Jump to content

Mustafa Kemal Atatürk

Urnosen dagiti silpo
Manipud iti Wikipedia, ti nawaya nga ensiklopedia
Mustafa Kemal Atatürk
Umuna Presidente ti Republika ti Turkia
Nagakem
29 Oktubre 1923 – 10 Nobiembre 1938
Kangrunaan a MinistroAli Fethi Okyar
İsmet İnönü
Celâl Bayar
Sinaruno niİsmet İnönü
Umuna a Kangrunaan a Ministro ti Turkia
Nagakem
3 Mayo 1920 – 24 Enero 1921
Sinaruno niFevzi Çakmak
Umuna a Tagabitla ti Parlamento ti Turkia
Nagakem
24 Abril 1920 – 29 Oktubre 1923
Sinaruno niAli Fethi Okyar
Umuna a daulo ti Republikano a Partido ti Tattao
Nagakem
9 Septiembre 1923 – 10 Nobiembre 1938
Sinaruno niİsmet İnönü
Dagiti bukod a salaysay
Naiyanak19 Mayo 1881 (Kitaen ti Kabukbukodan a biag ni Mustafa Kemal Atatürk#Petsa a pannakaipasngay: Daytoy a petsa ket opisial nga inampon babaen ni Atatürk gapu ti kaawan ti husto a petsa.)
Salonica, Otomano nga Imperio (tatta nga aldawen ket ti Thessaloniki, Gresia)
Natay10 Nobiembre 1938(1938-11-10) (tawen 57)
Dolmabahçe a Palasio
Istanbul, Turkia
NakaipunpunanAnıtkabir
Ankara, Turkia
PakipagilianTurko
Partido ti politikaKomite ti Kappon ken Rang-ay, Republikano a Partido ti Tattao
A(s)sawaLâtife Uşaklıgil (1923–25)
Dagiti gungunaListaan (24 medmedalia)
Pirma
Serbisio iti militar
Tumalekan Otomano nga Imperio (1893–1919)
 Turkia (1921–1923)
Serbisio/sangaBuyot
RanggoMareşal (Daulo a Heneral)
BinilbilinMaika-19 a Dibision – Maika-16 a Kuerpo – Maika-2 a Buyot – Maika-7 a Buyot – Buyot a Grupo ti Yildirim – agbilbilan a pangulo ti Buyot ti Nalatak a Nailian nga Asemblia
Bakbakal/gubgubatTobruk – Anzac Cove – Chunuk Bair – Scimitar a Turod – Sari Bair – Bitlis – Sakarya – Dumlupınar
Akin-ruar a Linia ti oras

Ni Mustafa Kemal Atatürk (panangibalikas [musˈtäfä ceˈmäl ätäˈtyɾc]; 19 Mayo 1881 (Sapasap) – 10 Nobiembre 1938) ket maysa idi nga Otomano ken Turko nga opisial ti buyot, rebolusionario nga estadista, mannurat, ken ti immuna a Presidente ti Turkia. Isu ket naipammadayawan a kas ti nangibangon ti Republika ti Turkia. Ti apelyidona, nga Atatürk (a kayatna a sawen ket "Ama dagiti Turko"), ket naited idi kaniana (ken maiparit ti usaren ti siasinoman a tao) idi 1934 babaen ti Turko a parlamento.

Ni Atatürk ket maysa idi nga opisial ti militar idi las-ud ti Umuna a Sangalubongan a Gubat.[1] Kalpasan ti panakaabak ti Otomano nga Imperio iti Umuna a Sangalubongan a Gubat, isu ket nangidaulo ti Nailian a Tignay ti Turkia iti Turko a Gubat ti Panagwayawayas. Idi nakabangon ti probisional a gobierno idiay Ankara, inabakna dagiti puersa nga impatulod babaen dagiti Aliado. Dagiti militar a kampaniana ket nakagun-odan ti pannakawayawaya ti Turkia. Ni Atatürk ket nangirugi kadagiti programa ti politiko, ekonomiko, ken dagiti kultural a reporma, a nagsuksukimat a mangbalbaliw ti dati nga Otomano nga Imperio iti maysa a moderno, a naibatay ti laud ken sekular a pagilian nga estado. Babaen ti panangidaulona, adda dagiti rinibu a pagadalan ti naipatakder, ti kangrunaan nga edukasion ket naaramid idi nga awan bayadna ken kapilitan, bayat a dagiti panagbayad ti buis dagiti agtaltalon ket naipabassit.[2] Dagiti pamunganayan a reporma ni Atatürk, a puonan ti pannakabangon ti moderno a Turkia, ket naitudtudo a kas ti Kemalismo.

