Jump to content

Ebolusion

Urnosen dagiti silpo
Manipud iti Wikipedia, ti nawaya nga ensiklopedia
Paset dagiti serie iti
Ebolusionario a Biolohia
Ti puon ti ebolusion a mangipakpakita ti pagaadaywan dagiti modermno a sebbangan manipud kadagiti tinaudan
Dagiti kangrunaan a topiko
Pangyuna iti ebolusion
Sapasap a tinaudan
Paneknek iti sapasap a tinaudan
Dagiti proseso ken nagbanagan
Dagiti henetiko ti populasion
Nadumadumaan • Panagbarbaro
Masna a panagpili • Panagiruam
Polimorpismo (biolohia)
Henetiko a panagdaluson • Panagayos ti puonan
Espesiasion • Naruam a radiasion
Pagtitinnulongan • Coebolusion
Panagaadaywan • Panangasideg
Paralelo nga ebolusion
Panagawan
Masna a pakasaritaan
Puonan iti Biag • Pagkasaritaan iti
Linia ti oras iti ebolusion
Ebolusion ti nagtagitaoan
Pilohenio
Biodibersidad • Bioheograpia
Pannakaidasig • Kladistika
Panaglasat a posil
Panagawan a pasamak
Saritaan ti ebolusionario a teoria
Sapasap a panagkita
Linia ti oras iti paleontolohia
Pakasaritaan iti paleontolohia
Renasimiento ken Panagpalawag
Sakbay ni Darwin
Darwin • Puonan dagiti Sebbangan
Sakbay ti Sintesis
Moderno a sintesis ti ebolusion
Molekular nga ebolusion • Evo-devo
Agdama a panagsukimat
Pagobraan ken pangidagepan
Pangidagepan iti ebolusion
Parbo a panagpili
Bioinpormatiko
Biososial a kriminolohia
Ebolusionario nga antropolohia
Ebolusionario a panagkarkulo
Ebolusionario a dinamiko
Ebolusionario nga etika
Eksperimental nga ebolusion
Ekolohiko a henetiko
Ebolusionario a medisina
Ebolusionario a neurosiensia
Ebolusionario a pisiolohia
Ebolusionario a sikolohia
Pilohenetiko
Sistematiko
Sosial a panagtaganipden
Teoria ken kinapudno
Sosial a pagangayan
Kontrobersia
Dagiti panagsuppiat
Agpang iti suporta
Kategoria • Dagiti mainaig a topiko

Ti Ebolusion ket ti ania man a panagbalbaliw iti ballasiw dagiti agsasaruno a kaputotan iti tinawtawid a panakaisdasig dagiti biolohiko a populasion. Ti ebolusionario a yaaddang ket nakaited ti pannakparsua ti dibersidad kadagiti agpang iti biolohiko nga organisasion, a mairaman dagiti sebbangan, agmaymaysa nga organismo ken molekula a kas ti DNA ken dagiti protina.[1]

Ti Biag iti Daga ket nagtaud ken nagbalbaliw manipud iti maysa a sangalubongan a sapasap a tinaudan idi agarup a 3.7 bilion a tawtawen. Ti panagulit a espesiasion ken ti pagkaadaywan iti biag ket mabalin a naamammoan manipud iti nagbibingayan nga agasmang iti biokimiko ken and morpolihika a pakailiddingan, wenno babaen ti nagbibingayn a DNA a nagsasarunuan. Dagitoy a homologo a pakailiddingan ken dagiti nagsasarunuan ket agpapada kadagiti sebbangan a nakibinningay itay nabiit a sappasap a tinaudan, ken mabalin a mausar daytoy ti panagpabaro dagiti ebolusionario a pakasaritaan, a panagusar kadagiti adda tattan a sebbangan ken ti nairehistro a posil. Dagiti adda tattan a tabas iti biodibersidad ket sinukog dagitoy babaen ti espesiasion ken babaen ti panagawan.[2]

