Y

Para iti kimiko nga elemento, kitaen ti Itrio.

Ti Y ket ti maika-25 a letra iti alpabeto a Romano.

Y
Abesedário a Latin
Aa	Bb	Cc	Dd	Ee	Ff	Gg
Hh	Ii	Jj	Kk	Ll	Mm	Nn
Oo	Pp	Qq	Rr	Ss	Tt	Uu
Vv	Ww	Xx	Yy	Zz

Iti alpabeto a Filipino, kaaduanna a mangirepresentar iti bokal (kas pagarigan pay) ken manmano a konsonante (kas pagarigan yelo), ket iti dadduma nga ortograpia mabalin a mangirepresentar iti bokal wenno konsonante.

Pakasaritaan

Proto-Sinaitko	Penisio a Waw	Lumaud a Griego nga Upsilon	Latin nga Y

Ti kadaanan a direkta a kapuonan ti letra a Y ket Semitiko a letra a waw (maibalikas kas [w]), taudan met ti F, U, V, ken W. Kitaen ti F para iti dagiti detalye. Nagparang-ay ti alpabeto a Griego ken Latin manipud iti porma a Penisio ti daytoy a nasapa nga alpabeto.

Naibatay ti porma ti moderno a letra a Y iti Griego a letra a upsilon. Agpetsa daytoy a letra iti Latin ti umuna a siglo K.K.P., no naipakaammo ti upsilon iti maikadua a daras, iti daytoy a gundaway adda ti "sakana" tapno mangilasin iti daytoy. Nausar ti Y tapno isurat dagiti sao a pinautang manipud iti Atiko a dialekto ti Griego, nga addaan iti saan a Latin a bokaliko nga uni a /y/ (kas masarakan iti moderno a Pranses a cru ("naata") wenno Aleman a grün ("berde")) iti dagiti sasao a naibalikas babaen ti /u/ iti nagkauna a Griego.

Gapu ta ti [y] ket saan a patneng a uni ti Latin, marigatan dagiti agsasao iti Latin a mangibalikas iti dayta, ket kadawyan a /i/ ti pannakabalikasna. Dadduma a Latin a sasao a nagtaud iti Italiko ti nagipatarus met iti 'y': ti maysa a kadawyan a panangiletra ti Latin a silva "bakir" ket sylva, kas analohia iti Griego a kognado ken sinonimo nga ὕλη hū́lē.

Ingles

Sumario dagiti taudan ti Moderno nga Ingles nga "Y"

Penisio	Griego	Latin	Ingles (dagiti agarup a panawen dagiti panagbalbaliw)
			Daan	Tengnga	Moderno
		V →	U →	V/U/VV/UU →	V/U/W
		Y →	Y (bokal nga /y/) →	Y (bokal nga /i/) →	Y (dagiti bokal)
		C →
		G →	Ᵹ (konsonante a /ɡ/, /j/ wenno /ɣ/) →	Ȝ (konsonante a /ɡ/, /j/ wenno /ɣ/) →	G/GH
					Y (konsonante)

Bokal

Nausar ti letra a Y tapno mangirepresentar iti uni nga /y/ iti Daan nga Ingles, ngarud nausar ti Latin nga ⟨u⟩, ⟨y⟩, ken ⟨i⟩ para mangirepresentar iti dagiti nagduduma nga uni. Ngem, idi panawen ti Tengnga nga Ingles, napukaw ti /y/ ti nagtimbukel a unina ket nagbalin a kapada ti ⟨i⟩ (/iː/ ken /ɪ/). Gapuna, naisurat ti adu a sasao a sigud nga addaan iti ⟨i⟩ iti ⟨y⟩, ken ti kasumbangirna.

