Jump to content

Daya a Timor

Urnosen dagiti silpo
Manipud iti Wikipedia, ti nawaya nga ensiklopedia
Demokratiko a Republika ti Timor-Leste
  • Repúblika Demokrátika Timór-Leste  (Tetum)
  • República Democrática de Timor-Leste  (Portuges)
Wagayway ti East Timor
Wagayway
Eskudo ti East Timor
Eskudo
Napili a pagsasao: "Unidade, Acção, Progresso" (Portuges)
"Unidade, Asaun, Progresu" (Tetum)
"Unidad, Aksion, Progreso"
Nailian a kanta: Pátria (Portuges)
"Pagiliak"
Lokasion ti East Timor
Kapitolio
ken kadakkelan a siudad
Dili
8°20′S 125°20′E / 8.34°S 125.34°E / -8.34; 125.34Nagsasabtan: 8°20′S 125°20′E / 8.34°S 125.34°E / -8.34; 125.34
Opisial a sasao
Tetum
Dagiti nailian a pagsasao
Listaan
Relihion
96.9% Romano Katoliko
3.1% dadduma a relihion[1]
Nagan dagiti umiliDaya a Tomores; Timores
GobiernoUnitario a semi-presidensial a republika[2][3]
José Ramos-Horta
José Maria Vasconcelos (Taur Matan Ruak)
LehislaturaNailian a Parlamento
Pannakaporma
Maika-16 a siglo
• Nairangarang ti wayawaya
28 Nobiembre 1975
17 Hulio 1976
• Naisubli ti wayawaya
20 Mayo 2002
Kalawa
• Dagup
15,410 km2 (5,950 sq mi) (Maika-159)
• Danum (%)
bassit laeng
Populasion
• Senso idi 2015
1,167,242[4]
• Densidad
78/km2 (202.0/sq mi)
GDP (PPP)Karkulo idi 2017
• Dagup
$4.567-bilion[5]
• Tunggal maysa a tao
$5,479[5] (Maika-148)
GDP (nominal)Karkulo idi 2014
• Dagup
$2,498-bilion[5]
• Tunggal maysa a tao
$3,330[5]
HDI (2015)increase 0.605[6]
kalalainganna · Maika-133
KuartaDoliar ti Estados Unidosb (USD)
Sona ti orasUTC+9
Pagmanehuankanigid
Kodigo ti panagtawag+670
Kodigo ti ISO 3166TL
TLD ti internet.tlc
  1. Addapay dagiti sangapulo ket lima a "nailian a pagsasao" a bigbigen ti Batay-linteg.
  2. Naus-usar pay ti Sensilio a sentabo.
  3. Masuksukatanen ti .tp.

Ti Daya a Timor (wenno Timor-Leste Tetum: Timór Lorosa'e), opisial a ti Demokratiko a Republika ti Timor-Leste[7] (Portuges: República Democrática de Timor-Leste,[8] Tetum: Repúblika Demokrátika Timór-Leste),[9] ket ti naturay nga estado iti Maritimo nga Abagatan a daya nga Asia.[10] Buklen daytoy ti akindaya kagudua ti isla ti Timor, dagiti asideg nga isla ti Atauro ken Jaco, ken Oecusse, ti maysa nga exclave iti akin-amianan a laud a bangir ti isla a pinalikmutan babaen ti Laud a Timor ti Indonesia. Ti kadakkel ti pagilian ket agarup a 15,410 km2 (5,400 sq mi).[11]

Ti Daya a Timor kinolonia idi babaen ti Portugal idi maika-16 a siglo, ken ammo idi a kas ti Portuges a Timor aginggana idi 28 Nobiembre 1975, idi inrangarang ti waywaya ti pagilian babaen ti Rebolusionario a Sanguanan para iti Wayawaya ti Daya a Timor (Portuges: Frente Revolucionária de Timor-Leste Independente, naipangyababa a kas Fretilin). Kalpasan ti siam nga aldaw, daytoy ket rinaut ken sinakup babaen ti Indonesia ken nairangarang daytoy a kas maika-27 a probinsia iti sumaruno a tawen. Ti panagsakup ti Indonesia iti Daya a Timor ket nailanga idi a kas dagiti nakaro iti ranggas a dekada-napaut a panagsuppiat a nagbaetan dagiti separista a grupo (naipangpangruna ti Fretilin) ken ti militar ti Indonesia.

