Jump to content

Mahatma Gandhi

Urnosen dagiti silpo
Manipud iti Wikipedia, ti nawaya nga ensiklopedia
Mahatma Gandhi
Ti rupa ni Gandhi iti lakay nga umis-isem, nga agar-aramat iti anteohos, ken nagkawes ti puraw a banda iti kanawan nga abagana
Nayanak(1869-10-02)2 Oktubre 1869
Porbandar, Ahensia a Kathiawar, Britaniko nga India[1]
Natay30 Enero 1948(1948-01-30) (tawen 78)
New Delhi, Pagturayan iti India
Gapu iti pannakatayPannakapatay babaen ti pannakapaltuog
NaginanaanNaipadapo ti bangkay idiay Rajghat, Delhi.
28°38′29″N 77°14′54″E / 28.6415°N 77.2483°E / 28.6415; 77.2483
PakipagilianIndiano
NagnaganMahatma Gandhi, Bapu, Gandhiji
Alma materKolehioo ti Samaldas, Bhavnagar,
Inner Temple, Londres
Nakaam-ammuanProminente a pigura iti Panakawayawaya a tignay ti India,
nagituktukok kadagiti pilosopia iti Satyagraha kenAhimsa
mangisalaknib kadagiti di-naranggas,
pasipismo
A(s)sawaKasturba Gandhi
AnnakHarilal
Manilal
Ramdas
Devdas
Anak a pimmusay a maladaga
NagannakPutlibai Gandhi (Ina)
Karamchand Gandhi (Ama)
Pirma
[urnosen iti Wikidata]

Ni Mohandas Karamchand Gandhi (maibalikas: [ˈmoːɦənd̪aːs ˈkərəmtʃənd̪ ˈɡaːnd̪ʱi]; 2 Oktubre 1869[1] – 30 Enero 1948), kadawyan nga ammo a kas ni Mahatma Gandhi, ket isu idi ti preeminente a daulo iti Indiano a nationalismo iti tinurayan ti Britaniko nga India. A nagar-aramat kadagiti di-naranggas a sibil a di-panagtungpal, ni Gandhi ket indauloanna ti India ti panakawayawaya ken nagparegget kadagiti tignay para iti di-naranggas, dagiit sibil a karbengan ken panakawayawaya iti ballasiw ti sangalubongan.[2][3]

Isu ket anak ti nagato nga opisial iti gobierno, ni Gandhi ket naipasngay ken dimmakkel iti maysa a Hindu Bania a komunidad idiay aplaya ti Gujarat, ken nagadal ti linteg idiay Londres. Ni Gandhi ket nagbalin a nalatak babaen ti pannakilabanna para kadagiti karbengan a sibil dagiti Indiano a Muslim ken Hindu Idiay Abagatan nga Aprika, a nagaramat kadagiti pinarang-ayna a wagas iti di-naranggas a sibil a di-panagtungpal. Isu ket nagsubli idiay India idi 1915, isu ket nangirugi a nagurnos kadagiti agtaltalon tapno agsuppiatda kadagiti adu unay a panag-buis kadagiti dagdaga. Isu ket nabayagen a sumupsupiat iti "komunalismo" ( a kas iti panagibatay ti politika iti relihion) isu ket nawatiwat a gimmay-at kadagiti amin a grupo ti relihion. Isu ket nagbalin a daulo dagiti Muslim a nagprotesta ti agapapday a kasasaad iti Kalipato. Isu ket nagidaulo ti Nailian a Kongreso ti India idi 1921, ni Gandhi ket nangidaulo kadagiti dagup ti pagilian a kampania para iti panag-namay ti kinapanglaw, nangipadakkel kadagiti karbengan ti babbai, isu ket nangipatakder kadagiti pagtutunosan dagiti relihion ken etniko, nangipasardeng ti di-panakasagid, nagpaadu ti bukod a panagtalek ti ekonomia, ken ti ngato ti amain a naibaga ti panaggun-od ti Swaraj—ti panakawayawaya ti India manipud iti Britaniko a panagturay.