Iti Moderno nga Ingles, mabalin a mangirepresentar ti ⟨y⟩ iti isu met laeng a bokal nga uni ti letra nga ⟨i⟩. Ad-adda a nainget iti Moderno nga Ingles (ngem iti Tengnga ken nasapa a Moderno nga Ingles) ti panagusar ti ⟨y⟩ tapno mangirepresentar iti bokal. Mapasamak daytoy a panagusar nangnangruna iti tallo nga aglawlaw: (1) para iti upsilon iti Griego a sao a pinautang (kas pagarigan, Ilokano a "sistema" ← Espaniol a sistema, Ingles a system ← Griego a σύστημα), (2) iti ngudo ti maysa a sao (rye "senteno", city "siudad"; mangidilig ti cities, a sadiay maudi ti S), ken (3) iti lugar ti I sakbay ti panagpatingga nga -ing (dying "matmatay", tying "mangigalgalut").

Konsonante

Kas konsonante iti Ingles, kadawyan a mangirepresentar ti ⟨y⟩ iti palatal approximant, /j/ (year "tawen", yore "napalabas (a panawen)"). Iti daytoy a panagusar, sinuktan ti letra nga Y ti Tengnga nga Ingles a letra a yogh (Ȝȝ), a nagparang-ay manipud iti letra a G, iti kamaudiananna manipud iti Semitiko a gimel. Mabalin met a mangirepresentar ti yogh iti dadduma pay a uni, kas iti /ɣ/, a naisurat idi agangay kas gh iti Tengnga nga Ingles.

Pannakariribuk iti panagsurat iti letra a thorn

Idi naipakaammo ti pagimprentaan iti Gran Britania, nausar ni William Caxton ket dadduma pay nga Ingles nga agim-imprenta iti Y imbes a Þ (thorn, Moderno nga Ingles a th), nga awan iti kontinental a tipograpia. Manipud iti daytoy a kombension nagparang ti panangiletra ti the kas ye iti seudoarkaismo Ye olde, kas pagarigan Ye Olde Shoppe ("Ti Daan a Tiendaan"). Ngem, iti laksid ti panangiletra, ti pannakabalikasna ket kas iti moderno a the (naipaganetget a /ðiː/, saan a naipaganetget a /ðə/).Ti panangibalikas ti ye kas "yee" (/jiː/) ket moderno a penomeno, ket gapuna maysa a seudoarkaismo.

Dadduma pay a pagsasao

Iti dadduma a sasao a Nordiko, nausar ti ⟨y⟩ tapno mangirepresentar iti uni nga /y/. Naibelleng ti panangilasin iti nagbaetan ti /y/ ken /i/ iti Islandes ken Peroes, a mamagbalin iti panangilasin a puro a ortograpiko ken historikal. Iti Griego idi rugrugi ti maikadua a milenio, napasamak ti umasping a panagtipon ti /y/ (upsilon — Υ, υ) iti /i/ (iota — Ι, ι). Nataginayon daytoy a panangilasin iti Danes, Norwego, ken Sueko.

Iti sasao a Lumaud nga Eslabiko, naampon ti ⟨y⟩ kas glipo para iti close central unrounded vowel nga /ɨ/. Kalpasanna, nagtipon ti /ɨ/ iti /i/ iti Tseko ken Eslobako, idinto ta nataginayon ti uni iti Polako, nga addaan iti panangibalikas nga [ɘ]. Kasta met, iti Tengnga a Gales, nausar ti ⟨y⟩ tapno mangituding iti dagiti bokal a /ɨ/ ken /ɘ/, iti maysa a pamay-an a maipadto manipud iti puesto ti bokal iti sao. Sipud idin, nagtipon ti /ɨ/ iti /i/ iti dagiti dialekto ti Akin-abagatan a Gales, ngem nataginayon ti /ɘ/.

Dadduma pay a panagusar

• Iti matematika, kadawyan ti panagusar ti y kas nagan para iti agdepende a bariable. Naipakaammo ni René Descartes iti moderno a tradision ti panagusar ti x, y, ken z tapno mangirepresentar ti di ammo (incognita), iti librona a La Géométrie (1637).