Ming a Dinastia
Nalatak a Ming 大明 | |||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| 1368–1644 | |||||||||||||
 Ti Tsina a Ming iti kalatakan a gay-atna babaen ti panagturay iti Yongle nga Emperador | |||||||||||||
| Kapitolio | Nanjing (Yingtian a prepektura (1368–1644)[1] Beijing (Shuntian a prepektura) (1403–1644)[2][3] | ||||||||||||
| Sapasap a sasao | Opisial a pagsasao: Insika a Guanhua Dadduma Dagiti dialekto nga Insik: Wu, Yue, Min, Xiang, Hakka, Gan Dadduma pay a pagsasao: Uyghur, Tibetano, Mongoliano, dadduma pay | ||||||||||||
| Relihion | Taoismo, Confucianismo, Budismo, Insik a folk a relihion, Islam | ||||||||||||
| Gobierno | Patingga a monarkia | ||||||||||||
| Emperador (皇帝) | |||||||||||||
• 1368–1398 | Ti Emperador Hongwu | ||||||||||||
• 1627–1644 | Ti Emperador Chongzhen | ||||||||||||
| Kangatuan a Nalatak a Sekretario | |||||||||||||
• 1402–1407 | Xie Jin | ||||||||||||
• 1644 | Wei Zaode | ||||||||||||
| Pakasaritaan | |||||||||||||
• Nabangon idiay Nanjing | Enero 23 1368 | ||||||||||||
| Abril 25 1644 | |||||||||||||
• Gibus ti Akin-abagatan a Ming | Enero 22, 1662 | ||||||||||||
| Kalawa | |||||||||||||
| 1415[4][5] | 6,500,000 km2 (2,500,000 sq mi) | ||||||||||||
| Populasion | |||||||||||||
• 1393 | 65,000,000 | ||||||||||||
• 1403 | 66,598,337¹ | ||||||||||||
• 1500 | 125,000,000² | ||||||||||||
• 1600 | 160,000,000³ | ||||||||||||
| Kuarta | Bimetaliko: copper cashes (文, wén) in strings of coin and papel Pirak a tael (兩, liǎng) kadagiti sycee ken babaen ti kadagsen | ||||||||||||
| |||||||||||||
Dagiti tidda ti Ming a Dinastia a nangturay ti akin-abagatan a Tsina aginggana idi 1662, ti dinastiko a paset ti panawen a tinawtawagan ti Akin-abagatan a Ming. ¹Dagiti bilang ket naibatay kadagiti karkulo nga inaramid babaen ti CJ Peers iti Dagiti Buyot ti Naladaw nga Imperial nga Insik: 1520–1840 ²SEgun ti A. G. Frank, ReOrient: sangalubongan nga ekonomia ti Panawen ti Asia, 1998, p. 109 ³Segun ti A. Maddison, Ti Ekonomia ti Lubong Tomo1: Ti Maipapan ti Milenio a Perspektibo Tomo2, 2007, p. 238 | |||||||||||||
| Ming a Dinastia | |||||||||||||||||||
| Insik | 明朝 | ||||||||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| |||||||||||||||||||
| Imperio ti Nalatak a Ming | |||||||||||||||||||
| Tradisional nga Insik | 大明帝國 | ||||||||||||||||||
| Napalaka nga Insik | 大明帝国 | ||||||||||||||||||
| |||||||||||||||||||
Ti Ming a Dinastia, ket isu pay ti Imperio ti Nalatak a Ming, ket isu idi ti nagturturay a dinastia iti Tsina kadagiti 276 a tawawen (1368–1644) kalpasan ti panakarebba ti indauloan ti Mongol a Yuan a Dinastia. Ti Ming, ket adu a naipalpalawagan a kas ti "maysa kadagiti kalatakan a panawen ti naurnos a gobierno ken sosial a panakatalna iti pakasaritaan ti tao",[6] ket isu idi ti kinaudi a dinastia idiay Tsina a tinurayan babaen ti etniko a Han nga Insik. Urayno ti Beijing a kapitolio ti Ming ket natnag idi 1644 iti maysa a yaalsa nga indauluan babaen ni Li Zicheng (nga isu ti nangipatakder ti Shun a Dinastia,a kalpasan daytoy ket sinukatan babaen ti indauluan ti Manchu a Qing a Dinastia), dagiti turay a tumalek iti trono—a tinawtawagan a kas ti Akin-abagatan a Ming ket rimsua aginggana idi 1662.