Nasapa a biag

[urnosen | urnosen ti taudan]
Nangruna nga artikulo: Personal a biag ni Mustafa Kemal Atatürk

Ni Mustafa Kemal Atatürk ket naipasngay kadagidi nasapa a bulan iti 1881, a mabalin nga idiay kaarrubaan ti Ahmed Subaşı wenno idiay Kalsada Islahhane (tatta nga aldaw iti Kalsada Apostolou Pavlou) idiay Kaarrubaan iti Koca Kasım Pasha (daytoy a balay tattan ket maysa a museo) idiay Salonica (tatta nga aldawen ket ti Thessaloniki),[3] iti Otomano nga Imperio, iti inana ani Zübeyde Hanım (maysa a mangibalblay) ken ti amana a ni Ali Rıza Efendi (maysa a opisial ti militar, kleriko ti kasuratan ti titulo ket agtagtagilako ti tarikayo). Maysa laeng kadagiti kakabsat ni Mustafa, ti maysa kasatna a babai nga agnagan ti Makbule (Atadan) ti nagbiag iti kinaubing; daytoy a kabsatna ket pimmusay idi 1956.[4] Segun ken ni Andrew Mango, isuna ket naipasngay iti maysa a pamilia nga idi ket Muslim, ti agsasao ti Turko ken gangani ti tengnga a klase.[5] Segun tiEncyclopaedia Judaica, maysa a naiyunayunay a sapasap nga inararamid idi dagiti adu a Hudio iti Salonika ket ni Atatürk idi ket maysa a Doenmeh (kripto-Hudio) a tinaudan.Adu kadagiti relihioso a kasuppiat ni Atatürk ket kinaykayatda daytoy a panirigan.[6] Ti amana a ni Ali Rıza ket naipanpanunotan dagiti dadduma nga isu ket maysa nga Albanes a tinaudan;[7][8][9][10][11] nupay kasta, segun ken ni Falih Rıfkı Atay, dagiti kaputotan ni Ali Rıza ket dagidi Turko, a dimtenga a nagtaud manipud iti Söke idiay Probinsia ti Aydın iti Anatolia.[12][13] Ti inana a ni Zübeyde ket naipanpanunotan nga isuna ket Turko a tinaudan[9][10] ken segun ken ni Şevket Süreyya Aydemir, isuna idi ket Yörük a kaputotan.[14] Adda pay dagiti naisingsingasing a maipanggep ti bassit nga Eslabo a tinaudanna.[15][16][17]

Isuna ket naipasngay a kas ni Mustafa, ken ti maikadua a naganna a Kemal (kayatna a sawen ket Kalibnos wenno Kinalakay) ket naited idi kaniana babaen ti nagsursuro kaniana iti matematika, a ni Kapitan Üsküplü Mustafa Efendi, segun ken ni Afet Inan iti panagraraem iti kalaingna ken kinalakay,[18][19] ken segun ken ni Ali Fuat Cebesoy, gapu ta ti manursuro a ni Mustafa Efendi ket kinayatna a maisalumina ti estudiantena a kanagnaganna,[20] urayno ti biograpona a ni Andrew Mango ket nangisingsingasing nga isuna met laeng ti nagpili ti nagan a kas ti pamamdayaw ti nailian a mannaniw a ni Namık Kemal.[21] Kadagiti nasap a tawtawenna, ti inana ket nagawawis ken ni Mustafa Kemal a mapan kadagiti relihioso a pagadalan, nga isuketnagkedked ken nabiit laeng a napan. Kalpasanna, isuna ket napan iti Eskuela Şemsi Efendi (ti maysa a pribado nga eskuela nga adda ti ad-adu a sekular a kurikulo) iti panagiturturong iti amana. Dagiti nagannak kaniana ket kinaykayatda nga isu ket makaadal kadagiti panagtagilako, ngen ti awan a panagkonsulta kaniada, ni Mustafa Kemal ket nangala ti panagserrek nga esksaminasion para iti Eskuela ti Milisia ti Salonica (Selanik Askeri Rüştiyesi ) idi 1893. Idi 1896, isu ket simrek idiay Nangato a Pagadalan ti Milisia ti Monastir. Idi 14 Marso 1899,[22] isu ket simrek idiay Milisia nga Akedemia ti Otomano idiay kaarubaan iti Pangaltı[23] iti kaunegan ti Şişli a distrito ti Otomano a kapitolio a siudad ti Konstantinopla[24] (moderno nga Istanbul idiay Turkia) ken nagturpos idi 1902. Kalpasanna isu ket nagturpos manipud idiay Milisia a Kolehio ti Otomano idiay Konstantinopla idi 11 Enero 1905.[22]