Ni Charles Darwin ket isu idi ti immuna a nangannurot ti maysa a sientipiko a suppiat para iti teoria iti ebolusion babaen ti kaibuksilan iti masna a panagpili. Ti ebolusion babaen ti masna a panagpili ket maysa a yaaddang a naala manipud iti tallo a kinapudno a maipanggep kadagiti populasion: 1) ad-adu dagiti maiyanak ngem dagitanto agbiag, 2) dagiti pakailiddingan ket naidumaduma kadagiti agmaymaysa, a pagturongan dagiti sabsabali a grado panagbiag ken panagpartuat, ken 3) dagiti paggidditan ti pakailiddingan ket tinawtawid.[3] Isu a, no dagiti kameng iti maysa a populasion ket matay dagitoy ket sukatan babaen ti annak dagiti nagannak a nasaysayaat ti iruruam ti panagbiag ken panagpartuat iti enbironmento a nagtaudan ti masna a panagpilian. Daytoy a yaaddang ket agpartuat ken agpreserba kadagiti pakailiddingan a a kasla maibagay para iti karebbengan a papel nga aramidenda.[4] Ti masna a panagpili ket isu laeng ti ammo a gapu iti pannakaruam, ngem saan a daytoy laeng ti gapu iti ebolusion. Adda pay dagiti, saan a naruam a gapu iti ebolusion a mairaman ti panagbalbaliw kenhenetiko a daluson.[5]

Idi nasapa a maika-20 a siglo, dagiti henetiko ket naitiptipon iti teoria iti ebolusion ni Darwin babaen ti masna a panagpili babaen ti displina dagiti henetiko ti populasion. Ti kinapangruna ti masna a panagpili a kas gapuanan iti ebolusion ket nawawat idi kadagiti sangsanga iti biolohia. Santo maysa, dagiti sigud a kapanunotan a maipapan iti ebolusion, a kas ti ortohenesis ken "progreso" ket nagbalin a daanen.[6] Dagiti sientista ket agtultuloyda ti panagadal kadagiti nadumaduma nga agpang iti ebolusion babaen ti panagporma ken panagsubok kadagiti hipotesis, nga agipakpatakder kadagiti sientipiko a teoria, nga agus-usar iti dato sti panagpalpaliiw, ken panagaramid kadagiti eksperimento iti pagtaengan ken ti laboratorio. Dagiti biologo ket umannurotda a ti tinaudan nga adda dagiti panagbalbaliw ket maysa kadagiti kapudnoan a naipatakderan a kinapudno iti siensia.[7] Dagiti naduktalan iti ebolusionario a biolohia ket nakaaramid kadagiti nangruna a nagbanagan a saan laeng kadagiti tinawtawid a sanga iti biolohia, ngen dagiti pay dadduma a disiplina ti akademia (a kas ti, antropolohia ken sikolohia) ken iti pay sapasap a kagimongan.[8][9]

Pakasaritaan ti ebolusionario a kapanunotan

[urnosen | urnosen ti taudan]

Ti singasing a ti maysa a kita ti ayup ket mabalin a nagtaud manipud iti maysa nga ayup iti sabali a kita ket naggapu kadagiti immuna a sakbay ti Sokratiko a Griego a pilosopo, a kas ni Anaksimandro ken Empedokles.[10][11] No maigiddiat kadagitoy a materialistiko a kapanunotan, noni Aristoteles ket naawatanna nga amin a masna a banbanag, a saan laeng a dagiti sibibiag a banbanag, a kas saan a perpekto a kinaagpayso kadagiti sabsabali nga agtagtaginayona masna a posibilidad, a naam-ammuan a kas ti "porporma", "kapanunotan", wenno (iti Latin a panagipatarus) "sebbangan".[12][13] Daytoy ket paset ti bukodna a teleolohiko a pannakaawat iti katutubo nga amin a banbanag ket adda dagiti naisangayan a papel iti panagay-ayam iti maysa a nailangitan a kosmiko nga urnos. Dagiti pannakadumaduma iti daytoy a kapanunotan ket nagbalin a pagalagadan kadagiti panakaawat iti Tengnga a Panpanawen, ken naitipon dagitoy iti Kristiano a panagadal, ngem ni Aristoteles ket saan a nangitonton a dagiti agpayso a kita dagiti ayup ket maipada iti tunggal maysa nga adda ti agpayso a metapisikal a porma, ken naisangsangayan a nagited kadagiti kas pagarigan no kasano ti irurumsua dagiti baro a kita ti sibibiag a banbanag.[14]

