Kinshasa
Kinshasa
Ville de Kinshasa | |
|---|---|
Ville-probinsia (siudad-probinsia) | |
 Ti Kinshasa ken ti karayan Kongo iti likudan | |
.svg) Wagayway  Selio | |
| Parbo a nagan: | |
 Ti DRK, a mangipakpakita ti siudad-probinsia ti Kinshasa | |
  Kinshasa | |
| Nagsasabtan: 4°19′30″S 15°19′20″E / 4.32500°S 15.32222°ENagsasabtan: 4°19′30″S 15°19′20″E / 4.32500°S 15.32222°E | |
| Pagilian |  Demokratiko a Republika ti Kongo |
| Probinsia | Kinshasa |
| Administratibo a Kuartel | La Gombe |
| Dagiti komuna | |
| Gobierno | |
| • Gobernador | André Kimbuta |
| Kalawa | |
| • Siudad-probinsia | 9,965 km2 (3,848 sq mi) |
| • Urbano | 583 km2 (225 sq mi) |
| Kangato | 240 m (790 ft) |
| Populasion (2012)[2] | |
| • Siudad-probinsia | 9,046,000 |
| • Densidad | 910/km2 (2,400/sq mi) |
| • Urbano | 9,046,000 |
| • Densidad (urbano) | 16,000/km2 (40,000/sq mi) |
| • Pagsasao | Pranses |
| Website | www.kinshasa.cd |
Ti Kinshasa (dati idi a Pranses Léopoldville, ken Olandes 
Leopoldstad (tulong·pakaammo)) ket isu ti kapitolio ken kadakkelan a siudad ti Demokratiko a Republika ti Kongo. Ti siudad ket mabirukan idiay Karayan Kongo.
Daytoy ket dati a lugar ti pagkalapan a purok, ti Kinshasa ket maysa tattan nga urbano a lugar nga adda ti populasion iti 9 a riwriw nga agtataeng.[2] Daytoy ket sangsanguenna ti kapitolio ti kaarrubana a Republika ti Kongo, Brazzaville, a daytoy ket mabalin amakita iti adayo a ballasiw ti nalawa a Karayan Kongo. Ti siudad ti Kinshasa ket maysa pay kadagiti 11 a probinsia ti DRK. Gaputa dagiti administratibo a pagbeddengan ti siudad-probinsia ket sumakop ti nawatiwat a lugar, agarup a 90% ti daga ti siudad-probinsia ket away, ken ti urbano a lugar ket sumakop laeng ti bassit a paset idiay adayo a lumaud a gibus ti siudad-probinsia.[1]
Ti Kinshasa ket isu ti maikadua a kadakkelan a siudad idiay sub-Sahara nga Aprika ken ti maikatlo a kadakkelan iti sibubukel a kontinente kalpasan ti Lagos ken Cairo.[2] Daytoy pay ket ti maikadua a kadakkelan a prankopona nga urbano a lugar iti lubong kalapsan ti Paris, ti Pranses ket isu ti pagsasao ti gobierno, dagiti eskuela, dagiti warnakan, dagiti publiko a serbisio ken nasayaat a komersio iti siudad, bayat a ti Lingala ket inus-usar a kas ti lingua franca kadagiti kalkalsada.[3] No ti agdama turong ket agtultuloy, ti Kinshasa ket mabalin a labsanna ti Paris iti populasion intono 2020.[4] Ti Kinshasa ket mangisailinto ti maika-14 a Francophonie a Konperensia intono Oktubre 2012.[5]
Dagiti agtataeng ti Kinshasa ket ammo a kas dagiti Kinois (iti Pranses ken sagpaminsan iti Ingles) wenno Kinshasans (Ingles).
Pakasaritaan
[urnosen | urnosen ti taudan]
Ti siudad ket nabangon a kas maysa a lugar ti komersio babaen ni Henry Morton Stanley idi 1881 ken nanaganan ti Léopoldville a kas pammadayaw kenni Ari Leopoldo II ti Belga, nga isu ti nagtengtengngel ti nawatiwat a teritorio ti tattan ket ti Demokratiko a Republika ti Kongo, a saan daytoy a kas maysa a kolonia ngem bukod a tagikua. Ti lugar ket rimmamg-ay idi adda ti maysa nga iimuna maidaliasatan a puerto idiay Karayan Kongo idiay ngato ti DissuorLivingstone, dagiti serye ti parokpok iti sumurok a 300 kilometro (190 mi) idiay baba ti Leopoldville. Idi kaunaanna, amin a magatgatang a a sumangsangpet babaen ti baybay wenno naipatultulod babaen ti baybaya ket inawawit babaen dagiti portero iti nagbaetan ti Léopoldville ken Matadi, ti puerto idiay baba ti parokpok ken 150 km (93 mi) manipud idiay aplaya. Ti panakalpas ti Matadi-Kinshasa a pagawitan a perokaril idi 1898 ket nangited ti naparpardas ken nasaysayaat a sabali a dalan a manglikaw dagti parokpok ken nangirugi daytoy ti napardas a panagrangrang-ay ti Léopoldville. Babaen ti 1920, ti siudad ket naipangato a kas ti kapitolio ti Belga a Kongo, a nangsukat ti ili ti Boma idiay estuario ti Kongo.
