Kitaen ti taudan para iti Bituen

[[File:Starsinthesky.jpg|right|thumb|Ti rehion ti agporporma a bituen idiay [[Dakkel nga Ulep Magallanes]]. Ladawan ti [[NASA]]/[[ESA]]]]
Ti maysa a '''bituen''' ket maysa a nasabang, naraniag a nagbukel iti [[plasma (pisika)|plasma]] a tengtenglen babaen ti [[grabidad]]. Iti kalpasan ti kabibiagna, ti maysa a bituen ket aglaon pay kadagiti [[napusek a banag]]. Ti kaasitgan a bituen iti [[Daga (planeta)|Daga]] ket ti [[Init]], nga isu daytoy ti taudan ti kaaduan iti [[enerhia]] iti Daga. Dagiti nadumaduma a bituen ket makita manipud iti Daga iti rabii, no dagitoy ket saan a malemmengan babaen ti tangatang a penomena, agparparang dagitoy a kas dagiti reprep dagiti nagtalinaed a naraniag a puntos gapu ti kaadayoda unay. Naipakasaritaan a, dagiti kalatakan a bituen iti [[nailangitan a nagbukel]] ket naigrupoda kadagiti [[konstelasion]] ken [[Asterismo (astronomia)|asterismo]], ken dagiti karaniagan a bituen ket nakaganabda kadagiti maitutop a nagnagan. Adu dagiti [[katologo ti bituen]] a naumnong dagiti astrolgo, a mangited ti pagalagadan kadagiti [[pagnaganan ti bituen]].

Para iti paset ti kabibiagna, ti maysa a bituen ket agraniag gapu ti [[thermonuklear a panaglunag]] iti [[hidróheno|hidroheno]] iti bukodna a bugas ken agibbet kadagiti enerhia nga agballiasat iti uneg ti bituen ken daytoy ket [[radiasion|agraniag]] idiay [[ariwanas]]. Gangani amin a masna a rumrumsua nga elemento a nadagdagsen ngem [[helio]] ket napartuat babaen dagiti bituen, babaen ti [[estelar a nukleosintesis]] iti panawen a kabibiagda wenno babaen ti [[supernova a nukleosintesis]] no bumtak dagiti bituen. Dagiti [[astronomo]] ket maikeddengda ti [[masa]], tawen, [[Metalisidad|kimika a pakabuklan]] ken dagiti dadduma pay a tagikua iti bituen babaen ti panagpalpaliiw iti bukodda nga [[Astronomikal nga espektroskopia|espektro]], [[karaniag]] ken panag-gunay iti limbang. Ti dagup a masa iti maysa a bituen ket isu ti kangrunaan a pannakaikeddeng iti bukodna nga [[estelar nga ebolusion|ebolusion]] ken ti sumaganad a pagbanaganna. Dagiti sabsabali pay a a pakailasinan iti maysa a bituen ket maikeddeng babaen ti bukodna nga ebolusionario a pakasaritaan, a mairaman ti diametro, panagtayyek, panag-gunay ken temperatura. Ti panaggandat iti temperatura kadagiti adu a bituen iti giddiatan ti panagraniagda, a makunkuna akas ti [[Hertzsprung–Russell a diagrama]] (H–R a diagrama), ket agpalubos ti tawen ken ebolusionario a kasasaad ti panakaikeddeng ti maysa a bituen.

