Jump to content

Bantay Kilimanjaro

Urnosen dagiti silpo
Manipud iti Wikipedia, ti nawaya nga ensiklopedia
(Naibaw-ing manipud iti Kilimanjaro)
Ti "Kilimanjaro" ket naibaw-ing ditoy. Para iti dadduma nga usar, kitaen ti Kilimanjaro (panangilawlawag).
Kilimanjaro
Kibo a Pantok ti Kilimanjaro
Kangatuan a punto
Kangato5,895 m (19,341 ft) [1]
Kalatak5,885 m (19,308 ft) [2]Nairanggo a maika-4
Pannakaisina5,510 kilometro (3,420 mi)
ListaanPito a Panpantok
Pito a Panpantok ti Bulkaniko
Kangatuan apuntos ti pagilian
Ultra
Nagsasabtan03°04′33″S 37°21′12″E / 3.07583°S 37.35333°E / -3.07583; 37.35333Nagsasabtan: 03°04′33″S 37°21′12″E / 3.07583°S 37.35333°E / -3.07583; 37.35333
Heograpia
Ti Kilimanjaro ket mabirukan idiay Tanzania
Kilimanjaro
Kilimanjaro
Ti lokasion ti Kilimanjaro idiay Tanzania
Mapa-topoTi mapa ti Kilimanjaro ken alagaden babaen ni Wielochowski[3]
Heolohia
Kita ti bantayEstratobulkan
Naudi a bimtakAwan iti nairehistro a pakasaritaan
Panagsang-at
Sinang-atIdi 1889 babaen ni Hans Meyer, Ludwig Purtscheller
Dalan (kalakaan)Pagna
Kibo 3D
Ti Bantay Kilimanjaro manipud iti tangatang
Naipakasaritaan a mapa nga adda ti "Kilima-Ndscharo" idiay Aleman a Daya nga Aprika, 1888

Ti Kilimanjaro, nga adda dagiti tallo a bulkaniko a balisongsong, ti Kibo, Mawenzi, ken Shira, ken maysa a malmalmeng a bulkan idiay Nailian a Parke ti Kilimanjaro, Tanzania ken ti kangatuan a bantay idiay Aprika iti 5,895 metro wenno 19,341 kadapan ti ngato ti lessaad ti baybay (ti Pantok Uhuru/Pantok Kibo).[4]

Heolohia

[urnosen | urnosen ti taudan]

Ti Kilimanjaro ket buklen dagiti tallo a naisangsangayan bulkaniko a balisongsong: ti Kibo 5,895 m (19,341 ft); Mawenzi 5,149 m (16,893 ft); ken Shira 3,962 m (13,000 ft). Ti Pantok Uhuru ket isu ti kangatuan a tuktok idiay ngarab ti abut ti Kibo.

Ti Kilimanjaro ket maysa a dakkel a estratobulkan. Dua kadagiti tallo a pantokna, ti Mawenzi ken Shira, ket nataydan bayat a ti Kibo (ti kangatuan a pantok) ket malmalmeng ken mabalin a bumsuakto manen. Ti kinaudi a kangrunaan a panagbussuak ket napasamak idi baetan ti 150,000 ken 200,000 a tawtawen.[5]

Uray no daytoy ket malmalmeng, ti Kibo ket adda kadagiti pumarola nga agisangsang-aw ti alingasaw idiay abutna. Adda dagidi nadumaduma a panagrebba ken dagiti guedday a napasamak idiay Kibo, a ti maysa ket nakapartuatan ti lugar ng aammo a kas ti Akinalaud a Giwangan.

Pakasaritaan

[urnosen | urnosen ti taudan]

Segun ti Ingles a heograpo a ni Halford Mackinder, idi 1848 ti misionario a ni Johannes Rebmann iti Mombasa ket isu idi ti immuna nga Europeano a nangireporta ti kaadda ti Kilimanjaro.[6]

Nagan

[urnosen | urnosen ti taudan]

Ti taudan ti nagan a "Kilimanjaro" ket saan unay nga ammo, ngem adda dagiti adu nga adda a teoria. Dagiti Europeano nga eksplorador ken inamponda ti nagan babaen idi 1860 ken inreprtada a ti "Kilimanjaro" ket ti Kiswahili a nagan ti banaty.[7] Ngem segun ti 1907 nga edision ti The Nuttall Encyclopædia, thi nagan ti bantay idi ket "Kilima-Njaro".[8]

Insurat ni Johann Ludwig Krapf idi 1860 a dagiti Swahili iti igid ti aplaya ket tinawtawagan ti bantay iti "Kilimanjaro". Uray no isu ket saan a nangsuporta iti daytoy a panagtunton,[9]tinuntonna a ti kayat a sawen ti "Kilimanjaro" ket "bantay iti kinalatak" wenno "banaty dagiti karaban". Babaen ti kayat a sawen ti, "Kilima" a ti kaibuksilanna ket "bantay" ken "Jaro" mabalin a kaibuksilanna ket "dagiti karaban".[7]

Tinunton ni Jim Thompson idi 1885, ngem isu ket saan met a nangsuporta daytoy a panagtunton,[9]

