Kitaen ti taudan para iti Segundo

[[Papeles:Flashingsecond.gif|thumb|right|50px|Ti silaw nga agsilsilap iti agarup a maminsan tunggal maysa a segundo]]

Ti '''segundo''' wenno '''kanito''' (simbolo: '''s''') ket isu ti [[batayan a pagbilangan ti SI|batayan a pagbilangan]] iti [[oras]] iti [[Internasional a Sistema dagiti Pagbilangan]] (SI)<ref name="BIPM21">
{{cite web
 |title=Unit of time (second)
 |work=SI Brochure
 |url=http://www.bipm.org/en/si/si_brochure/chapter2/2-1/second.html
 |publisher=[[BIPM]]
 |accessdate=2013-12-22}}
</ref>
ken isu pay ti pagbilangan iti oras kadagiti sabali [[sistema ti panagrukod] (naipangyababaan iti '''s''' wenno '''sec'''<ref>{{Cite document |url=http://www.learnersdictionary.com/search/sec[1] |title=sec |publisher=Merriam Webster Learner's Dictionary |accessdate=2012-03-24 |postscript= }}{{Natay a silpo|date=July 2023 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}</ref>); daytoy ti maikadua a pannakabingbingay iti [[oras]] baabaen ti innem a pulo, ti umuna a pannakabingbingay babaen ti 60 ket ti [[minuto]].<ref>{{Cite web |url=http://www.etymonline.com/index.php?term=second |title=Online Etymology Dictionary |postscript=}}</ref> Iti baetan ti [[Anno Domini|AD]] 1000 (idiinusar ni [[Abū Rayḥān al-Bīrūnī|al-Biruni]] dagiti segundo) ken idi 1960 ti segundo ket naipalawag a kas 1/86,400 iti natimbeng a [[Solar nga oras|solar nga aldaw]] (dayta a panangipalawag ket maipakat pay laeng kadagiti dadduma nga astronomikal ken dagiti legado a kontesto).<ref>[http://physics.nist.gov/cuu/Units/second.html International System of Units from NIST] naala idi 25 Marso 2012.</ref><<!--ref name="al-Biruni"/>--> Idi baetan ti 1960 ken 1967, daytoy ket naipalawag kadagiti itermino iti paset ti panawen iti pagliklikmutan ti Daga iti lawlaw ti Init idi 1900,<ref name="USNO">{{cite web
 | title=Leap Seconds
 | publisher=Time Service Department, United States Naval Observatory
 | url=http://tycho.usno.navy.mil/leapsec.html
 | accessdate=2012-03-24
 | archive-date=2012-06-11
 | archive-url=https://web.archive.org/web/20120611083237/http://tycho.usno.navy.mil/leapsec.html
 | url-status=dead
 }}</ref>
ngem tattan ket nasaysayaat a naipalplawagen kadagiti termino ti atomiko. Dagiti segundo ket mabalin a marukod babaen ti panagusar ti mekanikal, elektriko wenno dagiti atomiko a [[pagurasan]].

Dagiti astronomiko a panagpalpaliiw iti maika-19 ken maika-20 a sigsiglo ket nangipakita a ti natimbeng a solar nga aldaw ket agin-inut ngem marukod nga umatatiddog ken ti kaatiddog ti [[tropikal a tawen]] ket saan met nga intero a maipadto; isunga ti gunay ti init-daga ket saanen a naikeddeng a nasayaat a batayan para iti panangipalawag. Iti pannakaipayammo kadagiti  [[atomiko a pagurasan]], nagbalinen daytoy a maipalawag ti segundo a naibatay iti kammasapulan a tagtagikua iti natura. Manipud idi 1967, ti segundo ket naipalawagen nga iti:

{{quote|ti kapaut dagiti paset ti panawen ti {{val|9192631770}} iti radiasion a maitunos iti trnsision ti nagbaetan ti dua a [[hiperpino nga estruktura]] iti [[pundamental a kasasaad]] ti atomo ti [[sesio 133]].<ref name="BIPM21"/>}}

Idi 1997, ti CIPM ket nangpaneknek a ti sumaruno a panangipalawag ket "mangitudo ti nakatalna nga atomo ti sesio ti temperatura iti 0 K."<ref name="BIPM21"/>

Dagiti [[pasaruno ti SI]] ket masansan a naitiptipon iti balikas a ''segundo'' tapno mangibaga kadagiti subdibision ti segundo, ''kas ti'', ti  [[milisegundo]] (maysa a sangkaribu ti segundo), ti [[mikrosegundo]] (maysa a sangkariwriw ti segundo), ken ti [[nanosegundo]] (maysa a sangkabilion ti segundo). TBabaen kadagiti pasaruno ti SI, mabalin pay a mausar tapno mangporma dagiti pangpaadu ti segundo a kas ti [[1 E3 s|kilosegundo]] (maysa a sangkaribu dagiti segundo), dagiti kastoy a pagilangan ket manmano laeng a mausar iti panagsanay. Ti kaaduan ket dagiti dakdakkel a pagbilangan a saan nga SI a saan a naporma babaen dagiti bileg ti sangapulo; imbes ket, ti segundo ket maipaadu babaen ti 60 tapno mangporma ti minuto, a daytoy ket maipaadu babaen ti 60 tapno mangporma ti oras, a daytoy ket maipa-adu babaen ti 24 tapno mangporma ti [[aldaw]].

Ti segundo ket batayan pay a pagbilangan ti oras iti [[sistema dagiti pagbilangan ti sentimetro gramo segundo|sentimetro-gramo-segundo]], [[sistema dagiti pagbilangan ti Mks|metro-kilogramo-segundo]], [[sistema dagit ipagbilangan ti metro-tonelada-segundo|metro-tonelada-segundo]], ken dagiti sistema ti pagbilangan ti [[dagiti pagbilangan nga imperial|kadapan-libra-segundo]].

== Dagiti nagibasaran ==
{{Reflist}}

== Dagiti akinruar a silpo ==
{{commonscat-inline|Second|{{PAGENAME}}}}

[[Kategoria:Dagiti paset ti panawen]]
[[Kategoria:Dagiti batayan a yunit ti SI]]

{{nangruna-pungol}}