Dagiti nota

[urnosen | urnosen ti taudan]
  1. ^ Zürcher, Turkia : ti moderno a pakasaritaan, 142
  2. ^ Panagituray ti Moderno a Pakasaritaan ti Lubong babaen ni Norman Lowe, maikadua nga edision
  3. ^ Mango, ibid, p. 29, maipanggep kadagiti kaarrubaan iti Salonica, cf. Meropi Anastassiadou, Salonique, 1830–1912: une ville ottomane à l'âge des Réformes, Brill, 1997, ISBN 90-04-10798-3, p. 71. Naiyarkibo 2014-05-02 iti Wayback Machine (iti Pranses)
  4. ^ Cemal Çelebi Granda, Cemal Granda anlatıyor, Pal Medya ve Organizasyon, 2007, ISBN 978-9944-2-0301-2, p. Naiyarkibo 2011-11-21 iti Wayback Machine
  5. ^ Andrew Mango Atatürk: Ti Biograpia ti Nangbangon ti Moderno a Turkia, Overlook Press, 2002, ISBN 978-1-58567-334-6, p. 25 Naiyarkibo 2014-05-02 iti Wayback Machine, p.27ff. – "Ti pamilia ni Feyzullah ket nakunkuna a nagtaud manipud iti pagilian idiay asideg ti Vodina (itan ket ti Edhessa idiay Akinlaud a Griego Macedonia). Ti paelyido a Sofuzade, a ti kaibuksilanna ket 'anak a lalaki ti nasingpet a tao', ket agisingsingasing a dagiti tinaudan ni Zübeyde ken ni Ali Rıza ket adda ti agpadpada a tinaudan. Ni Cemil Bozok, anak a lalaki ni Salih Bozok, nga isuna ket adayo a kasinsin ni Atatürk ken, kalpasanna, ti ADC, ket natunton a kabagian ti pamilia ni Ali Rıza ken ni Zübeyde. Kayatna sawen daytoy ket dagiti pamilia ti nagannak ken ni Atatürk ket agkakabagianda. Ni Cemil Bozok ket nangipalplagip pay a ti apong iti ama, a ni Safer Efendi, ket adda iti Albanes a tinaudan. Daytoy ket adda ti nagtaudan ti nasalsaludsod nga etniko a tinaudan ni Atatürk. Dagiti nagannak ken ni Atatürk ken dagiti kabagianda ket nagus-usarda ti Turko a kas ti pagsasaoda. Daytoy ket mangisingasing nga adda met laeng dagiti tinaudanda ket kasisigud a nagtaud manipud idiay Turkia, gapu ta dagiti lokal a Muslim iti Albanes a kaputotan ken Eslabo a tinaudan nga awan ti etniko a pannakaikapetan ti Turkia ket agsasaoda iti Albanes, Serbo-Kroata wenno Bulgaro, no laeng agtaltalinaayda iti patnengda a daga., Ngem iti karupaan ni Ataturk ket karuprupana dagiti lokal nga Albanes ken dagiti Eslabo.[…] Ngem awan dagii ebidensia a ni Ali Riza wenno ni Zübeyde ket kaputotan manipud kadagiti Turko a nomada." panid 28; "Nasaysayaat a mabalin a ni Atatürk ket nakaala ti karupaanna manipud kadagiti Balkan a kaputotan.[…] Ngem dagiti Albanes ken dagiti Eslabo ket mabalin ket isuda pay dagiti tinaudanna."
  6. ^ Gershom Scholem, "Doenmeh", Encyclopaedia Judaica, maika-2 nga ed.; Tomo 5: Coh-Doz, Macmillan a Reperensia USA, Thomson Gale, 2007, ISBN 0-02-865933-3, p. 732.
  7. ^ Mango, Andrew, Ataturk: ti biograpia ti nangbangon ti moderno a Turkia, (Overlook TP, 2002), p. 27.
  8. ^ Lou Giaffo: Albania: mata ti Balkan a nga alikuno
  9. ^ a b Jackh, Ernest, Ti Agpangpanagto nga Immindayon, (Goemaere Press, 2007), p. 31, Turko nga ina ken Albanes nga ama Naiyarkibo 2012-03-31 iti Wayback Machine
  10. ^ a b Isaac Frederick Marcosson, Riribok a Tawtawen, Ayer Publishing, 1969, p. 144. Naiyarkibo 2012-10-13 iti Wayback Machine