Ti maysa a bituen ket mangrugi a kas maysa nga agrebba nga ulep iti materiales a kangrunaan a buklen ti hidroheno, a mairaman ti helio ken tugot dagiti nadagdagsen nga elemento. Kalpasan ti estelar a bugas ket napuseken, adda dagiti hidroheno nga agnanayon nga agbalin iti helio babaen ti panagaramid iti nuklear a panaglunag.<ref name="sunshine">{{cite web
 | last = Bahcall | first = John N.
 | date = 2000-06-29
 | url = http://nobelprize.org/nobel_prizes/physics/articles/fusion/index.html
 | title = Kasano nga Agraniag ti Init | publisher = Pundasion ti Nobel 
 | accessdate = 2006-08-30 }}</ref> Dagiti nabati a kaunegan dagiti bituen ket awitenda dagiti enerhia manipud ti bugas babaen ti panagtipon iti [[radiasion|panagraniag]] ken [[kombeksion]] a panagaramid. Ti presion ti kaunegan ti bituen ket pawilanna ti panagrebba unay babaen ti bukodna agrabidad. Kalpasan a maibus ti hidroheno a [[sungrod]] iti bugas, ti maysa a bituen nga adda ti mamin 0.4 a kadakkel ti masa iti Init<ref name="late stages">{{cite web
 | last = Richmond | first = Michael
 | url = http://spiff.rit.edu/classes/phys230/lectures/planneb/planneb.html
 | title = Ti kinaudi nga agpang iti ebolusion para dagiti ababaab ti masa a bituén
 | publisher = Pagadalan iti Teknolohia ti Rochester
 | accessdate = 2006-08-04 }}</ref> ket bumsog nga agbalin iti maysa a [[nalabbaga a higante]], iti dadduma a kaso ket aglunag dagiti nadagdagsen a [[kimiko nga elemento|elemento]] iti bugas wenno iti kontsa a nagpalikmut iti bugas. Ti bituénen ket agbalin iti maysa a napusek a banag, nga agpabalin ti paset iti nabag iti interestelar a katutubo, no daytoy ket agporma it maysa a baro a kaputotan dagiti bituén nga adda ti dakdakkel a bilang dagiti nadagdagsen nga elemento.<ref>{{cite web
 | url = http://observe.arc.nasa.gov/nasa/space/stellardeath/stellardeath_intro.html
 | title = Estelar nga Ebolusion ken Ipapatay
 | publisher = NASA Observatorium
 | archive-url = https://web.archive.org/web/20080210154901/http://observe.arc.nasa.gov/nasa/space/stellardeath/stellardeath_intro.html
 | accessdate = 2006-06-08
 | archive-date = 2008-02-10
 | url-status = live
 }}</ref>

Ti [[Binario a bituen|binario]] ken dagiti adu ti bituenna a sistema ket a mangbukel iti dua wenno adadu pay a bituen a naibedbed babaen ti grabidad, ken sapasap a dagitoy ket agpinnalpalikmut iti tunggal maysa kadagiti natalna a [[pagliklikmutan]]. No adda kastoy a dua  a bituen ket adda iti asideg a panagpalpalikmut, ti grabidad a panaggunayda ket makaited daytoy ti banag ti ebolusionda.<ref name="iben">{{cite journal
 | last = Iben | first = Icko, Jr.
 | title=Ebolusion ti maysa ken binario a bituen
 | journal=Astropisika a Warnakan Suplemento a Serie
 | year=1991 | volume=76 | pages=55–114
 | bibcode=1991ApJS...76...55I
 | doi=10.1086/191565 }}</ref> Dagiti bituen ket makaporma manipud ti paset iti dakdakkel a bedbed ti grabidad a patakder, a kas ti maysa a [[raay ti bituen|raay]] wenno maysa nga [[ariwanas]].

== Pakasaritaan ti panagpalpaliiw ==
[[File:Dibuix de Leo.png|thumb|right|Dagiti tattao ket nakakitadan ti tabas dagiti bituen manipud idi taga-ugma a panawen.<ref name="forbes" /> Daytoy 1690 a pannakailadawan iti depiksion ti konstelasion iti [[Leo (konstelasion)|Leo]], ti leon, ket babaen ni [[Johannes Hevelius]].<ref>{{cite book
 | first=Johannis | last=Hevelius | year=1690
 | title=Firmamentum Sobiescianum, sive Uranographia
 | location=Gdansk }}</ref>]]
Naipakasaritaan, a dagiti bituen ket naipangpangruna kadagiti [[sibilisasion]] iti lubong. Dagitoy ket paset iti [[relihioso]] a pannakasanay ken inus-usar para iti [[nailangtan a panaglayag]] ken a panangidaya. Adu kadagiti taga-ugma nga astronomo ket namatmati a dagiti bituen ket agnanayon a naikabil ti maysa a [[nailangitan a nagbukel]], ken dagitoy ket saan nga agbalbaliw. Babaen ti pagbibinnagbagaan, dagiti astronomo ket ingrupoda dagiti bituen kadagiti [[konstelasion]] ken inusarda dagitoy ti panasurot kadagiti panagkuti dagiti [[planeta]] ken ti pannakayamammo ti puesto ti Init.<ref name="forbes">{{cite book
 | author=Forbes, George | title=Pakasaritaan iti Astronomia
 | publisher=Watts & Co. | location=Londres | year=1909
 | url=http://www.gutenberg.org/ebooks/8172
 | isbn=1-153-62774-4 }}</ref> Ti panagkuti ti Init kadagiti lugar ti likud dagiti bituen (ken ti horisonte) ket inususar ti panagaramid dagiti [[Solar a kalendario|kalendario]], a dagitoy ket mabalin nga usaren ti panagtimbeng ti pannakasanay ti agrikultura.<ref>{{cite web | last = Tøndering | first = Claus | url = http://webexhibits.org/calendars/calendar-ancient.html | title = Other ancient calendars | publisher = WebExhibits | accessdate = 2006-12-10 | archive-date = 2019-11-21 | archive-url = https://web.archive.org/web/20191121041104/http://www.webexhibits.org/calendars/calendar-ancient.html | url-status = dead }}</ref> Ti [[kalendario a Gregoriano]], ket agdama nga inususar ti gangani amin a luglugar iti lubong, daytoy key maysa a [[solar a kalendario]] a naibatay iti anggulo ti paliklikmutan a patayyekan ti Daga a minaig ti bukodna a bituen, ti Init.