Idi 1965, ti Joseph-Désiré Mobutu ket nangagaw ti bileg idiay Kongo iti maikadua a kudeta ken nangiparugi ti annuroten ti maysa nga "Aprikanisasion" dagiti nagan ti tattao ken luglugar iti pagilian. Idi 1966, ti Léopoldville nanaganan manen ti Kinshasa para iti purok a nagnagan ti Kinchassa a naipatakder idi ti asideg ti daytoy a sitio. Ti siudad ket pimmardas a dimmakkel babaen ni Mobutu, a nakaawawis kadagiti adu a tattao manipud iti ballasiw ti pagilian nga imimmay nga agbirbiruk kadagiti gasatda wenno tumaltalawda manipud kadagiti etniko a gulgulo ti dadduma a lugar. Daytoy ket nangiyeg ti panagbalbaliw ti etniko ken linguistiko a pakabuklan ti siudad. Urayno daytoy ket mabirukan iti teritorio a tinawtawid a tagikua dagiti Bateke ken Bahumbu a tattao, ti lingua franca kadagiti Aprikano a pagsasao idiay Kinshasa tatta nga aldaw ket ti Lingala bayat a ti administratibo ken kangrunaan a naisursurat a pagsasao ket ti Pranses, kitaen pay dagiti ad-adu a paammo dagiti pagsasao ti DRK.
Idi 1974, ti Kinshasa ket nangsangaili ti 'The Rumble in the Jungle' a salisal ti boksing a nagbaetan ni Muhammad Ali ken George Foreman, nga ti daytoy ni Ali ket inabakna ni Foreman tapno maipasubli kaniana ti World Heavyweight a titulo.
Ti Kinshasa ket nagsagsagaba gapu kadagiti sobra nga aramid ni Mobutu, dagiti masa a binalitungeg, nepotismo ken ti sibil a gubat a nakaiturongan ti panakatnagna. Nupay kasta, daytoy ket maysa pay laeng a kultural ken saririt a sentro ti Tengnga nga Aprika, nga adda dagiti rumangrang-ay a komunidad dagiti musikero ken dagiti artista. Daytoy pay ket ti kangrunaan nga industria a sentro ti pagilian, nga agpatpataud kadagiti adu a masna aprodukto a naiyeg manipud iti kaunegan.
Ti Kinshasa ket adda ti nadokumentuan a panakalis ti HIV-1, a napetsaan daytoy manipud idi 1959 ket naduktalan idi ti napreserba a dara ti maysa a lokal a lalaki (kitaen ti taudan ti AIDS).[6]
Dagiti nagibasaran
[urnosen | urnosen ti taudan]- ^ a b "Géographie de Kinshasa". Ville de Kinshasa. Naiyarkibo manipud iti kasisigud idi 2012-07-23. Naala idi 2012-06-25.
- ^ a b c d e "DemographiaWorld Urban Areas – Maika-8 a Tinawen nga Edision" (PDF). Demographia. Abril 2012. Naala idi 2012-06-25.
- ^ Cécile B. Vigouroux & Salikoko S. Mufwene. "Globalisasion ken kasiglat ti Pagsasao: Perspektibo manipud idiay Aprika, pp. 103 & 109". Naala idi 2012-06-25.
- ^ "Oras a serye t ipopulasion kadagiti 30 a kadakkelan nga urbano nga aglomerasion idi 2011 a nairanggo babaen ti kadakkel ti populasion, 1950–2025" (XLS). Nagkaykaysa a Pagpagilian, Dibison ti Populasion. Naala idi 2012-06-25.
- ^ "XIVe Sommet de la Francophonie". OIF. Naiyarkibo manipud iti kasisigud idi 2012-06-19. Naala idi 2012-06-25.
- ^ McNeil Jr, Donald G. (17 Oktubre 2011). "Chimp to Human to History Books: The Circuitous Path of AIDS". The New York Times.
Dagiti akinruar a silpo
[urnosen | urnosen ti taudan]
Dagiti midia a mainaig iti Kinshasa iti Wikimedia Commons