Idi maika-17 a siglo ti baro a pamayan iti moderno a siensia ket linikudanda ti pamay-an ni Aristoteles, ken nagbirukda kadagitipanagilawlawag iti masna a penomena iti termino dagiti linteg iti katutubo a dagitoy ket agpapada kadagiti amin a makitkita a banbanag, ken saanda a nasapulan anga agipagarup kadagiti ania man nga agnanayon a masna a kategoria, wenno ania man a nainlangitan a kosmiko nga urnos. Ngem daytoy baro a pamay-an ket nabuntog nakaramut kadagiti biolohiko a siensia, a dagitoy ket ti naudi a lugar iti konsepto iti agnaynayon a masna a kitkita. Ni John Ray ket nagusar kadagiti sigud nga ad-adu a sapasap a termino para kadagiti agnanayon a masna a kitkita, a "sebbangan", a mangidangep kadagiti kita ti ayup ken mula, ngen saan a kasla ni Aristoteles, isu ket nainget a nanginagan iti tunggal maysa a kita iti sibibiag a banag a kas dagiti sebbangan, ken nagipaltiing a ti tunggal maysa a sebbangan ket mabalin a maipalpalawag babaen kadagiti langa a rumsua kaniada iti tunggal maysa a kaputotan.[15] Dagitoy a sebbangan ket dinaremdem babaen ti Dios, ngem agipakpakita kadagiti paggiddiatan a gapuanan baben dagiti lokal a kasasaad. Ti biolohiko a pannakaidasig ket inpakaammo babaen ni Carolus Linnaeus idi 1735 nga isu ket pinanunutna pay a dagiti sebbangan a kas agnanayon babaen ti nainlangitan a plano.[16]

Idi 1842 ni Charles Darwin ket nagsurat ti immuna a panangiladawan ti nagbalinan ti Iti Punganay dagiti Sebbangan.[17]

Dagiti dadduma a naturalista iti daytoy a panawen ket nagipagpagarupda iti ebolusionario a panagbalbaliw dagiti sebbangan kadagiti napalabas a panawen segun kadagiti masna a linteg. Insurat ni Maupertuis idi 1751 dagiti masna a panagbalbaliw a napasamak iti lasud ti reproduksion ken nagur-urnong kadagiti adu a kaputotan tapno agpataud kadagiti adu a sebbangan.[18] Ni Buffon ket nangisingasing a dagiti sebbangan ket mabalinda nga agbaliw kadagiti sabali nga organismo, ken ni Erasmus Darwin ket nangisingasing nga amin a nabara ti darana nga ayup ket mabalin a nagtaud manipud iti agmaymaysa a mikro-organismo (wenno "pilamento").[19] Ti immuna a napno nga ebolusionario a plano idi ket ti teoria ti "transmutasion" idi 1809 ni Lamarck [20] a nagpanpanunot ti kellaat a kaputotan a nagtultuloy a nagpatpataud kadagiti simple a porma iti biag ken nangparang-ay ti nalatlatak a kinarikut kadagiti paralelo a tinaudan nga adda iti maysa a tinawidan a progresibo a tendensia, ken iti dayta a lokal nga agpang dagitoy a tinaudan ket nangampon ti enbironmento babaen ti panagtawid kadagiti panagbalbaliw a gapuanan babaen ti panagusar wenno saan a panagusar kadagiti nagannak.[21][22] (Ti naud-udi a proseso ket kanungpalan a tinawagan ti Lamarckismo.)[21][23][24][25] Dagitoy a kapanunotan pinabasbasol babaen ti dagiti sigud a kas panagipagpagarup ken agkuran ti emperiko a suporta. Naisangsangayan idi daytoy ni Georges Cuvier a nagiyunayunay a dagiti sebbangan ket saan nga agkakabagian ken natalinaay, dagiti panagpapadada ket mangipakpakita ti nainlangitan a daremdem para kadagiti kammasapulan nga annong. Iti agdama, dagiti kapanunotan ni Ray iti managayta a daremdem ket naparang-ayen babaen ni William Paley iti maysa a natural a teolohia a nagisingasing kadagiti narikut a panagampon a kas ebidensia iti nainlangitan a daremdem, ken dinaydayawan idi Charles Darwin.[26][27][28]