Ti kadaanan a napudno a napetsaan a [[mapa ti bituen]] ket nagparang idi taga-ugma a [[Ehipsio nga astronomia]] idi 1534 BC.<ref>{{cite journal
 | last=von Spaeth | first=Ove
 | title=Panagipetsa ti Kadaanan nga Ehipsio a Mapa ti Bituen
 | journal=Sentaurus Internasional a Mahasina Iti Pakasaritaan Ti Matematika, Siensia Ken Teknolohia
 | year=2000 | volume=42 | issue=3 | pages=159–179
 | url=http://www.moses-egypt.net/star-map/senmut1-mapdate_en.asp
 | accessdate=2007-10-21 }}</ref> Dagiti [[Babiloniko a katkatologo ti bituen|kasapaan a naam-ammuan a katologo ti bituen]] ket gimupgop babaen dagiti taga-ugma a [[Babiloniko nga astronomia|Babiloniko nga astronomo]] iti [[Mesopotamia]] idi naladaw a maika-2 a milenio BC, idi panawen ti [[Kasita|Kasita paset ti panawen]] (''ca.'' 1531–1155 BC).<ref name="north 1995 30 31">{{cite book
 | last=Amianan | first=John | year=1995
 | title=Ti Norton a Pakasaritaan iti Astronomia ken Kosmolohia
 | location=New York ken Londres | pages=30–31
 | publisher=W.W. Norton & Company | isbn=0-393-03656-1 }}</ref> 

Ti immuna a [[katologo ti bituen]] iti [[Griego nga astronomia]] ket pinartuat babaen ni [[Aristillus]] idi agarup a 300 BC, a tinulongan ni [[Timokaris]].<ref>{{cite book
 | last=Murdin | first=P. | date=Nobiembre 2000
 | chapter=Aristillus (c. 200 BC)
 | doi=10.1888/0333750888/3440
 | title=Ensiklopedia iti Astronomia ken Astropisika
 | bibcode=2000eaa..bookE3440.
 | isbn=0-333-75088-8 }}</ref> Ti bituen a katologo iti [[Hipparchus]] (maika-2 a siglo BC) ket nairaman ti 1020 a bitbituen ken inusar ti panagumnong ti katologo ni [[Ptolomeo]].<ref>{{cite book
 | first=Gerd | last=Grasshoff | year=1990
 | title=Ti pakasaritaan ti katologo ti bituen ni Ptolomeo
 | publisher=Springer | pages=1–5 | isbn=0-387-97181-5 }}</ref> Ni Hipparchus ket naam-ammuan para iti panakaduktalan iti immuna a nairehistro a  ''[[nova]]'' (baro a bituen).<ref>{{cite web
 | first=Antonios D. | last=Pinotsis
 | title=Astronomia iti Taga-ugma a Rodas
 | publisher=Paset iti Astropisika, Astronomia ken Mekaniko, Departamento iti Pisika, Unibersidad itiAthens | url=http://conferences.phys.uoa.gr/jets2008/historical.html
 | accessdate=2009-06-02 }}</ref> Adu kadagiti konstelasion ken nagnagan ti bituen ket inus-usar tatta nga aldaw ket manipud ti Griego nga astronomia.

