Jump to content

Nicolaus Copernicus

Urnosen dagiti silpo
Manipud iti Wikipedia, ti nawaya nga ensiklopedia
Nicolaus Copernicus
Ladawan, 1580, Toruń Muniipio ti Siudad ti Daan nga Ili
Nayanak(1473-02-19)19 Pebrero 1473
Toruń (Thorn), Naarian a Prusia, Pagarian ti Polonia
Natay24 Mayo 1543(1543-05-24) (tawen 70)
Frombork (Frauenburg), Prinsipe-Obispado ti Warmia, Naarian a Prusia, Pagarian ti Polonia
Alma materUnibersidad ti Kraków
Unibersidad ti Bologna
Unibersidad ti Padua
Unibersidad ti Ferrara
Nakaam-ammuanHeliosentrismo
Linteg ni Copernicus
Sientipiko a pagsapulan
Dagiti pagobraanMatematika, astronomia, kanon alinteg, medisina, ekonomika
Pirma
[urnosen iti Wikidata]

Ni Nicolaus Copernicus (Aleman: Nikolaus Kopernikus; Italiano: Nicolò Copernico; Polako: Maipanggep iti daytoy nga uniMikołaj Kopernik (tulong·pakaammo); idi ubing, Niclas Koppernigk;[1] 19 Pebrero 1473 – 24 Mayo 1543) ket maysa a Renasimiento nga astronomo ken ti immuna a tao a nagannnurot to konprehensibo a heliosentriko a kosmolohia a nangiyakar ti Daga manipud ti tengnga ti law-ang.[2]

Ti napaut a panawen a libro ni Copernicus, a De revolutionibus orbium coelestium (Dagiti Rebolusion ti Nainlangitan nga Espera), a naipablaak sakbay a pimmusay idi 1543, ket kankanayon a naipanpanunotan a kas ti pangrugian a puntos ti moderno nga astronomia ket ti panangilawlawagan ti epipania a nangrugian ti sientipiko a rebolusion. Ti heliosentriko a modelona, nga adda ti Init iti tengnga ti law-ang, ket nangipakpakita a dagiti napalpaliiw a panagkutkuti dagiti nainlangitan a banag ket mabalin a maipalpalawag a saan nga ikabil a natalinaay ti Daga iti tegnga ti law-ang. Ti obrana ket nagparugso kadagiti adu pay a sientipiko a panagsuksukimat, a nagbalin a dulon iti pakasaritaan ti siensia a kankanayon anaibagbaga a kas ti Copernicano a Rebolusion.

Kadagiti kalatakan a polimatia iti Renasimiento, ni Copernicus ket maysa idi a mathematiko, astronomo, hurista nga adda ti doktorado ti linteg, pisiko, multilingualismo a poligloto, klasiko nga eskolar, agipatpatarus, artista,[3] Katoliko a kleriko, gobernador, diplomatiko ken ekonomista.

Biag

[urnosen | urnosen ti taudan]
Nakaipasngayanna idiay Toruń (ul. Kopernika 15, kanigid). Kakuyog ti balay idiay blng.. 17 (kanawan), daytoy ket mangporka ti Muzeum Mikołaja Kopernika.

Ni Nicolaus Copernicus ket naipasngay idi 19 Pebrero 1473 idiay siudad ti Toruń (Thorn), idiay probinsia ti Naarian a Prusia, idiay Balangat ti Pagarian ti Polonia.[4][5] Ti amana ket agtagtagilako manipud idiay Kraków ken ti inana ket anak a babai idi ti nabaknang nga agtagtagilako idiay Toruń.[6] Ni Nicolaus ket isu idi ti kaubingan kadagiti uppat nga ubbing. Ti kabsatna a lalaki a ni Andreas (Andres) ket nagbalin ngan Augustiniano kanon idiay Frombork (Frauenburg).[6] Ti kabsatna a babai a ni Barbara, a nainaganan kalpasan ti inana, ket nagbalin a Benediktina a madre ken, kadagiti kinaudi a tawenna, prioresa ti konbento idiay Chełmno (Kulm) ken pimmusay kalpasan idi 1517.[6] Ti kabsatna a babai a ni Katharina ket nangasara iti negosiante idiay siudad ti Toruń a ni konsehal Barthel Gertner ken nagannakda iti innem, nga inayaywanan met ni Copernicus kalpasan idi pimmusay.[6] Ni Copernicus ket saan a nakiassawa ken awanan kadagiti annak.