  11. ^ Richmond, Yale, Manipd ti Da iti Wen: pannakaawat dagiti Daya a Europeano, (Intercultural Press Inc., 1995), p. 212.
  12. ^ Falih Fırkı Atay, Çankaya: Atatürk'ün doğumundan ölümüne kadar, İstanbul: Betaş, 1984, p. 17. (iti Turko)
  13. ^ Vamik D. Volkan & Norman Itzkowitz, Ölümsüz Atatürk (Immortal Ataturk), Bağlam Yayınları, 1998, ISBN 975-7696-97-8, p. 37, dipnote no. 6 (Atay, 1980, s. 17)
  14. ^ Şevket Süreyya Aydemir, Tek Adam: Mustafa Kemal, Birinci Cilt (1st vol.): 1881–1919, maika-14 nga ed., Remzi Kitabevi, 1997, ISBN 975-14-0212-3, p. 31. (iti Turko)
  15. ^ Dagiti nalatak a daulo, nalatak a tirano?: Dagiti kontemporario a panirigan dagiti agturturay ti Lubong a nakaaramid ti pakasaritaan, Arnold Blumberg, Greenwood Publishing Group, 1995, p. 7. Books.google.bg. ISBN 0-313-28751-1. Naiyarkibo manipud iti kasisigud idi 2014-05-02. Naala idi 2012-11-10.
  16. ^ Ti Saritana: Ni Mustafa Kemal ken ti Tuko a Rebolusion, A. Baran Dural, iUniverse, 2007, pp. 1–2. Books.google.bg. 29 Agosto 2007. ISBN 0-595-41251-3. Naiyarkibo manipud iti kasisigud idi 2014-05-02. Naala idi 2012-11-10.
  17. ^ No kasla kadagiti kaaduana a Macedonia, adda kaniana iti bassit a kita iti Mestiso —mabalin nga iti Eslabo wenno Albanes —ken mabalin laeng daytpy a panagipagarup.Ataturk: ti biograpia ni Mustafa Kemal, ama timoderno a Turkia, Baron Patrick Balfour Kinross, Quill/Morrow, 1992, ISBN 0688112838, p. 8.
  18. ^ Ni Afet Inan, Atatürk hakkında hâtıralar ve belgeler, Türk Tarih Kurumu Basımevi, 1959, p. 8. Naiyarkibo 2011-11-21 iti Wayback Machine
  19. ^ "Mustafa Kemal Atatürk". Website ti Turko nga Embahada. Naiyarkibo manipud iti kasisigud idi 2007-09-27. Naala idi 2013-03-06. {{cite web}}: Ad-adu ngem maysa kadagiti |accessdate= ken |access-date= ti nainaganan (tulong); Ad-adu ngem maysa kadagiti |archivedate= ken |archive-date= ti nainaganan (tulong); Ad-adu ngem maysa kadagiti |archiveurl= ken |archive-url= ti nainaganan (tulong)
  20. ^ Ali Fuat Cebesoy, Sınıf arkadaşım Atatürk: okul ve genç subaylık hâtıraları, İnkılâp ve Aka Kitabevleri, 1967, p. 6. Naiyarkibo 2011-11-21 iti Wayback Machine Benim adım Mustafa. Senin adın da Musfata. Arada bir fark olmalı, ne dersin, senin adının sonuna bir de Kemal koyalım.
  21. ^ Mango, Atatürk, p. 37.
  22. ^ a b T. C. Genelkurmay Harp Tarihi Başkanlığı Yayınları, Türk İstiklâl Harbine Katılan Tümen ve Daha Üst Kademlerdeki Komutanların Biyografileri, Ankara: Genkurmay Başkanlığı Basımevi, 1972, p. 1. (iti Turko)
  23. ^ Falih Fırkı Atay, Çankaya: Atatürk'ün doğumundan ölümüne kadar, İstanbul: Betaş, 1984, p. 29. (iti Turko)
  24. ^ Ti Encyclopædia Britannica, Tom. 7, inurnos babaen ni Hugh Chisholm, (1911), 3; "Konstantinopla, ti kapitolio ti Turko nga Imperio...".

Dagiti akinruar a silpo

[urnosen | urnosen ti taudan]

Dagiti midia a mainaig ken ni Mustafa Kemal Atatürk iti Wikimedia Commons

Naala manipud iti "https://ilo.wikipedia.org/w/index.php?title=Mustafa_Kemal_Atatürk&oldid=392981"