Nupay ti naipanunotan a dagiti kalangitan ket saan nga agbalbaliw, dagiti [[Insik nga astronomo]] ket ammoda nga agparang dagiti baro a bituen.<ref name="clark">{{cite conference
 | author=Clark, D. H. |author2= Stephenson, F. R.
 | title=Ti Naipakasaritaan a Supernovae
 | book-title=Supernovae: Ti panagkita iti agdama a panagsukiso; Nagbanagan dagiti Instituto ti Nasayaat a Panagadal
 | pages=355–370
 | publisher=Dordrecht, D. Reidel Publishing Co
 | date=Hunio 29, 1981 | location=Cambridge, Inglatera
 | bibcode=1982sscr.conf..355C
}}</ref> Idi 185 AD, isuda dagiti immuna a nagpaliiw ken nagisurat ti kapanggepan ti maysa a [[supernova]], a naam-ammuan tattan a ti [[SN 185]].<ref>{{cite journal
 | author=Zhao, Fu-Yuan |author2= Strom, R. G. |author3= Jiang, Shi-Yang
 | title=Ti Saili a Bituen iti AD185 Baka ngata Daytoy ket maysa a Supernova
 | journal=Insika Warnakan Iti Astronomia Ken Astropisika
 | date=2006 | volume=6 | issue=5 | pages=635–640 | doi=10.1088/1009-9271/6/5/17 |bibcode = 2006ChJAA...6..635Z }}</ref> Ti karaniagan nga estelar a napasamak iti nairehistro a pakasaritaan ket isu idi ti [[SN 1006]] a supernova, a napaliiw idi 1006 ken insurat ti kapanggepanna babaen ti Ehipsio nga astronomo a ni [[Ali ibn Ridwan]] ken dagiti nadumaduma nga Insik nga astronomo.<ref>{{cite web
 | date=Marso 5, 2003
 | url=http://www.noao.edu/outreach/press/pr03/pr0304.html
 | title=Dagiti Astronomo ket Nagpalseng ti Karaniagan a Bituen iti Pakasaritaan
 | publisher=NAOA News
 | accessdate=2006-06-08
 | archive-date=2003-04-02
 | archive-url=https://web.archive.org/web/20030402121341/http://www.noao.edu/outreach/press/pr03/pr0304.html
 | url-status=dead
 }}</ref> Ti [[SN 1054]] a supernova, a nagipasngay iti [[Rasa a Nebula]], ket pinalpaliiw pay dagiti Insik ken Islamiko nga astronomo.<ref name="SN1054">{{cite web
 | author=Frommert, Hartmut |author2= Kronberg, Christine
 | date=Agosto 30, 2006 | work=SEDS
 | publisher=Unibersidad iti Arizona
 | title=Supernova 1054 – Pannakapartuat ti Rasa a Nebula
 | url=http://messier.seds.org/more/m001_sn.html
}}</ref><ref name="PASP1942">{{cite journal
 | last=Duyvendak | first=J. J. L.
 | title=Ti sumarsaruno pay a Datos nga Agibakbaklay ti pannakainaganan iti Rasa a Nebula nga adda ti Supernova iti 1054 A.D. Paset I. Ti Taga-ugma a Kronika ti Akindaya 
 | journal=Pannakaipablaak Ti Astronomiko a Kagimongan Ti Pasipiko | volume=54 | issue=318 | pages=91–94
 | date=Abril 1942 | bibcode=1942PASP...54...91D
 | doi=10.1086/125409 }}<br />
{{Cite journal
 | last1=Mayall | first1=N. U. | last2=Oort |first2=Jan Hendrik
 | title=Ti sumarsaruno pay a Datos nga Agibakbaklay ti pannakainaganan iti Rasa a Nebula nga adda ti Supernova iti 1054 A.D. Paset II. Ti Astronomiko a Pannakakita
 | journal=Panakaipablaak Ti Astronomiko a Kagomongan Ti Pasipiko | volume=54 | issue=318 | pages=95–104 | date=Abril 1942
 | bibcode=1942PASP...54...95M
 | doi=10.1086/125410 }}</ref><ref>{{cite journal
 | last=Brecher | first=K. | year=1983
 | title=Taga-ugma a rehistro ti Rasa a Nebula supernova
 | journal=Ti Obserbatorio | volume=103 | pages=106–113
 | bibcode=1983Obs...103..106B }}</ref>