Ti kritikal a panagsina manipud iti konsepto dagiti natalinaay a sebbangan iti bilolohia ket nangrugi iti teoria ti ebolusion babaen ti masna a panagpili, nga inannurotan babaen ni Charles Darwin. Gapu ti impluensia babaen ti Maysa a Salaysay iti Pamunganayan ti Populasion babaen ni Thomas Robert Malthus, inbagbaga ni Darwin a ti idadakkel ti populasion ket pakaituronganto iti maysa a "salisal ti kaadda" a dagiti nasayaat a panagdudumaan ken agballigi ken dagiti dadduma ket mapaay. Iti tunggal maysa a kaputotan, adu kadagiti putot ti saan nga agbiag iti tawen ti reproduksion gapu kadagiti limitado a rekurso. Daytoy ket mabalin nga isu ti nangipalawag ti dibersidad dagiti ayuop ken mulmula manipud iti sapasap a tinaudan babaen ti panagobra dagiti masna a linteg nga isu met laeng para kadagiti amin a kita ti parsua.[29][30][31][32] Ni Darwin ket nagparparana-ay idi ti teoriana iti "masna a panagpili" manipud idi 1838 ken ti masakbayan aginggana idi ni Alfred Russel Wallace ket nangipatulod kaniana ti agpadpada met laeng a teoria idi 1858. Dagitoy dua lalaki ket inpresentada dagiti nailasin a pappapel idiay Linneo a Kagimongan ti Londres.[33] Idi gibus ti 1859, ti pablaak ni Darwin iti Iti Tinaudan dagiti Sebbangan ket nasayaat a nangipalawag ti masna a pangpili ken iti waya a nakaiturongan ti immad-adu a panagawat ti Darwinio nga ebolusion. Inpakat ni Thomas Henry Huxley dagiti kapanunotan ni Darwin iti tattao, nagus-usar ti paleontolohia ken komparatibo nga anatomia tapno makaited ti napigsa nga ebidensia a ti tattao ken dagiti bakes ket nagbibingayda kadagiti sapasap a tinaudan. Adda dagiti dadduma a nadisturbo babaen ti daytoy gapu ta daytoy ket nangibagbaga a ti tattao ket awan ti naisangayan a lugar iti uniberso.[34]

Dagiti apag-isu a mekanismo iti tawidan ti reproduktibo ken ti taudan dagiti baro a kababalin ket nagtultuloy a misterio. Iti pannakaipan ti daytoy a patingga, nagparang-ay ni Darwin kadagiti probisional a teoriana iti pangenesis.[35] Idi 1865 ni Gregor Mendel ket nangireporta a dagiti kababalin ket tinawtawid iti maipadto pamay-an babaen ti nawaya pagpilian ken panaglalasin dagiti elemento (kanungpalan a naam-ammuan iti gen). Dagiti linteg ni Mendel iti panagtawid ket kanungpalan a nangsukat kadagiti kaaduan a teoria ti pangenesis ni Darwin.[36] Ni August Weismann ket nagaramid ti nagruna a panagilasin a baetan ti dagiti selula ti mikrobio (kassit ken dagiti itlog) ken dagiti somatiko a selula iti bagi, nagipakpakita a ti tawidan ket lumabas babaen ti laeng ti linia ti mikrobio. Insilpo ni Hugo de Vries ti teoria ti pangenes ni Darwin iti teoria ti ti panagilasin ti selula ti mikrobio/soma ni Weismann ken nangisingasing a ti pangenesis ni Darwin ket naikapet dagitoy kadagiti tengnga ti selula ken no iyebkas mabalin a dagitoy ket umalisda iti sitoplasma tapno baliwanda ti estruktura dagiti selula. Ni De Vries ket maysa pay kadagiti nagsuksukimat a nagpadayeg kadagiti obra ni Mendel, a namatmati a dagiti Mendelio a kababalin ken maipada kadagiti maiyakar a matawid a pagdumadumaan a kakuyog ti linia ti mikrobio.[37] Tapno maipalawag dagiti tinaudan ti pagdumadumaan, ni De Vries ket nagparang-ay ti teoria ti mutasion a nakaiturongan ti temporario a panagriringgor dagiti namatmati ti ebolusion ni Darwin ken dagiti biometriko a kimmuyog kenni de Vries.[22][38][39] Idi sikko ti maika-20 a siglo, dagidi pionero iti pagobraan ti populasion dagiti henetiko, a kas ni J.B.S. Haldane, Sewall Wright, ken ni Ronald Fisher, ket nangipatakderda kadagiti pundasion ti ebolusion kadagiti adu ti estadistiko a pilosopia. Ti saan a pudno a kontradiksion a baetan ti teoria ni Darwin, dagiti henetiko a mutasion, ken ti Mendelio a tawidan ket naitunos.[40]