Pamilia ti ama

[urnosen | urnosen ti taudan]

Ti pamilia ti amam ket maitugotan iti purok idiay Silesia idiay asideg ti Nysa (Neiße). Ti nagan ti purok ket nagdumaduma iti pannakailetrana iti Kopernik,[7] Copernik, Copernic, Kopernic, Coprirnik, ken ita nga aldawen ket ti Koperniki.[8] Idi maika-14a siglo, dagiti kameng ti pamilia ket nangrugrugidan nga immalis kadagiti nadumaduma a siudad ti Silesia, idiay Polako a kapitolio, ti Kraków (1367), ken idiay Toruń (1400).[8] Ti ama, ni Mikołaj ti Laklakay, ket mabalin nga anak a lalaki ni Jan, ket nagtaud manipud ti linia ti Kraków.[8]

Ni Nicolaus ket nainaganan kenni amana, a naipakpakita kadagiti rehistro a kas nabaknang nga agtagtagilako iti gambang, ken kaaduan a naglaklako idiay Danzig (Gdańsk).[9][10] Isu ket immalis manipud idiay Kraków ken napan idiay Toruń idi agarup a 1458.[11] Ti Toruń, ket mabirukan idiay Karayan Vistula, ken iti dayta a panawen idi ket naikumikom iti Gubat ti Tallopulo a Tawen , a ti pagarian ti Polonia ken ti [[Konpederasion ti Prusia], ti maysa a kumadduaan dagiti siudad ti Prusia, gentria ken klerhia, ket kinalaban ti Urnos ti Teutonika para iti panagtengngel ti rehion. Iti daytoy a gubat, dagiti siudad ti Hanseatiko a kas ti Danzig ken Toruń, ti ili ni Nicolaus Copernicus, ket nangpili a mangsuporta ti Ari ti Polonia, a ni Casimir IV Jagiellon, a nangikari a mangrespeto dagiti adu tradisional a pannakawaya ti siudad, a sinuppiat babaen ti Urnos ti Teutoniko. Ti ama ni Nicolaus ket aaktibo a nakitinnignay iti politika iti dayta a panawen ken nagsuporta iti Polonia ken dagiti siudad iti panagsuppiat iti Urnos ti Teutoniko.[12] Idi 1454 isu ket nangimamagkappia kadagiti negosasion a nagbaetan ni Kardinal Zbigniew Oleśnicki ti Polonia ken dagiti siudad ti Prusia para iti panagbayad kadagiti utang iti gubat.[8] Iti Maikadua a Kappia ti Thorn, ti Urnos ti Teutoniko ket prmal a nagibbet kadagiti amin a panagtunton kadaiti akinlaud a probinsia, a ti Naarian a Prusia ket nagtultuloy a rehion ti Polonia iti simmaruno a 300 a tawtawen.

Ti ama ni Copernicus ket inasawana ni Barbara Watzenrode, ti ina ti astronomo, idi baetan ti 1461 ken 1464.[8] Isu ket pimmusay idi agarup 1483.[6]

Pamilia ti ina

[urnosen | urnosen ti taudan]
Ti linia ti ina nga uliteg ni Copernicus, ni Lucas Watzenrode ti Ub-ubing

Ti ina ni Nicolaus, a ni Barbara Watzenrode, ket anak a babai idi ti nabaknang a patrisiano a ken konsehal ti siudad ti Toruń , ni Lucas Watzenrode ti Laklakay (pimmusay idi 1462), ken ni Katarzyna (biuda ni Jan Peckau), ket naibagbaga kadagiti sabali a taudan a kas ni Katarzyna "Rüdiger gente Modlibog" (pimmusay idi 1476).[6] Ti pamilia Watzenrode, kasla met ti pamilia Kopernik, ket nagtaud manipud idiay Silesia manipud idiay asideg ti Świdnica (Schweidnitz), ken kalpasan idi 1360 ket nagtaeng idiay Toruń. Nagbalinda idia a maysa kadagiti kabaknangan ken kaimpluensiaan kadagiti patrisiano a pamilia.[6] Babaen kadagiti adu a pannakaikabagian babaen ti pannakiasawa ti Watzenrodes, ni Copernicus ket naikabagian idi kadagiti nabaknang a pamilia iti Toruń, Danzig ken Elbląg (Elbing), ken dagiti prominente a natakneng a pamilia iti Prusia: dagiti Czapski, Działyński, Konopacki ken Kościelecki.[6] Dagidi Modlibóg (ti POlako a nagan ket kaibuksilanna ti "Aglualo ti Dios") ket dagidi prominente a Polako a pamilia a nalatak nga ammon iti pakasaritaan ti Polonia manipud idi 1271.[13] Ni Lucas ken ni Katherine ket addaan idi kadagiti tallo nga annak: ni Lucas Watzenrode ti Ub-ubing (1447–1512), nga agbalinto a ti Obispo ti Warmia ken patron ni Copernicus; ni Barbara, ti ina ti astronomo (pimmusay kalpasan idi 1495); ken ni Christina (pimmusay sakbay idi 1502), nga idi 1459 ket inasawana ti mayor ket agtagtagilako iti Toruń, a niTiedeman von Allen.[6]