Dagiti [[Astronomia iti mediebal nga Islam|Mediebal nga Islamiko nga astronomo]] ket nagited ti [[Listaan dagiti Arabiko a nagnagan ti bituen|Arabiko a nagnagan dagiti adu a bituen]] nga inus-usar pay laeng iti tatta nga aldaw, ken nagparnuayda kadagiti adu nga [[Astronomia iti mediebal nga Islam#Instrumento|astronomiko nga instrumento]] a makabilang kadagiti puesto dagti bituen. Inaramidda ti immuna a dakkel nga [[obserbatorio]] instituto a pagsukisokan, a naipangpangruna para iti kapangngepan ti panagpataud dagiti ''[[Zij]]'' a katologo ti bituen.<ref>{{cite journal
 |last=Kennedy |first=Edward S. |year=1962
 |title=Review: ''Ti Obserbatorio iti Islam ken ti Lugarna iti Sapasap a pakasaritaan iti Obserbatorio'' babaen ni Aydin Sayili
 |journal=(warnakan) |volume=53
 |issue=2 |pages=237–239 |doi=10.1086/349558 }}</ref> Kadagitoy ket, ti ''[[Libro dagiti Natalinaed a Bituen]]'' (964) ket sinurat babaen ti [[Tattao a Persiano|Persiano]] nga astronomo a ni [[Abd al-Rahman al-Sufi]], a nagpaliiw kadagiti adu a bitbituen, dagiti [[raay ti bituen]] (mairaman ti [[Omicron Velorum]] ken [[Raay ni Brocchi]]) ken dagiti [[ariwanas]] (mairaman ti [[Andromeda nga Ariwanas]]).<ref name=Jones>{{cite book
 | title=Nebulae ni Messier ken dagiti raay ti bituen
 | url=https://books.google.com/books?id=IuhLR35I9QUC
 | first=Kenneth Glyn | last=Jones
 | publisher=Pagmalditan ti Unibersidad ti Cambridge 
 | date=1991 | isbn=0-521-37079-5 | page=1 }}</ref> Segun kenni A. Zahoor, idi maika-11 a siglo, ti Persiano a [[erudito]] nga eskolar a ni [[Abu Rayhan Biruni]] ket inlawlawagna a ti [[Nagririmpuok a Bitbituen]]  nga ariwanas a kas maysa kadagiti adu a pedaso nga adda dagiti tagikua iti [[nebula]] a bitbituen, ken nagited pay dagiti [[latitud]] kadagiti nadumaduma a bitbituen idi agdama ti maysa a [[bulan a salip]] idi 1019.<ref>{{cite web
 | last=Zahoor
 | first=A.
 | date=1997
 | url=http://www.unhas.ac.id/~rhiza/saintis/biruni.html
 | archiveurl=https://web.archive.org/web/20080626074150/http://www.unhas.ac.id/~rhiza/saintis/biruni.html
 | archivedate=2008-06-26
 | title=Al-Biruni
 | publisher=Unibersidad ti Hasanuddin
 | accessdate=2007-10-21
 | url-status=live
 }}</ref>