Idi 1999, kalpasan ti inisponsoran ti NMagkaykaysa a Pagpagilian a tignay ti bukod a panagtalek, inibbatan ti Indonesia ti panagtengngel iti teritorio. Nagbalin ti Daya a Timor a maysa kadagiti immuna a naturay nga estado iti maika-21 a siglo idi 20 Mayo 2002 ken kimmaddua iti Nagkaykaysa a Pagpagilian ken ti Komunidad dagiti Pagilian ti Pagsasao a Portuges. Idi 2011, inrangarang ti Daya a Timor iti keddengna a mangala ti kasasaad iti pannakaikameng iti Gunglo ti Pagpagilian ti Abagatan a daya nga Asia (ASEAN) babaen ti panangiyapa nga agbalin nga iti maikasangapulo ket maysa a kamengna.[12] Daytoy ket maysa kadagiti dua laeng a kaaduan a Kristiano a pagilian idiay Abagatan a daya nga Asia, ti sabali ket ti Filipinas,[13] ken ti pay kaikaisuna a pagilian iti Asia a kompleto a mabirukan iti Akin-abagatan a Hemisperio.[14]

Etimolohia

[urnosen | urnosen ti taudan]

Ti "Timor" ket naala manipud iti timur, ti balikas para iti "daya" iti Malayo, a nagbalin a nairehistro a kas Timor iti Portuges, isu ti nagresultaan a tautoponimo a ti kayatna a sawen ket "Daya Daya": Iti Portuges Timor-Leste (ti Leste ket ti balikas para iti "daya"); iti Tetum Timór Lorosa'e (ti Lorosa'e ket isu ti balikas para iti "daya" (literal a "sumingsingising nga init")). Iti Indones, ti nawtawagan ti pagilian iti Timor Timur, agus-usar daytoy iti nagan a Portuges para iti isla ken sarunuen babaen ti balikas para iti "daya".

Dagiti opisial a nagan babaen ti Batay-linteg ket ti Democratic Republic of Timor-Leste iti Ingles,[15] República Democrática de Timor-Leste iti Portuges,[8] ken Repúblika Demokrátika Timór-Leste iti Tetum.[9]

Ti International Organization for Standardization (ISO) opisial nga ababa a porma iti Ingles ken kadagiti amin a pagsasao ket Timor-Leste (kodkodigo: TLS & TL), nga inamponen babaen ti Nagkaykaysa a Pagpagilian,[16] ti Kappon ti Europa,[17]ken dagiti gunglo ti nailian a pagalagadan ti Pransia (AFNOR), ti Estados Unidos (ANSI),[18] ti Reino Unido (BSI), Alemania (DIN), ken Suesia (SIS), amin a diplomatiko a mision iti pagilian babaen ti protokol ken ti CIA World Factbook.[19]