Ni Gandhi ket nangidaulo kadagiti Indiano iti panagprotesta ti nailian a panagbuis ti asin nga adda ti 400 km (250 mi) a Martsa ti Asin a Dandi idi 1930, ken kalpasan daytoy ti panagtunton iti Britako nga Ikalusay ti India idi 1942, idi panawen ti Maikadua a Sangalubongan a Gubat. Naibalod isuna para iti daytoy ken dagiti dadduma pay a politiko a basol nga inaramidna kadagiti napalabas a panawen. Ni Gandhi ket nagbirbiruk kadagiti panagsanay ti di-naranggas ken kinapudno kadagiti amin a kasasaad, ken mangipatakder a dagiti dadduma atao ket kastoy met ti aramidenda. Nasirmatana a dagiti purok ket isu dagitoy ti bugas iti pudno nga India ken nagparang-ay ti kinabukodan a panagnamay; isu ket saan a nagsuporta kadgiti programa ti industrilisasion ti disipulona a ni Jawaharlal Nehru. Isu ket nalanay a nagbiag iti maysa a nanamay a pagtaengan a komunidad ken nagkawes kadagiti tinawtawid ti India a dhoti ken mantilia, a nalaga iti sag-ut ken naimanbi ti ima iti maysa a charkha. Ti kasupiatna ti politika a ni Winston Churchill ket sinusuronna a kas ti "gudua a labus a pakir."[4] Isu ket maysa a naruknoy a mangmangan laeng ti dinegdeng, ken nagaramid kadagiti atiddog a panagayuno a kas ti pamay-an ti kinabukodan a panagpapuro ken politika a panagpagaraw.

Kadagiti kinaudi a tawenna, isu ket saan a naragsakan para iti panagbingay iti India, ni Gandhi ket nagobra a mangipasardeng kadagiti panagpipinnatay a nagbaetan dagiti Muslims ken dagiti Hindu ken Sikh a simron idiay nagbeddengan ti lugar a nagbaetan ti India ken Pakistan. Isu ket napatay idi 30 Enero 1948 babaen ti maysa a Hindu nationalista a pimmanunot a ni Gandhi ket magipagrikna unay kadagiti Muslim ti India. Ti Enero 30 ket napalpaliiw a kas ti Aldaw ti Martir idiay India. Ti pammadayaw a Mahatma (Sanskrit: mahāt̪mā wenno "Nalatak a Kararua", ket naipakat kaniana idi 1914.[5] Idiay India isu ket tinawtawagan pay a ti Bapu (Gujarati: bāpuː wenno "Ama"). Isu ket ammo idiay India a kas ti Ama iti Pagilian;[6] ti kasangayna iti 2 Oktubre, ket nailaglagipan idiay a kas ti Gandhi Jayanti, daytoy ket maysa a nailian a piesta, ken ti sangalubongan akas ti Internasional nga Aldaw iti Di-Naranggas. Ti pilosopia ni Gandhi ket saan a teoretiko ngem daytoy ket maysa a pragmatismo, a daytoy ket ti, ti panagsanay kadagiti bukodna a prinsipio iti agdama a panawen. No damagen nga agited ti mensahe kadagiti tattao, isu ket agsungbat a, "Ti biagko ket isu ti mensahek."[7]

Nasapa a biag

[urnosen | urnosen ti taudan]
Ni Gandhi iti kasapaan nga ammo a ladawanna idi agtawen ti 7, c. 1876