Ti termino a Kilima-Njaro ket kadawyanen a naaw-awat a kaibuksilanna ti Banatay (Kilima) iti KInalatak (Njaro). Daytoy ket mabalin a nasaysayaat a panangiyulog ngem iti ania man a sabali, ngem saan nga improbable a mabalin a kaibuksilanna iti "Puraw" a banbantay, a kas namatmatiak a ti termino a "Njaro" ket kadagiti dati a panawen ket naus-usar a panangibaga ti kinapuraw, ken urayno daytoy a panangipakat ti balikas ket saanen a maus-usar iti aplaya, daytoy ket mangmangeg pay laeng kadagiti akinuneg a tribu. Mabalin a ti panangipatarus ket kapada a maipakat.... Babaen ti Wa-chaga[,] ti bantay ket saan nga ammo babaen ti maysa a nagan, dagiti dua a masa a mangporma daytoy ket agdama a nainaganan iti Kibo ken Kimawenzi.[10]

Ti "Njaro" ket maysa a taga-ugma a balikas ti Kiswahili para iti "agsilsilnag".[11] Iti pay maipada, insurat ni Krapf a ti hepe iti Wakamba a tattao, a binisitana idi 1849, "ket napanen idiay Jagga ken nakitanan ti Kima jaJeu, bantay iti kinapuraw, ti nagan ngainted babaen dagiti Wakamba iti Kilimanjaro...."[12] Nasaysayaat iti pagsasao a Kikamba, daytoyto ket Kiima Kyeu, ken daytoy a mabalin a panangiyulog ket nadayeg kadagiti nadumaduma nga agsuksukimat.[9]

Dagiti dadduma ket nangipagarup a ti "Kilima" ket Kiswahili para iti "bantay". Ti problema iti daytoy a panangipagarup ket ti "Kilima" ket pudno a kaibuksilan ti "turod" ken isu a daytoy ket, ti basbassit iti "Mlima", ti husto a balikas ti Kiswahili para iti bantay. Nupay kasta, "daytoy ket … mabalin … a dagiti nasapa nga agbisbisita nga Europeano, a saan unay a makaammo iti [Kiswahili], ket binaliwanda ti mlima iti kilima babaen ti analogo dagiti dua a Chagga a nagnagan; Kibo ken Kimawenzi."[9]

Ti sabali pay nga arngian ket ti panangipagarup a ti "Kileman" a paset ti Kilimanjaro ket nagtaud manipud iti Kichagga ti "kileme", a kayatn a sawen ket "ti mang-abak", wenno "kilelema", a ti kayatna a sawen ket "nagbalinen a narigat wenno imposible". Ti "Jaro" a paset ket agbalinen a "tnaal aidi manipud iti njaare, ti billit, wenno, segun kadagiti sabali a nangibagbaga, ti leopardo, wenno, mabalin a manipud iti jyaro ti karaban."

SEgun ti maysa a [Wachagga] nangibagbaga, ti lakay a lalaki ket nangibagbaga ti sarita nga idi un-una a panawen ti Wachagga, idi nakakita ti naniebe a simborio, ket nangikeddeng a kumalay-at tapno agsukimat; natural met a saanda unay a nakadayo. Isu a ti nagan: a kilemanjaare, wenno kilemanyaro, wenno mabalin a kilelemanjaare kdpy.- "ti mang-abak," wenno ti imposible para iti, ti billit ti leopardo, wenno ti karaban. Daytoy ket atraktibo a kas intero nga inramid kadagiti [Wachagga] elemento a naibatay iti maysa a naipagpagarupa as situasion , ngem ti kinapudno ket nagtultuloy a ti nagan a Kilimanjaro ket saan a, ken maawatan a saanen, nga agdama kadagiti Wachagga a kas nagan ti bantay. Mabalin kadi a dayto laeng ket, a kas insingasing ti sabali a Wachagga, ti kinaudi nga aldaw a panangipadas iti panangbiruk ti [Wachagga] panangipalawag no mapailit a maaramid babaen ti agsalsalusod a gangganaet? Mabalin a maisuppiat a dagiti nasapa a portero manipud iti aplaya a nakangkangeg a nangibagbaga dagiti Wachagga iti kilemanjaare wenno kilemajyaro, a simple a kaibuksilanna ket imposible a kalay-aten ti bantay, ken nangipagpagarup a daytoy ket ti nagan ti banatay, ken nanaginaig iti daytoy iti bukodda a kilima? Inreportada kadain kadagiti dauloda nga Europeano iti ekspedision a ti nagan ti bantay idi ket, iti bersionda iti Kichagga, a naipaad-adu a naasimilado babaen dagiti nakangeg nga Europeano, ken kanungpalan a nagablain a pagalagadan a kas Kilimanjaro?[9]

IKadagiti tawen ti 1880, ti banatay ket nagbalin a paset ti Aleman a Daya nga Aprika ken tinawagan idi a aks ti "Kilima-Ndscharo" iti Aleman iti panagsurot kadagiti komponente a nagan iti Kiswahili.[13]