Idi tawtawen ti 1920 ken tawtawen ti 1930 ti sintesis ti moderno nga ebolusion ket nangikapet ti masna a panagpili, teoria ti mutasion, ken ti Mendelio a tawidan iti nagkaykaysa a teoria a sapasap a maipakat iti ania man a sanga ti biolohia. Ti moderno a sintesis ket nakabael a nangipalawag dagiti tabas a napalpaliiw kadagiti amin a sebbangan kadagiti populasion, babaen dagiti pagdalisatan a posil iti palaeontolohia, ken uray dagiti narikut a mekanismo ti selula iti maparang-ay a biolohia.[22][41] Ti pannakaipablaak ti estruktura ti DNA babaen ni James Watson ken ni Francis Crick idi 1953 ken nangipakita ti pisikal a batayan para iti tawidan.[42] Ti Molekular a biolohia ket nangpasayaat ti panagawattayo ti pannakaikabagian a baetan ti henotipo ken penotipo. Naramid par dagiti panagpasayaat iti pilohenetika a sistemika, a mangimapa dagiti panagdaliasat a kababalin iti komparatibo ket masubokan a batayan babaen ti pannakaipablaak ti panagusar dagiti ebolusionario a puon.[43][44] Idi 1973, ti ebolusionario a biologo a ni Theodosius Dobzhansky ket sinuratna ti "awan ti nasayaat a kaipapanan iti biolohia malaksid iti pannakaipalawag ti ebolusion", gapu ta daytoy ket nangiyeg ti pannakaipalawag kadagiti pannakaikabagian dagiti immuna nagsisina a kinapudno itimasna a pakasaritaan iti maysa a nasayaat a maawatan a pannakaipalpalawag ti bagi ti pannakaammo a mangipalawag ken mangipadto kadagiti adu a mapaliiw a kinapudno a maipanggep iti biag iti daytoy a planeta.[45]

Manipud idi, ti moderno a sintesis ket immad-adun a napasayaat tapno mangipalawag ti biolohiko a penomena kadagiti amin a napno ken panangitipon a gatad ti biolohiko a pagsasarunuan, manipud kadagiti gene aginggana kadagiti sebbangan. Daytoy a pagpaatiddog ket tinawtawagan iti "eco-evo-devo".[46][46][47][48]