Ni Mohandas Karamchand Gandhi[8] ket naipasngay idi 2 Oktubre 1869[1] idiay Porbandar, ti maysa nga aplaya nga ili nga idi ket paset iti Bombay a Presidensia, Britaniko nga India.[9] Isu ket naipasngay idiay puonan a pagtaenganna, nga ammo tattan a kas ti Kirti Mandir.[10] Ti amana, ni Karamchand Gandhi (1822–1885), a naipagtagikua ti Hindu a komunidad ti Modh, ket nagserbi a kas ti diwan (nagato nga opisial) iti Porbander nga estado, ti maysa abassit a naprinsipe nga estado idiay Ahensia ti Kathiawar iti Britaniko nga India.[10][11] Ni apongna ket ni Uttamchand Gandhi, a natawtawagan pay a ni Utta Gandhi.[10] Ti inana, ni Putlibai, a nanipud idiay Pranami a komunidad ti Vaishnava, ket isu ti maikapat nga asawa ni Karamchand, dagiti tallo nga immuna nga assawana ket pimmusayda iti panagpasngay.[12] Ti Jain a kapanunotan ket napigsa a nakaimpluensia kenni Gandhi a naisangsangyan babaen ti inana nga isu ket maysa a napasnek a Jain.[13][14]

Dagiti Indiano a klasiko, a naipangpangruna dagiti sarita ni Shravana ken ari Harishchandra, ket adda dagitoy ti nalatak a impakto kenni Gandhi idi isu ket maysa nga ubing. Iti bukodna nga autobiograpia, inakuna a dagitoy ket nakabati kadagiti saan a maikkat a kapanunutan iti biukodna a panunot. Nga isu ket nagsurat ti: "Nagayuyang kaniak ken tinultuladko a siak ket ni Harishchandra asaankona mabilang." Ti nasapa a bukod a panakainaganan ni Gandhi kadagiti kinapudno ken ayat a kas dagitoy ti kangatuan a pateg ket masurot kadagitoy nga epiko a karakter.[15][16]

Idi Mayo 1883, ti agtawen ti 13 a Mohandas ket naiyasawa tiagtawen ti 14 a ni Kasturbai Makhanji (ti umuna anaganna ket kadawyan a naipababab ti "Kasturba", ken ti nadungdungngo a "Ba") iti maysa a naurnos nga ubing a panagasawa, segun kadagiti ugali iti dayta a rehion.[17] Iti daytoy a pamay-an, isu ket nakapukaw ti maysa atawen a panagbasa.[18] Recalling the day of their marriage, a kinunana a maysa idi ket, "Nga awan ti ammomi a panggep ti panagasawa, para iti kaniami daytoy ket kasla ti agkawkawes ti baro a bado, mangmangan kadagiti nasam-it ken ken agay-ayayam kadagiti kabagianmi." Nupay kasta, a kas idi ti agdakor a tinawtawid, ti katutubo a babai a makiasawa ket nasken nga agnanayonnga agnaed idiay balay ti inana, ken adaywanna ti asawana.[19] Idi 1885, idi ni Gandhi ket agtawen ti 15, ti immuna nga anakda ket naipasngay, nge isu ket nagbiag laeng iti mano nga aldaw. Ti ama ni Gandhi, a ni Karamchand Gandhi, ket pimmusay pay idi rugi dayta a tawen.[20]

Ni Mohandas ken Kasturba ken nagannakda ti uppat, amin ket lallaki: ni Harilal, ket naipasngay idi 1888; ni Manilal, ket naipasngay idi 1892; ni Ramdas, ket naipasngay idi 1897; ken ni Devdas, a naipasngay idi 1900.[17] Iti tengnga a pagadalanna idiay Porbandar ken ti nagato a pagadalanna idiay Rajkot, ni Gandhi ket saan unay a nasaririt nga estudiante. Isu ket saan a similsileng iti panagdal wenno ti panagay-ayam. Maysa kadagiti termino a reporta ket nagigatad kaniana a kas "nalaing iti Ingles, nasayaat met iti Aritmetika ken nakapsot iti Heograpia; nasingpet, ken saan a nasayaat ti panagsuratna." Naipasana ti matrikulasion a panag-eksamen idiay Kolehio ti Samaldas College idiay Bhavnagar, Gujarat, a narigrigatan met iid. Ti pamilia ni Gandhi ket kinayatda iidi nga isuna ket agbalin a barrister gapu ta sumayaat ti prospekto a mangsaruno ti puesto ti amana.[21] Idi 1926 ni Manilal Gandhi ket nagiyebkas ti essemna a mangasawa kenni Fatima Gool anak a babai ti maysa a Muslim a Negosiante idiay Abagatan nga Aprika. Ni Gandhi ket napigsa a nagbalakad a saana kayat daytoy, a nagbalballaag a daytoy ket kasupadi nga aramid ken nakaro a makadadael ti karrer ni Manilal. Ti anakna ket saana asinurot daytoy a panunot.[22]