Idi 6 Oktubre 1889, ni Hans Meyer ket naabotna ti kangatuan a pantok iti abut a bakras ti Kibo. Ninagananna daytoy ti "Kaiser-Wilhelm-Spitze" ("pantok Kaiser Wilhelm").[14] Dayta a nagan ket naus-usar aginggana idi naporma ti Tanzania idi 1964,[15] idi ti pantok ket nanaganan manen iti"Uhuru", a kayan a asawen ket "Wayawaya a Pantok" iti Kiswahili.[16]

Peeking

Dagiti nagibasaran

[urnosen | urnosen ti taudan]
  1. ^ "Kilimajaro alagaden—Kilimanjaro 2010 a Panagbanniaga ti Husto a Panagrukod ti Kangato". Naala idi 16 Mayo 2009.
  2. ^ "Kilimanjaro". Peakbagger.com. Naala idi 2012-08-16.
  3. ^ Mapa ti Kilimanjaro ken Pagsurutan ti Turista (Mapa) (Maika-4 nga ed.). 1:75,000 nga adda ti 1:20,000 ken 1:30,000 naikabil ti uneg. EWP a Pagsurotan ti mapa. Kartograpia babaen ni/ti EWP. EWP. 2009. ISBN 0-906227-66-6.
  4. ^ ti Kilimanjaro 2008 a Panagbanniaga ti Husto a Panagrukod ti Kangato. "Ti Pudno a Pannakaikeddeng ti Ortometriko a Kangato ti Bantay Kilimanjaro" (PDF). Naala idi Mayo 12, 2009.
  5. ^ "Baro a panagikeddeng ti tawen ti K-Ar ti bulkan Kilimanjaro idiay pagsasabtan a renggat ti Amianan a Tanzania, Daya nga Aprika", Warnakan ti Bulkanolohia ken Heotermal a Panagsukimat, 173, 1-2 (2008) 99-11
  6. ^ Mackinder, Halford (1900). "A Journey to the Summit of Mount Kenya, British East Africa". The Geographical Journal. 15 (5): 453–476. JSTOR 1774261.
  7. ^ a b Travels, researches, and missionary labours, during an eighteen years' residence in Eastern Africa: Together with journeys to Jagga, Usambara, Ukambani, Shoa, Abessinia and Khartum; and a coasting voyage from Mombaz to Cape Delgado, authored by Johann Ludwig Krapf and Ernest George Ravenstein, Trübner and Company, 1860, page 255
  8. ^ The Nuttall Encyclopædia, 1907, FromOldBooks.com, 2006
  9. ^ a b c d e Hutchinson, J. A. (1965). "The Meaning of Kilimanjaro". Department of Language and Liguistics. Dar Es Salaam: University College.
  10. ^ Through Masai land: a journey of exploration among the snowclad volcanic mountains and strange tribes of eastern equatorial Africa, sinurat babaen ni Johann Ludwig Krapf and Ernest George Ravenstein, Low, Marston, Searle, & Rivington, Londres, 1887
  11. ^ NASA-Tanzania "SRTM TANZANIA IMAGES", Jet Propulsion Laboratory, California Institute of Technology, 28 Agosto 2005
  12. ^ Travels, researches, and missionary labors, during an eighteen years' residence in Eastern Africa: Together with journeys to Jagga, Usambara, Ukambani, Shoa, Abessinia and Khartum; and a coasting voyage from Mombaz to Cape Delgado, sinurat babaen ni Johann Ludwig Krapf and Ernest George Ravenstein, Trübner and Company, 1860, panid 544
  13. ^ Briggs, Philip (1996): "Guide to Tanzania; 2nd edition." Bradt Guides.
  14. ^ ""German Contributions to the Cartography of South West and East Africa from Mid 19th Century to World War I", Proceedings of the 21st International Cartographic Conference, Durban, South Africa, sinurat babaen ni I. J. Demhardt, Department of Geography, University of Technology Darmstadt, panid 903, 2003" (PDF). Naiyarkibo manipud iti kasisigud (PDF) idi 2014-03-03. Naala idi 2015-01-26.
  15. ^ Refer, for example, to "Further Notes on the Kibo Inner Crater and Glaciers of Kilimanjaro and Mount Kenya", authored by P. C. Spink, The Geographical Journal, vol. 106, no. 5/6, Nobiembre – Disiembre 1945, panid 213
  16. ^ "Dangar Alpine Notes", The Alpine Journal, sinurat babaen ni D. F. O. Dangar, tomo 70, bilbilang 310 ken 311, 1965, panid 328

Adu pay a mabasbasa

[urnosen | urnosen ti taudan]
  • Freeman, Sue C. 'In My Wildest Dreams, A Woman's Humorous Perspective Of Her Mt. Kilimanjaro Experience'
  • The Snows of Kilimanjaro ket ti naidayegan nga ababa a sarita babaen ni Ernest Hemingway.

Dagiti akinruar a silpo

[urnosen | urnosen ti taudan]

Dagiti midia a mainaig iti Bantay Kilimanjaro iti Wikimedia Commons

Naala manipud iti "https://ilo.wikipedia.org/w/index.php?title=Bantay_Kilimanjaro&oldid=395904"