R.E., Saldjukids, Ensiklopedia ti Islam. Inurnos babaen ni: P. Bearman, Th. Bianquis, C.E. Bosworth, E. van Donzel ken W.P. Heinrichs. Brill, 2009. Brill Online: “Iti maipapana ti kultura, ti panagtitipon ti Seljuq nga Imperio ket nangmarka ti ad-adu nga agpang iti pannakaikkat ti trono ti Arabiko manipud iti panagmaymaysana a lingua franca dagiti naadalan ken natakneng a kagimongan iti Tengnga a Daya. Nga immayda a kas idi iti maysa a Transoxania nga isu idi ket adu pay nga umuna nga Irani ken iti maitutop a Persia, dagiti Seljuq nga awan bukodda a nangato nga agpang iti Turko a kultura wenno literario a tawidan – ket nangalada iti Persia, isunga ti pagsasao a Persiano ket nagbalin nga isu ti administrasion ken kultura idiay dagada a Persia kenAnatolia. Ti Persiano a kultura dagiti Rum Seljuq ket naisangsangayan idi a napintas, ken nagin-inut laeng a rimsua ti Turko a kas ti naiyariping a pagsasao iti pagobraan ti giobierno ken adab; ti Persiano nga imprenta iti Otomano a sibilisasion ket nagtaltalinaay a napigsa aginggana idi maika-19 a siglo. "
  23. ^ Ross E. Dunn, "dagiti Panagbanbanniaga ni Ibn Battuta, ti Muslim a mangbanniaga iti maikasangapulo ket uppata siglo", Unibersidad ti California a Pagmalditan, 1986. pg 144: "Agpaysao nga idi babaen ti Ilkhanid a kinaturay ti nangato a kultura ti dumaya ken tengnga nga Anatolia ket nagbalin nga ad-adu a Persiano ngem kadagidi"
  24. ^ Maria Subtelny, "Dagiti Timurids nga Agdaldaliasat", BRILL; nailustrado nga edision (30 Septiembre 2007). pg 40: "Nupay kasta, iti narikut a pamay-an , dagiti kameng ti Timurid a dinastia ken dagiti agsupsuporta kaniada a Turko-Mongoliano ket nagbalinda a nasanay iti kultura babaen ti panagliklikmut ti Persinate millieu a nagamampon kadagiti modelo ti Persiano a kultura ken panagraman ken nagtigtignay a kas dagiti patron ti Persiano a kultura, pinintaan, arkitektura ken musika." pg 41: "Dagiti kinaudi a kameng ti dinastia, a naisangsangayan kada Sultan-Abu Sa'id ken Sultan-Husain, iti kinapudno ket naikedkedengda a kas modelo ti Perso-Islamiko nga agturturay a nangirang-ay kadagiti adu a panagikaskaso ti panagrang-ay ti agrikultura a kas ti inaramidda ti panagirang-ay ti korte ti Persiano a kultura."
  25. ^ Andrew J. Newman, Safavid Iran: Pannakaipasngay manen ti Persiano nga Imperio, I. B. Tauris (30 Marso 2006)
  26. ^ R.M. Savory, Safavids, Ensiklopedia ti Islam, maika-2 nga edision
  27. ^ "قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران" (iti Persiano). Naala idi 23 Enero 2008.
  28. ^ V.Jayaram (9 Enero 2007). "Dagiti Konsepto ti Hinduismo – Arya". Hinduwebsite.com. Naala idi 18 Hunio 2011.
  29. ^ ""Iran – Ti Taga-ugma anagan ti Iran", N.S. Gill". Ancienthistory.about.com. 4 Septiembre 2010. Naiyarkibo manipud iti kasisigud idi 2011-07-16. Naala idi 18 Hunio 2011.
  30. ^ Bailey, Harold Walter (1987). "Arya". Encyclopaedia Iranica. Vol. 2. New York: Routledge & Kegan Paul. pp. 681–683.
