Karayan Kongo

Manipud iti Wikipedia, ti nawaya nga ensiklopedia
Karayan Kongo
Karayan Zaire
Lokasion
Pisikal a pakaidumdumaan
TaudanKarayan Lualaba
 - lokasionDisuor Boyoma
SabanganTaaw Atlantiko
Kaatiddog4,700 km (2,900 mi)[1]
Kadakkel ti labneng4,014,500 km2 (1,550,000 sq mi)[1]
Panagayus 
 - kaadu23,000 m3/s (810,000 cu ft/s)[1]
 - natimbeng41,200 m3/s (1,450,000 cu ft/s)[1]
 - kabassit75,000 m3/s (2,600,000 cu ft/s)[1]

Ti Karayan Kongo (ammo idi a kas ti Karayan Zaire ) ket maysa a karayan idiay Aprika, ken isu ti kaadaleman a karayan iti lubong, nga adda dagiti narukrukod a kaadalem iti sumurok a 220 m (720 ft).[2] Isu daytoy ti maikatlo a kadakkelan a karayan iti lubong babaen ti tomo a panagayus ti danum. Iti maipatinayon, ti dagup a kaatiddogna iti 4,700 km (2,920 mi) ket managramid daytoy ti maikasiam a kaatiddogan a karayan.

To Kongo ket nakaala ti naganna manipud iti taga-ugma a Pagarian ti Kongo a nagtataeng kadagiti daga idiay sabangan ti karayan. Ti Demokratiko a Republika ti Kongo ken ti Republika ti Kongo, dagitoy dua ket mabirukay idiay igid ti daytoy a karayan, ken nanaganan manipud iti daytoy a karayan. Idi nagbaetan ti 1971 ken 1997 to gobierno idi ti-Zaire ket tinawtawaganna daytoy ti Karayan Zaire .

Labneng ken dalan[urnosen | urnosen ti taudan]

Ti pagayusan a labneng ti Kongo ket sumakop ti 4,014,500 kuadrado kilometro (1,550,000 sq mi).[1] Ti panagayus ti Kongo iti sabanganna ket sumakop manipud iti 23,000 kubiko metro kada segundo (810,000 cu ft/s) aginggana ti 75,000 kubiko metro kada segundo (2,600,000 cu ft/s), nga adda ti natimbeng a 41,000 kubiko metro kada segundo (1,400,000 cu ft/s).[1]

Ti karayan ken dagiti tributariona ket agayus iti kaunegan dagiti bakir ti Kongo, ti maikadua a kadakkelan a katuduan a bakir a lugar iti lubong, maikadua laeng ti Katuduan a bakir ti Amasona idiay Abagatn nga Amerika. Daytoy a karayan ket adda pay ti maikadua a kadakkelan ti panagayus iti lubong, kalpasan laeng ti Amasona; ti maikatlo a labneng a pagayusan iti ania man a karayan, kalpasan ti karayan Amasona ken Río de la Plata; ken maysa kadagiti kaadaleman a karayan iti lubong, nga adda ti kaadalen a sumurok ti 220 m (720 ft).[2][3] Gaputa ti pagayusanna ket mairaman dagiti lugar ti Amianan ken Abagatan ti ekuador, ti panagayusna daytoy ket natalnai, ngamin ket adda agtultuloy a saan a basbassit ngem maysa a paset ti karayan a makasansanay ti panagtudtudo a panawen.[4]

Ti Karayan Kongo idiay Maluku.
Ti ili ti Mbandaka ket maysa a masingangar a puerto idiay igid ti Karayan Kongo.

Dagiti taudan ti Kongo ket adda kadagidiay kabanbantayan ken dagiti bantay ti Renggat ti Daya nga Aprika, ken ti pay Danaw Tanganyika ken Danaw Mweru, a dagitoy ket mangpakan ti Karayan Lualaba , a daytoy ket agbalin a ti Kongo ti baba ti Dissuor Boyoma . Ti Karayan Chambeshi idiay Zambia ket sapasap a naalala a kas ti taudan ti Kongo a mailinia ti maawawat a panakasanay ti lubong a panagusar ti kaatiddogan a tibutario, a kas ti Karayan Nilo.

To Kongo ket sapasap nga agayayus nga agpa-amianan manipud idiay Kisangani iti baba ti dissuor Boyoma, ken agin-inut nga agsikko iti abagatan a laud, a labsenna babaen ti Mbandaka, ken tumiptipon ti Karayan Ubangi, ken agayus idiay Alog Malebo (Stanley nga Alog). Ti Kinshasa (dati a Léopoldville) ken Brazzaville ket kasumbangir ti karayan idiay Alog, a ti karayan ket umakikid ken agtinnag kadagiti adu a katarata kadagiti nauneg a kanyon (a makunkuna a dagiti Livingstone a Disdissuor), ken labsenna ti Matadi ken Boma, ken mapan idiay baybay idiay bassit nga ili ti Muanda.

Ti Labneng ti Karayan Kongo ket maysa kadagiti naisangsangayan a pisiograpiko a paset ti dakdakkel a probinsia ti Tengnga nga Aprika, a daytoy ket agbalin a paset ti dakdakkel a nawatiwat a pisiograpiko a panakbingbingay ti Aprika.

Kinapangruna ti ekonomiko[urnosen | urnosen ti taudan]

Ti pagrugian ti Dissuor Livingstone idiay asideg ti Kinshasa.