Ni Lucas Watzenrode ti Laklakay, ti nabaknnag nga agtagtagilako ken idi 1439–62 presidente ti hustisia, ken naikeddeng idia a kasuppiat dagiti Teutoniko a Kabaliero.[6] Idi 1453 isuidi ti delagado manipud idiay Toruń iti komperensia idiay Grudziądz (Graudenz) a nangplano ti yaalsa kaniada.[6] Iti las-ud kadagiti simmaruno a Gubat ti Tallo pulo a Tawtawen (1454–66), isu ket aktibo a nangsuporta ti ganetget ti guabat dagiti siudad ti Prusia iti adu a panangidaton ti kuarta, ken iti politikal nga aktibidad idiay Toruń kenDanzig, ken babaen ti personal a pannakilaban kadagiti gubat idiayŁasin (Lessen) ken Malbork (Marienburg).[6] Isu ket pimmusay idi 1462.[6]

Ni Lucas Watzenrode ti Ub-ubing, ti linia ti ina nga uliteg ti astronomo ken patron, ket naadalan idi idiay Unibersidad ti Kraków (itan ket ti Unibersidad ti Jagiellonia) ken kadagiti unibersidad ti Kolonia ken Bolonia. Isu ket nakaro a kasuppiat ti Urnos a Teutoniko,[14][15] ken ti Grand Master ket kinunkunana idi a kas "ti inkarnasion ti demonio".[16] Idi 1489 ni Watzenrode ket nabutosan idi a kas Obispo ti Warmia (Ermeland, Ermland) a naisuppiat iti kinaykayat ni Ari Casimir IV, a nangnagnama a mangikabil itianakna iti dayta a tugaw. Kas resulta, ni Watzenrode ket nakiringgor iti ari aginggana ti ipupusay ni Casimir IV kalpasan ti tallo a tawen.[17] Ni Watzenrode ket napakabaelan idian a mangporma kadagiti asideg a relasion kadagiti tallo a nagsasaruno a Polako a monarkia: ni Juan I Alberto, Alejandro Jagiellon, ken Sigismundo I thi Lakay. isuket gayyem idi ti nangruna nga agbalbalakad iti tunggal maysa a nagturturayr, ken ti impluensiana ket nangpapigsa unay kadagiti silpo a nagbaetan ti Warmia ken maitutop a Polonia.[16][18] Ni Watzenrode ket nagbalin a naikeddeng a ti kabilegan a tao idiay Warmia, ken ti baknangna, dagiti panankaisilpo ken ti impluensiana ket nangpalubos kaniana ti nangitalged ti edukasion ken karer ni Copernicus a kas kanon iti Katedral Frombork.[19][20]