Dagiti nagibasaran

[urnosen | urnosen ti taudan]
  1. ^ Hall, B. K.; Hallgrímsson, B., dagiti ed. (2008). Strickberger's Evolution (maika-4 nga ed.). Jones ken Bartlett. p. 762. ISBN 0-7637-0066-5. Naiyarkibo manipud iti kasisigud idi 2012-06-28. Naala idi 2012-05-21.
  2. ^ Cracraft, J.; Donoghue, M. J., dagiti ed. (2005). Panagummong ti kayo iti biag. Unibersidad ti Oxford a Pagmalditan. p. 592. ISBN 0-19-517234-5.
  3. ^ Lewontin, R. C. (1970). "Dagiti paset ti panagpili". Tinawen a Panagrepaso iti Ekolohia ken Sistematiko. 1: 1–18. JSTOR 2096764.
  4. ^ Darwin, Charles (1859). "XIV". Iti Punganay dagiti Sebbengan. p. 503. ISBN 0-8014-1319-2.
  5. ^ Kimura M (1991). "Ti masna teoria iti molekular nga ebolusion: ti panagrepaso ti itay nabiit anga ebidensia". Jpn. J. Genet. 66 (4): 367–86. doi:10.1266/jjg.66.367. PMID 1954033. Naiyarkibo manipud iti kasisigud idi 2008-12-11. Naala idi 2012-05-21.
  6. ^ Provine, W. B. (1988). "Panagrang-ay ti ebolusion ken kaibuksilan iti biag". Ebolusionario a panagrang-ay. Unibersidad iti Chicago a Pagmalditan. pp. 49–79.
  7. ^ Nailian nga Akademia iti Siensia nga Instituto iti Medisina (2008). Siensia, Ebolusion, ken Panagparpartuat. Pagmalditan ti Nailian nga Akademia. ISBN 0-309-10586-2.
  8. ^ Moore, R.; Decker, M.; Cotner, S. (2009). Kronolohia iti Ebolusion-Panagparpartuiat a Kontrobersia. Greenwood. p. 454. ISBN 0-313-36287-4.
  9. ^ Futuyma, Douglas J., ed. (1999), Ebolusion, Siensia, ken Kagimongan: Ebolusionario a Siensia ken ti Programa ti Nailian a Panagsukisok (PDF), Opisina iti Unibersidad a Pagipablaakan, Rutgers, Ti Estado nga Unibersidad iti New Jersey, naiyarkibo manipud iti kasisigud (PDF) idi 2012-01-31, naala idi 2012-05-21
  10. ^ Kirk, Geoffrey; Raven, John; Schofield, John (1984). Dagiti Sakbay ti Sokratiko a Pilosopo: Ti maysa a kritiko a Pakasaritaan nga adda dagiti Pagpilian ti Testo (Maika-3 nga ed.). Chicago: Ti Unibersidad iti Chicago a Pagmalditan. pp. 100–142. ISBN 0-521-27455-9.
  11. ^ Kirk, Geoffrey; Raven, John; Schofield, John (1984b). Dagiti Sakbay ti Sokratiko a Pilosopo: Ti maysa a kritiko a Pakasaritaan nga adda dagiti Pagpilian ti Testo (Maika-3 nga ed.). Chicago: Ti Unibersidad iti Chicago a Pagmalditan. pp. 280–321. ISBN 0-521-27455-9.
  12. ^ Torrey, H. B.; Felin, F. (1937). "Ni kadi Aristotoles ket maysa nga ebolusionalista?". Ti Pagkapat a Panagrepaso iti Biolohia. 12 (1): 1–18. JSTOR 2808399.
  13. ^ Hull, D. L. (1967). "Dagiti metapisika iti ebolusion". Ti Britaniko a Warnakan para iti pakasaritaan iti Siensia. 3 (4): 309–337. JSTOR 4024958.
  14. ^ Mason, Ti Pakasaritaan dagiti Siensia pp 43–44
  15. ^ Mayr Panagrang-ay iti biolohiko a kapanunotan p256; ti kasisigud ket ni Ray, Pakasaritaan dagiti Mula. 1686, patarus ni E. Silk.
  16. ^ "Carl Linnaeus – berkeley.edu". Naala idi Pebrero 11, 2012.
  17. ^ Darwin, F. (1909). Dagiti pundasion iti tinaudan dagiti sebbangan, ti panagiladawan a sinurat idi 1942 babaen ni Charles Darwin (PDF). Unibersidad ti Cambridge a Pagmalditan. p. 53.