Ni Emperador Hongwu (nagturay idi 1368–98) ket nangpadas a nangpartuat ti maysa a kagimongan kadagiti kabukukodan nga agkamkammatalek a komunidad ti away a naurnos iti nainget, di makutkuti a sistema a mang-garansia ken mangsuporta ti permanente a klase dagiti soldado para iti daytoy a dinastia:[7] dagiti sitatakder a buyot ti imperio simmurok iti maysa a riwriw dagiti tropa ken dagiti marina pangsangladan idiay Nanjing ket dagitoy idi ti kadakkelan iti lubong.[8] Isu ket nalatak pay a nangtartaripatu ti pannakapugsay dagiti eunuko a korte[9] ken dagiti saan nga agkakabagian a mogol, a nagit-ited kadagiti daga kadagiti annakana a lalaki a kasukatan dagiti serbisiom iti amin a Tsina ken ti panagipadas a mangiyalagead kadagitoy prinsesa kadagiti amin a naipablaak a dinastiko a pangibagbagaan. Daytoy ket nakaro a napaay idi ti agtutubo a sumaruno kaniana ket nangpadas a manglapped ti bileg ti ulitegna, a nangruggian ti yaalsa a nanagikabil ti prinsipe ti Yan iti trono a kas ti Yongle nga Emperador idi 1402. Ni Emperador Yongle ket nangbangon ti Yan a kas ti maysa a maikadua a kapitolio ken ninagananna manen ti Beijing, inpatakderna ti Maikaluya a Siudad, ken nangisubli ti Nalatak a Kanal ken ti kinapangruna dagiti imperial a panagsubsubok kadagiti opisial a panagidutok. Isu ket nanggunguna kadagiti agsupsuporta kaniana nga eunuko ken nagpatrabaho kaniada a kas mangsuppiat a timbeng dagiti Confuciano nga eskolar-burikrata. Ti maysa a, Zheng He, ket nangidadaulo kadagiti dakkel a pito a panagbanniaga ti eksplorasion iti Taaw Indiano ken ad-adayo pay a kas ti Arabia ken ti aplaya ti Aprika.
Ti pannakaipangato dagiti baro nga emperador ken dagiti baro a sangkatipunan ket nangpabassit kadagitoy a kalabesan; ti pannakatiliw ti Zhengtong Emperor idi las-ud ti 1449 a Didigra ti Tumu ket napno a nangipatingga kadagitoy. Ti imperial a marina ket napalubosan a matnag iti pannakataripato bayat a ti naipapilit a panagobra ket nangipatakder ti Liaodong a bakud ken nangikapet ken nagsammaked ti Nalatak a Diding ti Tsina iti agdama a moderno a pormana. Dagiti adu ti pannakaisakupna a senso ti intero nga imperio iti tunggal duapulo a tawen, ngem ti essem a mangliklik ti panagobra ken dagiti buis ken ti kinarigat a mangipenpen ken mamngrepaso kadagiti adu unay nga arkibo idiay Nanjing ket nanglapped kadagiti husto a bilbilang.[7] Dagiti karkulo para iti populasion ti naladaw a Ming ket agdumaduma manipud ti 160 aginggana ti 200 a riwriw,[10] ngem dagiti nasken a rentas ket napespes manipud kadagiti pateg ti bassit ken basbassit a bilbilang dagiti agtaltalon idi adadu pay a napukpukaw manipud kadagiti opisial a rehistro wenno "insagutda" dagiti dagada kadagiti saan a nabuisan a eunuko wenno dagiti templo.[7] Dagiti Haijin a linteg a mangikeddeng a mangsalaknib kadagiti aplaya manipud kadagiti "Hapon" a pirata ket embes a nangaramid kadagitoy iti mannakaw ken pirata.
