Mais
| Mais | |
|---|---|
| |
| Ti pannakailadawan a mangipakpakita ti lalaki ken babai a sabsabong ti mais | |
Taksonomia 
| |
| Pagarian: | Plantae |
| Klado: | Tracheophytes |
| Klado: | Angiospermae |
| Klado: | Monocots |
| Klado: | Commelinids |
| Urnos: | Poales |
| Pamilia: | Poaceae |
| Henero: | Zea |
| Sebbangan: | Z. mays
|
| Dua a nagan | |
| Zea mays | |
Ti mais ket dakkel nga agbukbukel a mula a minuyongan babaen dagiti patneng a tattao idiay Mesoamerika kadagiti prehistoriko a panawen. Ti adu ti bulongna nga ungkay nga agpatpataud kadagiti salapi nga aglaon ti bukel, a tinawtawagan kadagiti maripegpeg. Dagiti maripegpeg ti mais ket inus-usar iti panagluto a kas atole. Dagiti Olmec ken dagiti Maya ket minuyonganda dagiti nadumaduma a kita kadagiti amin a Mesoamerida, linutluto, giniling wenno naproseso babaen ti nikstamalisasion. Idi rugi ti agarup a 2500 BC, ti apit ket naiwarwaras iti kaaduan ti Kaamerikaan.[1] Ti rehion ket nakaparang-ay kadagiti pagtagilakuan a naibatay dagiti sobra ken dagiti nadumaduma a kita dagiti maapit a mais. Kalpasan ti isasangpet dagiti Europeano iti Kaamerikaan idi naladaw a maika-15 ken nasapa a maika-16 a sigsiglo, dagiti eksplorador ken agtagtagilako ket nangipanda kadagiti mais idiay Europa ken impakaammoda kadagiti sabsabali a pagilian. Ti mais ket naiwarwaras kadagiti dadduma a pset iti lubong gapu ti abilidadna nga agtubo kadagiti nadumaduma a klima. Dagiti nabaknang iti asukar a kita a tinawtawagan iti nasam-it a mais ket kadawyan dagitoy a tinaltalon a maipakan iti tao, bayat a dagiti kita ti talon a mais ket inus-usar a pangipakan kadagiti ayup.
Ti mais ket isu ti kaaduan a naimulmula nga apit ti bukbukel iti Kamerikaan, nga adda dagiti 332 a riwriw a metriko tonelada a tinawen a tinaltalon idiay Estados Unidos. Agarup a 40% iti apit — 130 riwriw a tonelada — ket inus-usar para iti mais nga etanol.[2] Ti Transhenetiko a mais (henetiko a nabaliwan a mais) ket nakabuklan ti 85% kadagiti mais a naimulmula idiay Estados Unidos idi 2009.[3]
Dagiti nagibasaran
[urnosen | urnosen ti taudan]- ^ Roney,John. "Dagiti Rugi ti Agrikultura ti Mais." Archaeology Southwest. Tomo 23, Blng. 1, Kalamiisan ti 2009, p. 4
- ^ "US Approves Corn Modified for Ethanol". The New York Times. Pebrero 11, 2011.
- ^ Dagiti Henetiko a nabalbaliwan a mula: Sangalubongan a Lugar ti Panagtalon ti Mais Naiyarkibo 2010-08-12 iti Wayback Machine GMO Compass, Marso 29, 2010, naala idi Agosto 10, 2010
- Aureliano Brandolni, Andrea Brandolini. Il mais idiay Italia: storia naturale e agricola Naiyarkibo 2009-05-31 iti Wayback Machine XII+370 pampanid ken 80 a namarisan a pampanid. CRF press. Bergamo, Italia, 2006.
- Ferro, D.N. ken ni Weber, D.C. Panagtaripato kadagiti Peste ti Nasam-it a Mais idiay Massachusetts
Dagiti akinruar a silpo
[urnosen | urnosen ti taudan]
Dagiti midia a mainaig iti Mais iti Wikimedia Commons
| Dagiti nailian a biblioteka | |
|---|---|
| Dadduma | |
 | Daytoy nga artikulo dagiti nangruna nga artikulo ket pungol. Makatulongka iti Wikipedia babaen ti panagnayon iti daytoy. |