Segun kenni Josep Puig, ti [[Al-Andalus|Andalusiano]] nga astronomo a ni [[Ibn Bajjah]] ket nagidangep a ti Nagririmpuok a Bitbituen ket naaramid kadagiti adu a bituen a gangani nga agkakapet ken nagparang a kas agtultuloy a imahen gapu ti nagbanagan iti [[repraksion]] manipud ti sublunario a materiales, a nagdakamat ti panagpalpaliiwna iti [[panagsilpo (astronomia ken astrolohia)|panagsilpo]] iti Hupiter ken Marte idi 500 nga [[Islamiko a kalendario|AH]] (1106/1107 AD) a kas ebidensia.<ref name=Montada>{{cite web
 | first=Josep Puig | last=Montada
 | title=Ibn Bajja | publisher=Stanford nga Ensiklopedia iti Pilosopia
 | url= http://plato.stanford.edu/entries/ibn-bajja
 | date=Septiembre 28, 2007 | accessdate=2008-07-11 }}</ref>
[[File:Sidney Hall - Urania's Mirror - Gloria Frederici, Andromeda, and Triangula.jpg|thumb|Ti [[Andromeda (kontelasion)|Andromeda]] a kas nailadawan iti ''Sarming ni Urania'', agasmang dagiti [[konstelasion]] a tarheta a naipablaak idiay Londres c.1825]]
Dagiti nasapa nga astronomo ti [[Europa]] a kas ni [[Tycho Brahe]] ket nakaitudo kadagiti baro a bituen iti langit a rabiii (kalpasan daytoy ket nainaganan a kas ti ''novae''), nga agipalpaltiing a dagiti kalangitan ket mabalbaliwan. Idi 1584 ni [[Giordano Bruno]] ket nagipalpaltiing a dagiti bituen ket kasla iti Init, ken baka adda met dagiti [[Extrasolar a planeta|nadumaduma a planeta]], a mabalin pay a kasla ti Daga, nga agpalpalikmut kaniada,<ref name="he history">{{cite web
 | last=Drake | first=Stephen A. | date=Agosto 17, 2006
 | url=http://heasarc.gsfc.nasa.gov/docs/heasarc/headates/heahistory.html
 | title=Ababa a Pakasaritaan iti Nangato nga Enerhia (X-ray & Gamma-Ray) nga Astronomia
 | publisher=NASA HEASARC | accessdate=2006-08-24
}}</ref> ti maysa a kapanunutan a nasapsapa a naipalpaltiing babaen dagiti taga-ugma a [[Griego apilosopia|Griego a pilosopo]], a ni [[Demokrito]] ken [[Epikuro]],<ref>{{cite web | date=Hulio 24, 2006 | url=http://www.eso.org/outreach/eduoff/edu-prog/catchastar/CAS2004/casreports-2004/rep-226/ | title=Dagiti Exoplaneta | publisher=ESO | accessdate=2006-10-11 }}{{Natay a silpo|date=September 2022 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}</ref> ken babaen ti and medibal nga [[Islamiko a kosmolohia|Islamiko a kosmologo]]<ref>{{cite journal
 | title=Ti nagbanagan iti Qur'anic a kosepto iti astronomiko a penomena iti Islamiko a sibilisasion
 | first=I. A. | last=Ahmad | journal=Vistas Iti Astronomia
 | volume=39 | issue=4 | year=1995
 | pages=395–403 [402]
 | doi=10.1016/0083-6656(95)00033-X |bibcode = 1995VA.....39..395A }}</ref> a kas ni [[Fakhr al-Din al-Razi]].<ref name=Setia>{{cite journal | title=Ni Fakhr Al-Din Al-Razi iti Pisika ken Katutubo iti Maipapan ti Bagi a Lubong: Ti Immuna a Panakakita | first=Adi | last=Setia | journal=Islam Ken Siensia | volume=2 | date=2004 | url=http://findarticles.com/p/articles/mi_m0QYQ/is_2_2/ai_n9532826/ | accessdate=2010-03-02 | archiveurl=https://archive.today/20120710164222/http://findarticles.com/p/articles/mi_m0QYQ/is_2_2/ai_n9532826/ | archivedate=2012-07-10 | url-status=dead }}</ref> Babaen ti sumaganad a siglo, ti kapanunutan a dagiti bitbituen ket kapada ti Init ket nakaabot kadagiti konsenso manipud kadagiti astronomo. Ti panangipalpalawag no apay a dagitoy a bitbituen ket saanda nga agipakat ti dagup a panagguyod idiay Solar a Sistem, ni [[Isaac Newton]] ket nangipaltiing a dagiti bituen ket naipadpada a naiwarwaras iti aniaman a direksion, ti maysa a kapanunutan a nasingdat babaen ti teologo a ni [[Richard Bentley]].<ref>{{cite web
 | last=Hoskin | first=Michael | year=1998
 | url=http://www.stsci.edu/stsci/meetings/lisa3/hoskinm.html
 | title=Ti Kuenta dagiti Naidulin iti Panagsurat ti Pakasaritaan iti Astronomia
 | publisher=Siensia nga Instituto ti Limbang a Teleskopio
 | accessdate=2006-08-24 }}</ref>