Dagiti nagibasaran

[urnosen | urnosen ti taudan]
  1. ^ "Population and Housing Census of Timor-Leste, 2010: Volume 2: Population Distribution by Administrative Areas" (PDF). p. 21 – babaen ti mof.gov.tl.
  2. ^ Neto, Octávio Amorim; Lobo, Marina Costa (2010). "Between Constitutional Diffusion and Local Politics: Semi-Presidentialism in Portuguese-Speaking Countries" (iti Ingles). SSRN 1644026.
  3. ^ Shoesmith, Dennis (2003). "Timor-Leste: Divided Leadership in a Semi-Presidential System" (PDF). Asian Survey (iti Ingles). 43 (2): 231–252. doi:10.1525/as.2003.43.2.231. Naala idi 5 Marso 2016.[permanente a natay a silpo]
  4. ^ "2015 Census Shows Population Growth Moderating" (Press release) (iti Ingles). timor-leste.gov.tl. 25 Oktubre 2015. Naiyarkibo manipud iti kasisigud idi 2018-06-29. Naala idi 24 Hulio 2016.
  5. ^ a b c d "Timor Leste". The World Bank (iti Ingles). Naala idi 3 Mayo 2014.
  6. ^ United Nations Development Programme (2016). 2016 Human Development Report (PDF) (Reporta) (iti Ingles).
  7. ^ "UNGEGN List of Country Names" (PDF) (iti Ingles). United Nations Group of Experts on Geographical Names. 6 Mayo 2011. Naala idi 14 Agosto 2016.
  8. ^ a b "Constituição da República Democrática de Timor-Leste" [Batay-linteg ti Demokratiko a Republika ti Timor-Leste] (PDF) (iti Portuges). Naala idi 2 Septiembre 2016 – babaen ti timor-leste.gov.tl.
  9. ^ a b "Konstituisaun Repúblika Demokrátika Timór-Leste" [Batay-linteg ti Demokratiko a Republika ti Timor-Leste] (PDF) (iti Tetum). Naala idi 2 Septiembre 2016 – babaen ti timor-leste.gov.tl.
  10. ^ CIA (29 Nobiembre 2012). "East and Southeast Asia:Timor-Leste". The World Factbook. Washington, DC: Central Intelligence Agency. Naiyarkibo manipud iti kasisigud idi 2018-01-28. Naala idi 16 Disiembre 2012.
  11. ^ "mne.gov.tl".{{cite web}}: Panagtaripato ti CS1: url-status (silpo)
  12. ^ "East Timor Bid to Join ASEAN Wins 'Strong Support". Bangkok Post (iti Ingles). 31 Enero 2011.{{cite news}}: Panagtaripato ti CS1: url-status (silpo)
  13. ^ Cavanaugh, Ray (24 Abril 2019). "Timor-Leste: A Young Nation with Strong Faith and Heavy Burdens". The Catholic World Report (iti Ingles).
  14. ^ Bada, Ferdinand (29 Agosto 2019). "Countries Located Completely in the Southern Hemisphere". WorldAtlas (iti Ingles).
  15. ^ "Constitution of the Democratic Republic of Timor-Leste" [Batay-linteg ti Demokratiko a Republika ti Timor-Leste] (PDF) (iti Ingles). Naala idi 2 Septiembre 2016 – babaen ti timor-leste.gov.tl.
  16. ^ "United Nations Member States". United Nations (iti Ingles). Naiyarkibo manipud iti kasisigud idi 24 Oktubre 2007.
  17. ^ "European Union Deploys Election Observation Mission to Timor Leste". Europa (iti Ingles). Naala idi 28 Marso 2010.
  18. ^ "Timor-Leste". US Department of State (iti Ingles). Naala idi 28 Marso 2010.
  19. ^ "The World Factbook". The World Factbook (iti Ingles). Central Intelligence Agency. 1 Hulio 2014.

Bibliograpia

[urnosen | urnosen ti taudan]
  • Cashmore, Ellis (1988). Dictionary of Race and Ethnic Relations. New York: Routledge. ASIN B000NPHGX6
  • Charny, Israel W. Encyclopedia of Genocide Volume I. Denver: Abc Clio.
  • Dunn, James (1996). East Timor: A People Betrayed (iti Ingles). Sydney: Australian Broadcasting Corporation.
  • Hägerdal, Hans (2012), Lords of the Land, Lords of the Sea; Conflict and Adaptation in Early Colonial Timor, 1600–1800. Oapen.org
  • Leach, Michael, and Damien Kingsbury, eds. The Politics of Timor-Leste: Democratic Consolidation After Intervention (Cornell Southeast Asia Program, distributed by Cornell University Press; 2013) 292 pages;
  • Levinson, David. Ethnic Relations. Denver: Abc Clio.
  • Rudolph, Joseph R. Encyclopedia of Modern Ethnic Conflicts. Westport: Greenwood P, 2003. 101–106.
  • Shelton, Dinah. Encyclopedia of Genocide and Crimes Against Humanity. Thompson Gale.
  • Taylor, John G. (1999). East Timor: The Price of Freedom. Australia: Pluto Press. ISBN 978-1-85649-840-1.
  • East Timor: a bibliography Naiyarkibo 2011-05-03 iti Wayback Machine, a bibliographic reference, Jean A. Berlie, launched by PM Xanana Gusmão, Indes Savantes editor, Paris, France, published in 2001. ISBN 978-2-84654-012-4, ISBN 978-2-84654-012-4.
  • East Timor, politics and elections (iti Insik)/ 东帝汶政治与选举 (2001–2006): 国家建设及前景展望, Jean A. Berlie, Institute of Southeast Asian Studies of Jinan University editor, Jinan, China, published in 2007.

Dagiti akinruar a silpo

[urnosen | urnosen ti taudan]

Dagiti midia a mainaig iti Daya a Timor iti Wikimedia Commons
Pakaammo ti panagbiahe idiay Daya a Timor manipud iti Wikivoyage (iti Ingles)

Naala manipud iti "https://ilo.wikipedia.org/w/index.php?title=Daya_a_Timor&oldid=401126"