  31. ^ MacKenzie, David Niel (1998). "Ērān, Ērānšahr". Encyclopedia Iranica. Vol. 8. Costa Mesa: Mazda.
  32. ^ "Panaginagan manen ti Persia". persiansarenotarabs.com. 2007. Naala idi 26 Abril 2011.
  33. ^ Richard N. Frye, panakisinnarita babaen ni Asieh Namdar, CNN, 20 Oktubre2007. "Nagtrabtrabahuak idiay Iran ti amin a kabibiag ken ammok nga ammom a saanko a kayat a sawen ti Iran tatta nga aldaw, Ti kayatko a sawen ket ti Kalatakan nga Iran, ti Iran nga iti napalabas, a gimmay-at aginggana idiay Tsina aginggana kadagiti pagbeddengan ti Hungaria ken manipud iti sabali a Mongolia aginggana idiay Mesopotamia". [1] Naiyarkibo 2016-04-23 iti Wayback Machine
  34. ^ Ni Richard Nelson Frye, Ti Teolohiko a Panagrepaso ti Harvard, Tom. 55, Blng. 4 (Okt., 1962), pp. 261-268 http://www.jstor.org/pss/1508723 Inus-usarko ti termino nga Iran iti maysa a naipakasaritaan a kontesto[…]ti Persia ket mausarto para iti moderno nga estado, ad-adu wenno basbassit a kapadpada ti "lumaud nga Iran". Us-usarek ti termino a "Kalatakan nga Iran" tapno kaibuksilanna ti naipagpagarupko a Klasista ken dagiti taga-ugma a historiador ket pudno a kayatda a sawen babaen ti panagusarda iti Persia – a daytoy ket adda idi ti kaunegan kadagiti politikal a pagbeddengan dagiti Estado a tinurturayan babaen dagiti Irani.
  35. ^ Marcinkowski, Christoph (2010). Kinasiasino dagiti Shi'ite: Komunidad ken Kultura kadagiti Agbalbaliw a Sosial a Konteksto. LIT Verlag Münster. p. 83. ISBN 978-3-643-80049-7. "Dagiti 'naipakasaritaan a daga iti Iran' – 'Kalatakan nga Iran' – ket kankanayon idi a naamammuan iti pagsasao a Persiano a kas ti Irānshahr wenno Irānzamīn. Dagitoy dua a termino ket mangibagbaga ti Irani a banak a maipatinayon ti Persianato a lubong, dagita a rehion naipakasaritaan idi nga adda kadagiti nakaro nga impluensia ti Persiano a kultura, a mabalin a kapadpada kadagiti teritorio a tinurayan babaen dagiti taga-ugma a parto ken Sasanids – a kas, iti maipatinayon iti 'maitutop nga Iran', ken ti pay Kaukaso, Mesopotamia (Irak), Tengnga nga Asia, ken ti dakkel a paspaset a tattan ket Pakistan ken Apganistan ken maibagbagay iti Persiano a 'naipakasaritaan a pannaka-awat' iti 'napno a gay-at ti teritorio' iti Iran. Ti kapitolio idi daytoy nga entidad ket, iti sagpaminsan, ket mabirukan tatta nga aldawen iti Irak"
  36. ^ Mīr Khvānd, Muḥammad ibn Khāvandshāh, Tārīkh-i rawz̤at al-ṣafā. Taṣnīf Mīr Muḥammad ibn Sayyid Burhān al-Dīn Khāvand Shāh al-shahīr bi-Mīr Khvānd. Az rū-yi nusakh-i mutaʻaddadah-i muqābilah gardīdah va fihrist-i asāmī va aʻlām va qabāyil va kutub bā chāphā-yi digar mutamāyiz mībāshad.[Tehrān] Markazī-i Khayyām Pīrūz [1959-60]. ایرانشهر از کنار فرات تا جیهون است و وسط آبادانی عالم است. Ti Iranshahr ket gumay-at manipud iti Euprates aginggana idiay Oxus, ken daytoy ket sentro iti prosperidad iti Lubong
  37. ^ Frye, R. (2011). Persia. Routledge. p. 13. ISBN 978-0-415-57033-6. "Daytoy a 'kalatakan nga Iran' ket nangiraman ken mangiramraman pay tatta ti paset ti Kaukaso a Kabambantayan, Tengnga nga Asia, Apganistan ken Irak; para kadagiti Kurdo, Baluchis, Apgani, Tajiks, Ossetes, ken dagiti dadduma pay a babbabassit a grupo ti Irani" [2]
  38. ^ Biglari, Fereidoun; Saman Heydari; Sonia Shidrang. "Ganj Par: Ti immuna nga ebidensia ti Akin-baba a Paleolitiko a panagtaeng idiay Akin abagatan a Labneng Kaspio, Iran". Antiquity (warnakan). Naala idi 27 Abril 2011.