Ti Italiano nga astronomo a ni [[Geminiano Montanari]] ket nagirehistro a nakapalpaliiw kadagiti panagdumaduma a karaniag iti bituen nga [[Algol]] idi 1667. Ni [[Edmond Halley]] ket nagipablaak ti immuna a panagrukod iti [[maitutop a panaggunay]] ti dua a paris ti asideg a "agtaltalinaed" a bitbituen, a nangipakpakita a dagitoy ket nagbalbaliwda ti puesto manipud idi panawen dagiti taga-ugma a [[Taga-ugma a Gresia|Gresia]] astronomo a ni [[Ptolemy]] ken [[Hipparchus]]. Ti immuna a dagus a panagrukod ti adayo nga bituen ([[61 Cygni]] iti 11.4 a [[lawag a tawtawen]]) ket naaramid idi 1838 babaen ni [[Friedrich Bessel]] a nagus-usar ti [[paralahe]] a pamay-an. Dagiti paralelo a panagrukod ket nagipakpakita ti nawatiwat a panagsisina dagiti bituen iti kalangitan.<ref name="he history" />

Ni [[William Herschel]] ket isu idi ti immuna nga astronomo a nangpadas a nangkita ti pannakaiwarwaras dagiti bituen iti langit. Idi panawen ti 1780, isu ket nagaramid kadagiti serie ti gantingan iti  600 turturong, ken nagbilang kadagiti bituen ken nagpalpaliiw kadagiti tunggal maysa a linia ti pannakakita. Manipud iti daytoy isu ket nagipatingga a dagiti bilang ti bituen ket imad-adu iti maysa a bangir ti langit, iti turong ti [[Galaktiko a Tengna|bugas]] ti [[Nagririmpuok a Bitbituen]] . Ti anakna alalaki a ni [[John Herschel]] ket nagpadas manen iti daytoy a panagadal idiay abagatan a hemisperio ken nabirukanna ti maysa a kapadpada a panagadu iti isu met laeng a pagturongan.<ref>{{cite journal
 | last=Proctor | first=Richard A.
 | title=Adda kadi kadagiti nebulusa ket bituen a sistema? | journal=Katutubo
 | date=1870 | pages=331–333
 | url=http://digicoll.library.wisc.edu/cgi-bin/HistSciTech/HistSciTech-idx?type=div&did=HISTSCITECH.0012.0052.0005&isize=M
 | issue=13
 | doi=10.1038/001331a0 | volume=1 |bibcode = 1870Natur...1..331P | s2cid=40790235
 }}</ref> Itipatinayon kadagiti nadumaduma a nagun-odanna, ni William Herschel ket naam-ammuan pay para iti pannakaduktalna nga adda dagiti bituen a saan nga aggigian ti siu met laeng a linia ti panakakita, ngem dagitoy pay ket maipapan ti bagi a kumaduaan nga aggporma dagiti [[binario a bituen]] a sistema.

Ti siensia ti [[nainlangitan a espektroskopia]] ket napionero babaen ni [[Joseph von Fraunhofer]] ken [[Angelo Secchi]]. Babaen ti panagipadpada ti espektra dagiti bituen a kas ti [[Sirius]] iti Init, isuda ket nabirukanda dagiti paggiddiatan iti kapigsa ken bilang dagiti [[Espektral a linia|panagsagsagepsep ti linlinia]]—ti nalidem a nailangitan nga espektra gapu ti panagsagepsep iti naisangsangayan prekuensia babaen ti tangatang. Idi 1865 ni Secchi ket nangrugi a nagidasig kadagiti bituen kadagiti [[Nailangitan a panakidasig|espektral a kitkita]].<ref>{{cite web
 | last=MacDonnell
 | first=Joseph
 | url=http://www.faculty.fairfield.edu/jmac/sj/scientists/secchi.htm
 | title=Angelo Secchi, S.J. (1818–1878) ti Ama iti Astropisika
 | publisher=Unibersidad ti Fairfield
 | archive-url=https://web.archive.org/web/20110721210124/http://www.faculty.fairfield.edu/jmac/sj/scientists/secchi.htm
 | accessdate=2006-10-02
 | archive-date=2011-07-21
 | url-status=live
 }}</ref> Nupay kasta, ti moderno a bersion iti nainlangitan a pannakaidasig a pamay-an ket inaramid babaen ni [[Annie Jump Cannon|Annie J. Cannon]] idi panawen ti 1900.