Paammo

[urnosen | urnosen ti taudan]
  1. ^ Nicolaus Copernicus Gesamtausgabe: Urkunden, Akten und Nachrichten: Texte und Übersetzungen, ISBN 3-05-003009-7, pp. 23ff. (online); Marian Biskup: Regesta Copernicana (kalendario dagiti papel ni Copernicus), Ossolineum, 1973, p. 32 (idiay online). Daytoy a pannakailetra ti apelyidona ket naipakpakita kadagiti adu a pablaakan (Auflistung) [1]
  2. ^ Linton (2004, p. 39 Naiyarkibo 2011-05-14 iti Wayback Machine). Ni Copernicus ket saan idi a, nupay kasta, ti immuna a nangisingasing ti maysa porma ti heliosentriko a sistema. Ti maysa a Griego a matematiko ken astronomo, a ni Aristarko ti Samos, ket isu idi ti immuna a nagisingasing idi nasapsapa ngem maiaktlo a siglo BCE. Urayno kasta, bassit laeng ti ebidensia nga isu ket nakaparang-ay ti kapanunotanna iti labes ti pagibatayan laeng (Dreyer, 1953, pp. 135–48).
  3. ^ Ti bukod a ladawan ket timmulong a nagpasingked ti kinasiasino ti kraneo idi naduktalan idiay Katedral Frombork idi 2008. Ti [Unibersidad ti Jagiellonian]] ti Kraków ket adda ti maika-17 a siglo a kopia ti maika-16 a siglo a bukod a ladawan ni Copernicus. [2] "Copernicus," Encyclopædia Britannica, Maika-15 nga ed., 2005, vol. 16, p. 760.
  4. ^ Iłowiecki, Maciej (1981). Dzieje nauki polskiej (iti Polako). Warszawa: Wydawnictwo Interpress. p. 40. ISBN 83-223-1876-6.
  5. ^ Sheila Rabin. "Nicolaus Copernicus". Stanford Encyclopedia of Philosophy. Naala idi 22 Abril 2007.
  6. ^ a b c d e f g h i j k l m Dobrzycki ken Hajdukiewicz (1969), p. 4.
  7. ^ "Ti nagan ti purok, a kas saan me a kasla ti pamilia ti astronomo, ket naindumadumaan a naipaletra. Ti dakkel nga atla ti Alemania iti Silesia, nga inpabalaab babaen ti Wieland idiay Nuremberg idi 1731, ket inpailetrana iti Kopernik." Mizwa, p. 36.
  8. ^ a b c d e Dobrzycki ken Hajdukiewicz (1969), p. 3.
  9. ^ Bieńkowska (1973), p. 15
  10. ^ Rybka (1973), p. 23.
  11. ^ Sakolsky (2005), p. 8.
  12. ^ Biskup (1973), p. 16
  13. ^ Mizwa, 1943, p. 38.
  14. ^ "Idi 1512, ni Obispo Watzenrode ket kellaat a pimmusay kalpasan idi dimmar-ay iti piesta ti kasar idiay Kraków ni Ari Sigismund . Adda met dagitiadu a sayangguseng a ti obispo ket ginamot dagitiahente dagiti napauten a kabusorna, dagiti Teutoniko a Kabaliero." Hirshfeld, p. 38.
  15. ^ "TDagiti Watzelrodes—wenno Watzenrodes—urayno iti kasla Aleman a nagan ket ket kasla met dagiti nasayaat a Polako (kabusor dagiti Urnos a Teutoniko)." Koyre, p. 38.
  16. ^ a b "Ti [Watzenrode] ket kompania pay idi, ken dagiti Teutoniko a Kabaliero, a nagtaltalinaay a kankanayon a riribo, ket saanda a kinayat isuna; ti Grand Master ti urnos ket inbagana nga isu ket 'ti inkarnasion ti demonio'. Ni [Watzenrode] ket isu idi ti naitalek a gayyem dagiti nagsasaruno a tallo [Polako] nga ari: i Juan Alberto, Alejandro (saan nga iyallilaw iti nagamot a papa), ken ni Sigismundo; aken ti impluensiana ket nangpapigsa kadagiti silpo a nagbaetan ti Warmia ken ti maitutop a Polonia." Moore (1994), pp. 52, 62.
  17. ^ Wojciech Iwanczak (1998). "Watzenrode, Lucas". Iti Bautz, Traugott (ed.). Biographisch-Bibliographisches Kirchenlexikon (BBKL) (iti Aleman). Vol. 13. Herzberg: Bautz. col. 389–393. ISBN 3-88309-072-7.
  18. ^ "Ni Lucas ket nasaysayaat it ipanankigayyemna kadagiti simmaruno kaniana,ni Johann Albert (Jan Olbracht) (manipud idi 1492 aginggana idi 1501), ken kalpasanna ni Alexander (Aleksander) (manipud idi 1501 aginggana idi 1506), aken niSigismund (Zygmunt) I (manipud idi 1506)." Gassendi & Thill, p. 22.
  19. ^ Dobrzycki ken Hajdukiewicz (1969), p. 5.
  20. ^ "Tapno makagun-odpara kadagiti kaanakanna a lalaki [ni Nicolaus ken ni Andreas] ti nasken a suporta [para kadagit panagadalda idiay Italia], ti Obispo a ni [Lucas Watzenrode ti Ub-ubing] ket ginatangna dagiti pannakabutosda a kanon babaen ti kapitulo ti Frauenburg (1497–1498)." "Nicolaus Copernicus" , New Advent (online a bersion iti 1913 Catholic Encyclopedia). Naala idi 9 Hunio 2013.

Dagiti akinruar a silpo

[urnosen | urnosen ti taudan]

Dagiti inadaw a sasao a mainaig ken ni Nicolaus Copernicus iti Wikiquote (iti Ingles)
Dagiti midia a mainaig ken ni Nicolaus Copernicus iti Wikimedia Commons

Naala manipud iti "https://ilo.wikipedia.org/w/index.php?title=Nicolaus_Copernicus&oldid=392425"