Dagiti nagibasaran

[urnosen | urnosen ti taudan]
  1. ^ a b c Gandhi, Rajmohan (2006), pg 1-3.
  2. ^ Pilisuk ken Nagler (2011), pg 306-307.
  3. ^ "Mohandas Gandhi (1869–1948)".
  4. ^ Richard Toye (2010). Imperio ni Churchill: Ti Lubong a Nagaramid Kaniana ken ti Lubong nga Inaramidna. Macmillan. p. 176-7.
  5. ^ Gandhi, Rajmohan (2006), Gandhi: ti lalaki, dagiti tattaona, ken ti imperio, Unibersidad iti California a Pagmalditan, p. 172 Inadaw a sinao: "Dagitipanagtawag idiay Durban ken Verulam ket mangitudo kenni Gandhi a kas maysa a 'Mahatma', 'nalatak a kararua'. Isu ket nasirmata kas maysa a nalatak a kararua gapu ta isu ket nangpatakder kadagiti gapuana dagiti napanglaw. (p 172)"
  6. ^ Markovits, Claude (2006). Un-Gandhian Gandhi. Permanente a Nangisit. p. 59. ISBN 978-81-7824-155-5.
  7. ^ Douglas Allen (2008). Ti Pilosopia ni Mahatma Gandhi para iti Duapulo ket Maysa a Siglo. Lexington Books. p. 34.
  8. ^ Todd ken Marty (2012), pg 8. Ti nagan a Gandhi ket kayatna a sawen ket ti "tiendero", ngem ti ama ni Mohandas ken ti apongna ket politikoda ken saanda a tiendero.
  9. ^ Miller (2002), pg 9.
  10. ^ a b c Majumudar (2005), pg 27, 28.
  11. ^ Schouten (2008), pg 132.
  12. ^ Tendulkar (1951).
  13. ^ Singh, Savita; Misra, Bharati (2005). Alternatibo a Gandhi (tomo. 2 : Di-naranggas-A-Maararamid). Concept Publishing Company. p. 110. ISBN 978-81-8069-124-9.
  14. ^ Sannuti (2010).
  15. ^ Sorokin (2002), pg 169.
  16. ^ Rudolph ken Rudolph (1983), pg 48.
  17. ^ a b Mohanty (2011).
  18. ^ Gandhi, (1940). Chapter "At the High School" Naiyarkibo 2012-03-14 iti Wayback Machine.
  19. ^ Gandhi, (1940). Chapter "Playing the Husband" Naiyarkibo 2012-05-02 iti Wayback Machine.
  20. ^ Gandhi, (1940). Chapter "Ti Ipupusay ti Amak ken ken ti Doble a Panagbabainko" Naiyarkibo 2012-06-16 iti Wayback Machine.
  21. ^ Gandhi, (1940). Chapter "Panagisagana para iti Inglatera" Naiyarkibo 2012-03-14 iti Wayback Machine.
  22. ^ Gandhi (1990) p 304-5

Dagiti akinruar a silpo

[urnosen | urnosen ti taudan]

Dagiti midia a mainaig ken ni Mahatma Gandhi iti Wikimedia Commons

Naala manipud iti "https://ilo.wikipedia.org/w/index.php?title=Mahatma_Gandhi&oldid=395699"