  39. ^ Pbase.com. Naala idi 27 Marso 2008
  40. ^ J. D. Vigne, J. Peters ken ni D. Helmer, Dagiti Immuna nga Addang ti Panangipaamo ti Ayup, Dagiti nagbanagan ti Maika-9 a Konperensia iti Internasional a Konsilo iti Arkeosoolohia, Durham, Agosto 2002, ISBN 1-84217-121-6
  41. ^ Dagiti Kinalkali idiay Chogha Bonut: Ti kasapaan a purok idiay Susiana, Iran Naiyarkibo 2013-07-25 iti Wayback Machine, babaen ni Abbas Alizadeh – Ti Oriental Instituto ken ti Departmento para kadagiti Pagsasao ti Asideg a Daya ken dagiti Sibilisasion Ti Unibersidad ti Chicago
  42. ^ Hole, Frank (20 Hulio 2004). "NEOLITIKO A PANAWEN IDIAY IRAN". Encyclopedia Iranica. Encyclopaedia Iranica Foundation. Naala idi 9 Agosto 2012.
  43. ^ Taga-ugma ng aarte ti Asideg a Daya babaen ni Dominique Collon
  44. ^ K. Kris Hirst. "Chogha Mish (Iran)". Naiyarkibo manipud iti kasisigud idi 2013-11-06. Naala idi 2013-03-29.
  45. ^ a b Xinhua, "Baro nga ebidensia: moderno a sibilisasion ket nangrugi idiay Iran", 10 Agosto 2007. Naala idi 1 Oktubre 2007.
  46. ^ Ti Arkeolohia iti Elam: Pannakaporma ken Pannakaporma manen iti maysa a Taga-ugma nga Estado ti Iran – babaen ni D. T. Potts, Unibersidad ti Cambridge a Pagmalditan, 29/07/1999 – pp. 45-46 - ISBN 0521563585hardback
  47. ^ Iran Daily, "Panorama", 3 Marso 2007. Naala idi 200701-24.
  48. ^ "Dagiti taga-ugma a sinuratan:Elamite". 1996. Naala idi 28 Abril 2011.
  49. ^ "Iran-Location, size, and extent". Nationsencyclopedia.com. 7 Pebrero 2011. Naala idi 18 Hunio 2011.
  50. ^ "CIA – The World Factbook". Cia.gov. Naiyarkibo manipud iti kasisigud idi 2016-07-09. Naala idi 7 Abril 2012.
  51. ^ "SurfWax: News, Reviews and Articles On Hindu Kush". News.surfwax.com. Naiyarkibo manipud iti kasisigud idi 24 Hunio 2011. Naala idi 18 Hunio 2011.

Dagiti akinruar a silpo

[urnosen | urnosen ti taudan]
Naala manipud iti "https://ilo.wikipedia.org/w/index.php?title=Iran&oldid=401073"