Kitaen ti taudan para iti Nitroheno

{{Infobox nitroheno}}

Ti '''nitroheno''' ket maysa a [[kimiko nga elemento]] nga addaan iti [[kimiko a simbolo|simbolo]] iti '''N''', ti [[atomiko a numero]] iti 7 ken [[atomiko a masa]] iti 14.00674&nbsp;[[Atomiko a masa a paset|u]]. Ti elemento a nitroheno ket saan a namarisan, awan ti ayamuom, awan ti naman, ken kaaduan a [[nalpay]] a [[diatomiko]] nmga alingasaw iti [[pagalagadan a kasasaad]], a nagbuklan ti 78.09% babaen ti tomo iti [[Tangatang iti Daga]].<ref name="Gray">{{cite book|last=Gray|first=Theodore|title=Dagiti Elemento:  Ti Makita nga Eksplorasion kadagiti amin a Naamammoan nga Atomo iti Law-ang|year=2009|publisher=Black Dog & Leventhal Publishers|location=New York|isbn=978-1-57912-814-2}}</ref> Ti elemento a nitroheno ket naduktalan idi a kas nailasin a komponente iti angin, babaen ti Eskoses a mediko a ni [[Daniel Rutherford]], idi 1772.

Ti nitroheno ket maysa a kadawyan nga elento iti law-ang, a nakarkulo iti agarup a pagkapito iti dagup a kaadu iti bukod tayo nga ariwanas ken ti [[sistema a solar]]. Iti irurumsuana idiay ket naipanunutan a gapuanan ti sintesis babaen ti panaglunag manipud iti karbon ken hidroheno kadagiti supernova. Gapu ta nalaka a panagbalbaliw ti elemento a nitroheno ken dagiti kadawyan a kompuestona nga addan ti hidroheno ken oksiheno, ti nitroheno ket kadawyan a basbassit a mabirukan kadagiti kabatbatoan a planeta iti kaunega ti sistema a solar, ken daytoy ket minaig a narasay nga elemento ditoy Daga. Nupay kasta, a kas ti kaso iti Daga, ti nitróheno ken dagiti kompuestona ket kadawyan a rumsua a kas dagiti alingasaw iti tangatang dagiti planeta ken bul-bulan nga addaan iti tangatang.

Adu kadagiti naipangpangruna iti industria a kompuesto, a kas ti [[amoniako]], [[nitriko nga asido]], organiko a nitrato (dagiti [[propulsor]] ken dagiti [[panagbumtak]]), ken dagiti [[sianuro]], ket aglaon ti nitroheno. Ti patingga a napigsa a panagpiansa ti elemento a nitroheno ket iturayanna ti nitroheno a kimika, a punganay ti panagrigat para iti organismo ken industria iti panagbettak ti piansa ti panagibaliw  {{chem|N|2}} kadagiti mausar a [[Kimiko a kompuesta|kompuesto]], ngem daytoy pay ket agibibbet ti adu a pakadagupan iti kadawyan a maus-usar nga enerhia no dagitoy a kompuesto ket mapuoran, bumtak, wenno agsubli a malungsot iti alingasaw a nitroheno.

Ti nitroheno ket rumsua kadagiti amin nga agbibiag nga organismo, kangrunaan kadagiti [[amino nga asido]] ken isunga dagiti [[protina]] ken dagiti [[nukleiko nga asido]] ([[DNA]] ken [[RNA]]). Ti bagi ti tao ket aglaon ti agarup a 3% babaen ti kadagsen ti nitroheno, ti maikapat a kaaduan nga elemento kalpasan ti oksiheno, karbon, ken hidroheno. Ti nitróheno ket agtaeng iti [[kimiko a patakder]] kadagiti gangani amin a [[neurotransmisor]], ken daytoy ket naisangayan a komponente dagiti [[alkaloide]], dagiti biolohiko a molekula a napataud a kas dagiti [[maikadkadua a metabolito]] babaen kadagiti adu nga organismo. Ti [[nitroheno a siklo]] ket ilawlawagna ti panaggunay ti elemento manipud iti angin a mapan iti [[biospera]] ken dagiti organiko a kompuesto, ken ti panagsubli ti tangatang.  Dagiti sintetiko a napataud a [[nitrato]] ket nagruna a nailimug dagiti industria nga [[abuno]],<ref name="Gray" /> ken nangruna a pagrugitan a gapunan ti [[eutropisasion]] kadagiti sistema ti danum.

== Dagiti nagibasaran ==
{{Reflist}}

{{Kompakto a periodiko a lamisaan}}

{{pungol-nangruna}}

[[Kategoria:Nitroheno]]
[[Kategoria:Dagiti kimiko nga elemento|Nitroheno]]