Urayno ti Dissuor Livingstone ket mangipawil ti panagserrek ti manipud iti baybay, gangani a ti sibubukel a Kongo ket mabalin a madaliasat kadagiti paset, a naipangpangruna idiay nagbaetan ti Kinshasa ken Kisangani. Dagiti dakkel a bapor ket nagobobrada ditoy a karayan itay nabiit pay laeng. Ti Karayan Kongo ket isu pay laeng ti pagbiagan ti daga nga adda ti bassit pay laeng a kalkalsada ken perokaril.[5]

Kiten ti Dagiti Alingasaw a Bapor ti Karayan Kongo

Dagiti perokaril ket labsendan dagiti tallo a nangruna a dissuor, ken kaaduan kadagiti komersio ti Tengnga nga Aprika ket lumabas ti igid ti karayanr, a mairaman ti gambang, lana ti anaaw (a kas dagiti bukbukel), asukar, kape, ken kapas. Ti karayan ket mabalin pay a napateg para iti hidroelektriko a bileg, ken dagiti Inga a Penned ti baba ti Alog Malebo ket isu dagiti ti immuna anangusar ti karayan Kongo.

Hidro-elektriko a bileg[urnosen | urnosen ti taudan]

Ti Karayan Kongo ket isu ti kabilegan a karayan idiay Aprika. Iti las-ud ti nepnep adda ti sumurok a 50,000 kubiko metro (1,800,000 cu ft) ti danum ti tunggal maysa a segundo ti agayus idiay Taaw Atlantiko. Dagiti opurtunidad para iti Karayan Kongo ken dagiti tributariona tapno makapataud ti bileg manipud iti danum ket nawatiwat ngarud. Dagiti sientista ket kinarkuloda a ti sibubukel a Labneng ti KOngo ket pakadagupan para iti sangapulo ket tallo a porsiento ti sangalubongan a makapataud a bileg manipud iti danum. Daytoy ket mabalin a makaited ti umanay bileg para iti kammasapulan a bileg ti amin a sub-Sahara nga Aprika.[6]

Iti agdama adda ti agarup nga uppat a pulo a bileg manipud iti danum a pagpartuatan idiay Labneng a Kongo. Ti kadakkelan ket ti penned ti Dissuor Inga, iti agarup a 200 km (120 mi) nga abagatan a laud ti Kinshasa. Ti nadayeg a Gandat Inga ket nairugi idi agsapa ti tawtawen ti 1970 ken iti dayta a panawen isu daytoy ti immuna a nalapas a penned. Ti kasisigud a naplano ket ti panagaramid ti lima apenned nga addanto ti panagpartuat a kapasidad kadagiti 34,500 megabasio. Ti tatta nga aldawen adda ti dua a penned ti napatakderen, nga isu ti Inga I ken Inga II, nga adda dagiti dagup a sangapulo ket uppat a turbina.[6]

Idi Pebrero 2005, ti tagikua ti estado ti Abagatan nga Aprika a kompania ti bileg, nga Eskom, ket nangirangarang ti maysa a singasing tapno maipadakkel ti kapasidad ti Inga babaen dagiti panagparang-ay ken panagipatakder ti baro penned ti hidroelektriko. Ti gandat ket mangiyeg ti kangatuana panagpataud ti pasilidad ti 40 GW, a daytoy ket mamindua a dakdakkel ngem ti Tallo a Karabukod a Penned ti Tsina.[7]

Adda dagiti panagbutbuteng a dagitoy a baro a penned ti hidroelektriko ket punganayan ti panagawan kadagiti adu a sebbangan ti ikan nga endemiko ti daytoy a karayan.

Dagiti nagibasaran[urnosen | urnosen ti taudan]

  1. ^ a b c d e f g Bossche, J.P. vanden; Bernacsek, G. M. (1990). Taudan a Libro para kadagiti Pangalapan a Rekurso ti Aprika, Tomo 1. Organisasion ti Makan ken Agrikultura iti Nagkaykaysa a Pagpagilian. p. 338–339. ISBN 978-92-5-102983-1.
  2. ^ a b Oberg, Kevin (Hulio 2008). "Panagayus ken Dadduma a Hidrauliko a Panagrukod para iti Panangilaslasin kadagiti Hidarauliuko ti Akin-baba a Karayan Kongo, Hulio 2008" (PDF). U.S. Geological Survey.
  3. ^ "Sinampugot nga Ikan ti Kongo". National Geographic Channel. 2009.
  4. ^ Ti Karayan Kongo. Rainforests.mongabay.com. Naala idi 2011-11-29.
  5. ^ Kitaen, kas pagarigan ti, pelikula ni Thierry Michel a Karayan Kongo
  6. ^ a b Alain Nubourgh, Belgian Technical Cooperation (BTC) Naiyarkibo 2011-09-02 iti Wayback Machine. Weetlogs.scilogs.be (2010-04-27). Naala idi 2011-11-29.
  7. ^ Vasagar, Jeevan (Pebrero 25, 2005). "Mabalinkadi a ti $50bn a plano a mangpaamo ti nabileg a karayan ket makaiyeg ti elektrisidad iti amin nga Aprika?". World news. Londres: The Guardian. Naala idi 2010-04-30.

Dagiti akinruar a silpo[urnosen | urnosen ti taudan]

Dagiti midia a mainaig iti Karayan Kongo iti Wikimedia Commons

Nagsasabtan: 6°04′45″S 12°27′00″E / 6.07917°S 12.45000°E / -6.07917; 12.45000