Jump to content

Saan a selular a biag

Manipud iti Wikipedia, ti nawaya nga ensiklopedia

Ti saan a selular a biag ket ti biag a rimsua nga awan ti selula nga estrukturana. Daytoy a panangibaga ket mangipagarup ti pilohenetiko a sientipiko a pannakaidasig dagiti birus a kas dagiti porma ti biag,[1] ken kontrobresial daytoy a banag.[2][3][4]

Ti naipagarup nga artipisial a biag, dagiti bukod nga agpataud a makina, ken dagiti simple unay a molekula a makabael iti bukod a panagpataud, a kas dagiti kristal, ket kadawyan dagitoy a saan a naikedkeddenga sibibiag. (Kiaten ti panangipalawag ti biag.)

Adda met dagiti biologo a dagiti napno nga organismo a sinsitio a kas "asellular" gapua ta dagitibagida ket aglaon kadagiti adu a tengnga a saan a naisina babaen dagiti kulanit ti selula, nupay kasta dagitoy a bedbed ti selula nga organismo addaan iti ruar ti sakup itidaytoy nga agdana nga artikulo.

Pakasaritaan

[urnosen | urnosen ti taudan]

Para kadagiti agarup a 100 a tawtawen, ti sientipiko a komunidad ket kankanayon a nagul-ulit a nagbalbaliw ti naumnong nga isipna no ania dagiti birus. Immununa dagitoy a nakitkita a kas dagiti sabidong, kalpasanna a kasla dagiti porma ti biag, kalpasanna dagiti biolohiko a kimiko, ken itan adu kadagiti sientista a nagpanpanunot a dagiti birus a rimrimsua iti pagbeddengan a nagbaetan ti kimiko ken biag: ti saan a nalawag a pagyanan a nagbaetan ti sibibiag ken saan a nabiag.[2]

Ti banag ti biag nga awan ti selula nga estrukturana ket nabisita manen iti 2003 a pannakaduktal ti dakkel ken narikut a Mimibirus a kasintesado kadagiti protina.[5] Daytoy a pannakaduktal ket mangisingasing ti posibilidad nga adda dagiti dadduma abirus a mabalin a nagbalbaliw manipud kadagiti nasapa a porma a mabalin a nawaya a makapataud kadagiti protina iti mangsangaili a selula.[6] No kastoy, mabalin nga adad idi iti maysa a panawen a maipapan ti birus a dominio iti biag. Daytoy ket saan a nalawag a dagiti amina a bassit a birus ket nagtaud manipud kadagiti narikrikut a birus babaen ti panagpabassit ti henoma. Ti maipapan ti birus a dominio iti biag ket mabalin laeng kadagitinaisangayan a dakkel a birus a kas ti dadakkel a nukleositoplasmiko a birus ti DNA a kasla ti Mimibirus.[7] Ti maysa nga adal ti 2012 ket mangisingasing a dagiti higante a birus, a kas dagiti Mimibirus, ket sabali a dominio iti biag, a kakuyogna dagiti tradisional a tallo iti eukarya, prokarya ken archaea, babaen ti panagadal tiagkupkupin nga estruktura tiprotina nga inaramid babaen dagiti birus.[8] Ti panagadal ket nangikeddeng a dagiti higante a birus ket nagbalbaliwda manipud kadagiti narikrikut nga organismo iti nakarkaro a parasitiko a pormada, ken dagitoy ket antigo ti tinaudanda, a kakuyogna dagiti sabali pay a dominio.[8]

Ti maipapan ti birus a bukod a panagaramid ket adda dagiti pagbanagan para iti panagadal ti taudan ti biag,[9] a mangipabulod ti kinaagpayso iti hipotesis a ti biag ket nangrugi a kas ti bukod a panagaramid dagiti organiko a molekula.[10][11]

Birus

[urnosen | urnosen ti taudan]
Nangruna nga artikulo: Birus

Iti panakisinnarita dagiti taksonomiko a dominio iti biag, dagiti panangibaga ti Acytota wenno Aphanobionta ket sappaminsan a naus-usar a kas ti nagan iti maysa a maipapan ti birus a pagarian, dominio, owenno imperio. Ti maipada a nagan ti selular a biag ket ti Cytota. Dagiti saan a selular nga organismo ken ti selular a biag ket isudanto ti kangatuan nga agpang dagiti subdibision iti biag, bayat a ti biag a kas sibubukel ket maammuanto a kas dagiti organismo, Biota, Naturae, wenno Vitae. Ti Takson a Cytota ket mairamanto ti tallo a kaangtuan nga agpang kadagiti bukodna asubdibisionn, dagiti Dominio ti Bakteria, Archaea, ken Eukarya.

Viroid

[urnosen | urnosen ti taudan]
Nangruna nga artikulo: Viroid

Dagiti viroid ket dagiti patoheno ti mula a buklen ti ababa agay-at ti nagtimbukel, maymaysa ti nginabras nga RNA nga awan iti abungot a protina a kadawyan kadagiti birus. Ti viroid nga RNA ket saan nga agkodigo para kadagiti protina.[12]

Kontrobersia

[urnosen | urnosen ti taudan]
Naugis-ugis a modelo ti mosaiko a birus ti tabako: 1- nukleiko asido (RNA); 2- capsomere; 3- capsid