Babaen ti maika-16 a siglo, nupay kasta, ti panagpadakkel ti Europeano a pagtagilakuan – urayno naiparparit kadagiti isla nga asideg idiay Guangzhou a kas ti Macao – ket nangiwarwaras ti Columbiano a Panagsinnukat kadagiti apit, mulmula, ken dagiti ayup idiay Tsina, a nangiyamammo dagiti sili iti Sichuan a panagluto ken ti adu a pannalapataud a mais ken patatas, ket nagpabassit kadagiti panagbisin ken nangpapardas ti idadakkel ti populasion. Ti idadakkel ti panagtagilako ti Portuges, Espaniol, ken Danes ket nagpartuat ti baro a kinaykayat kadagiti Insik a produkto ken nagpataud ti adu a yuumay ti Hapon ken Amerikano a pirak. Daytoy a kaadu ti sebbangan ket nangpalubos ti Ming a mangliklik ti panagusar ti papel a kuarta, a nangrugian ti nakaro nga ibubussog idi las-ud ti 1450 a tawtawen. Bayat a dagiti tradisional a Confuciano ket simmuppiat kadagiti kastoy a prominente a papel para iti komersio ken dagiti baro a kabaknang a pinartuatna, ti heterodoksia nga inpayam-ammo baban ni Wang Yangming ket nangpalubos ti ad-adu a masakbayan a panagkukua. Dagiti immuna a nagballgi a reporma ni Zhang Juzheng ket naipaneknekan a a nakadadael idi ti maysa a panagbuntog ti agrikultura a gapuanan babaen ti Bassit a Panawen ti Yelo ket nasabtan idi dagiti annuroten ti Hapon ken Espaniol a nangipardas a nangputed kadagiti paayan ti pirak a kamasapulanen dagiti agtaltalon tapno mabayadanda dagiti buisda. Naitipitipon kadagiti pannakapaay dagiti apit, lay-layus, ken epidemiko, ti dinastia ket naikedkeddeng a napukawna ti Bilin ti Langit ken narebba sakbay ti panagraut ti rebelde a daulo a ni Li Zicheng ken ti Manchuria.
Dagiti nota
[urnosen | urnosen ti taudan]- ^ Kangrunaan a kapitolio kalpasan idi 1403; maikadu a kapitolio kalpasan idi 1421.
- ^ Maikadua a kapitolio aginggana idi 1421; kangrunaan a kapitolio kalpasanna.
- ^ Dagiti kapitolio iti napapanaw ti Akin-abagatan a Ming ket ti Nanjing (1644), Fuzhou (1645–6), Guangzhou (1646–7), Zhaoqing (1646–52).
- ^ Turchin, Peter; Adams, Jonathan M.; Hall, Thomas D (Disiembre 2006). "East-West Orientation of Historical Empires". Journal of World-systems Research. 12 (2): 222. ISSN 1076-156X. Naala idi 16 Septiembre 2016.
- ^ Taagepera, Rein (Septiembre 1997). "Expansion and Contraction Patterns of Large Polities: Context for Russia". International Studies Quarterly. 41 (3): 500. doi:10.1111/0020-8833.00053. JSTOR 2600793.
- ^ Edwin Oldfather Reischauer, John King Fairbank, Albert M. Craig (1960) Ti pakasaritaan ti Daya nga Asia a sibilisasion, Tomo 1. Daya nga Asia: Ti Nalatak a Tinawtawid, George Allen & Unwin Ltd.
- ^ a b c Zhang Wenxian. "Dagiti Duyaw nga Arkibo ti Rehistro ti Imperial Ming Tsina". Dagiti Biblioteka ken ti Kultural a Rehistro, Tom. 43, No. 2 (2008), pp. 148-175. Unib. ti Texas a Pagmalditan. Naala idi 9 Okt. 2012.
- ^ Ebrey (2006), 271.
- ^ Crawford, Robert. "Ti eunuko a bileg iti Ming a Dinastia". T'oung Pao, Dagiti Maikadua a Serie, Tom. 49, Livr. 3 (1961), pp. 115-148. Naala idi 14 Okt 2012.
- ^ Para iti nababbaba a karkulo ti populasion, kitaen ti (Fairbank & Goldman 2006:128); para iti nangatngato, kitaen ti (Ebrey 1999:197).
Adu pay a mabasbasa
[urnosen | urnosen ti taudan]- Huang, Ray (1981). 1587, ti Tawen a Panakaisangsangayan: Ti Maapapday a Dinastia ti Ming. New Haven: Unibersidad ti Yale a Pagmalditan. ISBN 0-300-02518-1.
Dagiti akinruar a silpo
[urnosen | urnosen ti taudan]
Dagiti midia a mainaig iti Ming a Dinastia iti Wikimedia Commons