  18. ^ Bowler, Peter J. 2003. Ebolusion: ti pakasaritaan ti maysa kapanunotan. Berkeley, CA. p73–75
  19. ^ "Erasmus Darwin – berkeley.edu". Naala idi Pebrero 11, 2012.
  20. ^ Lamarck (1809) Philosophie Zoologique
  21. ^ a b Margulis, Lynn; Fester, René (1991). Ti simbiosis a kas taudan ti ebolusionario a panagpabaro: Espesiasion ken morphenesis. The MIT Press. p. 470. ISBN 0-262-13269-9.
  22. ^ a b c Gould, S.J. (2002). Ti Estruktura ti Ebolusionario a Teoria. Cambridge: Belknap Press (Unibersidad ti Harvard a Pagmalditan). ISBN 978-0-674-00613-3.
  23. ^ Ghiselin, Michael T. (Oktubre 1994). "Awan kaipapananna kadagiti libro ti eskuela: 'Ti Naipagpagarup a Lamarck'". The Textbook Letter. The Textbook League. Naala idi 2008-01-23.
  24. ^ Magner, Lois N. (2002). Ti Pakasaritaan dagiti Siensia ti Biag (Maikatlo nga ed.). Marcel Dekker, CRC Press. ISBN 978-0-203-91100-6.
  25. ^ Jablonka, E.; Lamb, M. J. (2007). "Précis ti ebolusion kadagiti uppat a dimension". Dagiti Siensia ti Panagkukua ken Utek. 30 (4): 353–392. doi:10.1017/S0140525X07002221. Naiyarkibo manipud iti kasisigud idi 2013-05-27. Naala idi 2013-08-07.
  26. ^ Burkhardt, F.; Smith, S., dagiti ed. (1991). Ti Sursurat ni Charles Darwin. Vol. 7. Cambridge: Unibersidad ti Cambridge a Pagmalditan. pp. 1858–1859.
  27. ^ Sulloway, F. J. (2009). "Apay a linikudan ni Darwin ti nasirib a daremdem". Journal of Biosciences. 34 (2): 173–183. doi:10.1007/s12038-009-0020-8. PMID 19550032.
  28. ^ Dawkins, R. (1990). Blind Watchmaker. Penguin Books. p. 368. ISBN 0-14-014481-1.
  29. ^ Sober, E. (2009). "Baliktad kadi ti panagsurat ni Darwin ti tinaudan?". Dagiti Nagbanagan ti Nailian nga Akademia dagiti Siensia. 106 (S1): 10048–10055. Bibcode:2009PNAS..10610048S. doi:10.1073/pnas.0901109106. Naiyarkibo manipud iti kasisigud idi 2012-11-24. Naala idi 2013-08-07.
  30. ^ Mayr, Ernst (2001) Ania kadi ti ebolusion. Weidenfeld & Nicolson, Londres. p165
  31. ^ Bowler, Peter J. (2003). Ebolusion: ti pakasaritaan ti maysa a kapanunotan. Berkeley: Unibersidad ti California a Pagmalditan. pp. 145–146. ISBN 0-520-23693-9. panid 147"
  32. ^ Sokal RR, Crovello TJ (1970). "Ti konsepto dagiti biolohiko a sebbanagan: Ti kritikal nga ebaluasion" (PDF). The American Naturalist. 104 (936): 127–153. doi:10.1086/282646. JSTOR 2459191. Naiyarkibo manipud iti kasisigud (PDF) idi 2011-07-15. Naala idi 2013-08-07.
  33. ^ Darwin, Charles; Wallace, Alfred (Agosto 1858). "Iti Gaganay dagiti Sebbangan nga agporma kadagiti Nadumaduma a Kita; ket iti Perpetuasion dagiti Nadumaduma a Kita ken dagiti Sebbangan babaen ti Masna a Pamay-an ti Panagpili". Soolohiko a Warnakan ti Linneo a Kagimongan. 3 (2): 45–62. doi:10.1111/j.1096-3642.1858.tb02500.x. Naala idi Mayo 13, 2007.
  34. ^ "Encyclopædia Britannica Online". Britannica.com. Naala idi Enero 11, 2012.
  35. ^ Liu, Y. S.; Zhou, X. M.; Zhi, M. X.; Li, X. J.; Wan, Q. L. (2009). "Dagiti kontribusion ni Darwin iti henetiko" (PDF). J Appl Genet. 50 (3): 177–184. doi:10.1007/BF03195671. PMID 19638672. Naiyarkibo (PDF) manipud iti kasisigud idi 2012-03-30. Naala idi 2013-08-07.