Ti immuna nga interesado kadagiti birus ket nangrugi manipud iti panakainaogda kadagiti sakit—ti balikas a "birus" ket addan kadagiti ramut iti Latin a panagibaga para iti "sabidong."[2][3] Ti pannakaiyulogda kadagiti inerto a kimiko ket immay kalpasan idi 1935, idi ni Wendell M. Stanley ken dagiti kakuyogna, nga itan ket ti Unibersidad ti Rockefeller idiay Siudad ti New York, iti immuna a kristalisado a birus—ti mosaiko a birus ti tabako. Nakitada daytoy a binukel iti maysa a pakahe dagitinarikut a biokimiko ngem awan dagiti kammasapulan a sistema para kadagiti metaboliko nga annong, ti biokimiko a tignay iti biag. Ni Stanley ket nakibinningay ti Premio Nobel ti 1946 iti kimika-a saan nga iti pisiolohia wenno medisina-para iti daytoy nga obra.[2]

Ti adu pay apanagsukisok babaen ni ken dagiti dadduma ket nangikeddeng a dagiti birus ket buklen dagiti nukleiko asido (DNA wenno RNA) a naabingotan iti maysa nga abungot ti protina a mabalin pay a mangibalay kadagiti maipapaan ti birus a protina a gapuanan ti inpeksion. Babaen ti daytoy a deskripsion, ti maysa a birus ket mabalin a kapadpadana ti agasmang ti kimika ngem ti maysa nga organismo.[2]

Ti kasla nalaka a saludsod no dagiti birus ket sibibiagda, ket mangiparsua ti maysa a kammasapulan a parikut: Ania kadi ti husto a panangipalawag ti "biag?" Ti apag-isu a sientipiko a panangiplawag ti biag ket maysa a narigat a mabirukan a banag.[3][4] (Kitaen ti panagipalawag ti biag.) Urayno dagiti birus ket karitenda dagiti bukod tayo a konsepto no ania ti kaibuksilan ti "sibibiag", dagitoy ket nangruna a kameng iti sapot iti biag. Iti kabukbukodan nga antigo nga ebolusionario a pakasaritaan dagiti birus, a napetsaan manipus ti nagtaudan ti selular a biag. Nabigbiganen a dagiti birus ket nagpapelda (ken agpappapel pay laeng ) ti nangruna nga makapabaro a papael iti ebolusion dagiti selular nga organismo.[3] Kaaduan kadagiti ebolusionario a biologo ketmangkitkita kadagitibirus a kas nagtataud manipud kadagiti mangsangsangaili a gene a mabalin a nakatalaw itinagsangaili ken nakagunod ti protina nga abungot . Iti daytoy a panirigan, dagiti birus ket dagiti nakatalaw a mangsangsangaili a gene a nagbalwbaliw kadagiti parasitiko.[2] Nge ti panagkitkita kadagiti birus a kas inanimato, dagitoy nga agsuksukimat ketmangikabil kaniada iti isu met laeg a kategoria kadagiti enbironmental mga impluensia.[2]

Dagiti nagibasaran

[urnosen | urnosen ti taudan]
  1. ^ "Ania kadi ti Saan a selular a biag?". Wise Geek. Conjecture Corporation. 2009. Naala idi 2009-08-02.
  2. ^ a b c d e f g Villarreal, Luis P. (Disiembre 2004). "Sibibiag kadi dagiti birus?". Scientific American. Naala idi 2013-04-27.
  3. ^ a b c d Forterre, Patrick (3 Marso 2010). "Panangipalawag ti Biag: Ti Puntos a Panirigan ti Birus". Orig Life Evol Biosph. 40 (2): 151–160. doi:10.1007/s11084-010-9194-1. Naala idi 2013-04-27.
  4. ^ a b Greenspan, Neil (28 Enero 2013). "Sibibiag kadi dagiti birus?". Ti Panagrepaso ti Ebolusion ken Medisina. Naala idi 2013-04-27.
  5. ^ Ti Mimibirus a protina a nairaman iti patarus[permanente a natay a silpo]
  6. ^ Luis P. Villarreal (2005). Dagiti Birus ken ti Ebolusion ti Biag. New York ASM Press.
  7. ^ American Scientist, "Dagiti Higante a Birus", James L. Van Etten, Hulio-Agosto 2011, Tomo 99, Bilang 4
  8. ^ a b LiveScience.com, "Dagiti Higante a Birus Ket Dagiti Antigo a Sibibiag nga Organismo, Insingasing ti Panagadal", 14 Septiembre 2012
  9. ^ Koonin EV; Senkevich TG; Dolja VV (2006). "Ti Lubong ti Antigo a Birus ken ebolusion dagiti selula". Biol. Direct. 1: 29. doi:10.1186/1745-6150-1-29. PMC 1594570. PMID 16984643. Naiyarkibo manipud iti kasisigud idi 2012-12-04. Naala idi 2009-08-01.
  10. ^ Vlassov AV; Kazakov SA; Johnston BH; Landweber LF (Agosto 2005). "Ti RNA a lubong iti yelo: ti baro a senario para iti irurumsua ti pakaammo ti RNA". J. Mol. Evol. 61 (2): 264–73. doi:10.1007/s00239-004-0362-7. PMID 16044244.
  11. ^ Nussinov, Mark D.; Otroshchenkob, Vladimir A.; Santoli, Salvatore (1997). "Dagiti Rumrumsua a Konsepto iti Bukod nga Organisasion ken ti Sibibiag a Kasasaad". Biosystems. 42 (2–3): 111–118. doi:10.1016/S0303-2647(96)01699-1. PMID 9184757. Naala idi 2009-08-02.
  12. ^ Tsagris EM; de Alba AE; Gozmanova M; Kalantidis K (Septiembre 2008). "Viroids". Cell. Microbiol. 10 (11): 2168–79. doi:10.1111/j.1462-5822.2008.01231.x. PMID 18764915.
Naala manipud iti "https://ilo.wikipedia.org/w/index.php?title=Saan_a_selular_a_biag&oldid=396774"