  36. ^ Weiling F (1991). "Naipakasaritaan a panagadal: Johann Gregor Mendel 1822–1884". Am. J. Med. Genet. 40 (1): 1–25, tungtungan 26. doi:10.1002/ajmg.1320400103. PMID 1887835.
  37. ^ Wright, S. (1984-06-15). Ebolusion ken dagiti Henetika dagiti Populasion, Tomo 1: Dagiti Pundasion ti Henetiko ken Biometriko. Unibersidad ti Chicago a Pagmalditan. p. 480. ISBN 0-226-91038-5.
  38. ^ Will Provine (1971). Dagiti Taudan dagiti Henetiko ti Teoretiko a Populasion. Unibersidad ti Chicago a Pagmalditan. ISBN 0-226-68464-4.
  39. ^ Stamhuis, Meijer and Zevenhuizen. Hugo de Vries iti tawidan, 1889–1903. Estadistika, Mendelio a linlinteg, pangenes, dagiti mutasion., Isis. 1999 Jun;90(2):238-67.
  40. ^ Quammen, D. (2006). Ti nakedked a Mr. Darwin: Maysa nga intimado a panagiladawan kenni Charles Darwin ken ti panagaramid ti teoriana iti ebolusion. New York, NY: W.W. Norton & Company.
  41. ^ Bowler, Peter J. (1989). Ti Mendelio a Rebolusion: Ti Irurumsua dagiti Hereditario a Konsepto iti Moderno a Siensia ken Kagimongan. Baltimore: Unibersidad ti Johns Hopkins a Pagmalditan. ISBN 978-0-8018-3888-0.
  42. ^ Watson, J. D.; Crick, F. H. C. (1953). "Molekular nga estruktura dagiti nukleiko nga asido: Ti estruktura para iti deoksiribose nukleiko nga asido" (PDF). Nature. 171 (4356): 737–738. Bibcode:1953Natur.171..737W. doi:10.1038/171737a0. PMID 13054692.
  43. ^ Hennig, W.; Lieberman, B. S. (1999). Pilohenetika a sistematika (Baro nga edision (Mar 1, 1999) nga ed.). Unibersidad ti Illinois a Pagmalditan. p. 280. ISBN 0-252-06814-9.
  44. ^ Pilohenetika: Teoria ken panagsanay ti pilohenetika a sistematika (Maikadua nga nga ed.). Wiley-Blackwell. 2011. p. 390. doi:10.1002/9781118017883.fmatter.
  45. ^ Dobzhansky, T. (1973). "Awan ti nasayaat a kaipapanan iti biolohia malaksid iti pannakaipalawag ti ebolusion" (PDF). The American Biology Teacher. 35 (3): 125–129. doi:10.2307/4444260. Naiyarkibo manipud iti kasisigud (PDF) idi 2018-10-04. Naala idi 2013-08-07.
  46. ^ a b Kutschera U, Niklas K (2004). "Ti moderno a teoria ti biolohiko nga ebolusion: maysa a napadakkel a sintesis". Naturwissenschaften. 91 (6): 255–76. Bibcode:2004NW.....91..255K. doi:10.1007/s00114-004-0515-y. PMID 15241603.
  47. ^ Cracraft, J.; Bybee, R. W., dagiti ed. (2004). Ebolusionario a siensia ken kagimongan: Panagisursuro dagiti baro a henerasion. Dagiti Nabaliwan a Nagbanagan ti Timpuyogan ti BSCS, AIBS. Chicago, IL. Naiyarkibo manipud iti kasisigud idi 2011-07-20. Naala idi 2013-08-07.
  48. ^ Avise, J. C.; Ayala, F. J. (2010). "In the Light of Evolution IV. Ti Kasasaad ti Tao (pangyuna)" (PDF). Dagiti Nagbanagan ti Nailian nga Akademia dagiti Siensia ti Estados Unidos. 107 (S2): 8897–8901. doi:10.1073/pnas.100321410.

Dagiti akinruar a silpo

[urnosen | urnosen ti taudan]

Dagiti midia a mainaig iti Ebolusion iti Wikimedia Commons

Naala manipud iti "https://ilo.wikipedia.org/w/index.php?title=Ebolusion&oldid=401651"