Ti panagpalpaliiw kadagiti doble a bituen ket nakaala ti adu a kangrunaan idi  maika-19 a siglo. Idi 1834, ni Friedrich Bessel nagpalpaliiw kadagit panagbalbaliw ti maitutop a panaggunay ti bituen a Sirius, ken nagipagarup ti nailemmeng a kaduana. Ni [[Edward Charles Pickering|Edward Pickering]] ket isu ti immuna a nakaduktal ti [[espektrokopiko a binario]] idi 1899 nga idi nakapaliiw ti periodiko a panagpisi ti espektral a linlinia ti bituen a [[Mizar (bituen)|Mizar]] iti maysa a 104 nga aldaw a paset ti panawen. Dagiti naisalaysay a panagpalpaliiw dagiti adu a binario a bituen a sistema ket inurnong babaen dagiti astronomo a kas ni [[Friedrich Georg Wilhelm von Struve|William Struve]] ken [[Sherburne Wesley Burnham|S. W. Burnham]], a nangpalubos a maammuan manipud ti panagkarkulo kadagiti masa ti bituen [[dagiti pagtayyekan nga elemento]]. Ti immuna asungbat ti daytoy a parikut ti panakaala pagtayyekan dagiti binario a bituen manipud ti teleskopio a panagpalpaliiw ket inaramid idi babaen ni Felix Savary idi 1827.<ref>{{cite book
 | first=Robert G. | last=Aitken | title=Dagiti Binario a Bituen| page=66
 | publisher=Dover Publications Inc. | location=New York
 | year=1964 | isbn=0-486-61102-7 }}</ref>
Ti maikaduapulo a siglo ket nakakita ti imad-adu a napardas a panagabanse iti sientipiko a panagadal kadagiti bituen. Ti [[potograpo]] ket nagbalin a napateg a ramit ti astronomiko. Ni [[Karl Schwarzschild]] ket naduktalanna a ti maris ti maysa a bituen, ken gapu ti temperaturana, nabalinna a maikeddeng babaen ti panagipada ti [[panakakita a kadakkel]] a maipada ti [[potograpiko a kadakkel]]. Ti panakarang-ay ti [[potoelektriko]] a [[potometro]] ket nangpalubos ti napudno a panagrukod iti kadakkel kadagiti nadumaduma a paggiddiatan ti kaatiddog ti allon. Idi 1921 ni [[Albert Abraham Michelson|Albert A. Michelson]] ket nagaramid ti immuna a panagrukod iti nainlangitan a diametro a nagusar ti maysa a [[interperometro]] iti [[Bantay Wilson nga Oberbatorio|Hooker a teleskopio]].<ref>{{cite journal
 | last1=Michelson | first1=A. A. | last2=Pease | first2=F. G.
 | title=Panagrukod iti diametro ti Alpha Orionis nga inusar ti interperometro
 | journal=Astropisika a Warnakan | year=1921 | volume=53 | pages=249–259
 | bibcode=1921ApJ....53..249M | doi = 10.1086/142603
}}</ref>

Ti nangruna a konsepto nga obra iti maipapan ti bagi a pannakaibatay dagiti bituen ket rimsua idi ppanawen ti immuna a dekada iti maikaduapulo a siglo. Idi 1913, ti [[Hertzsprung-Russell a diagrama]] ket naaramid, a nangipangato ti astropisika a panagadal kadagiti bituen. Dagiti nagballigi a modelo ket naparang-ay tapno maipalpalawag dagiti kaunegan ti bituen ken ti nainlangitan nga ebolusion. Ti espektra dagiti bituen ket nagballigi pay a naipalpalawag babaen kadagiti panagrang-ay ti [[kuantum a mekaniko|kuantum a pisika]]. Daytoy ket nangpalubos ti nagbuklan a kimiko iti nanilangitan a tangatang.<ref name="new cosmos">{{cite book
 | last1=Unsöld | first1=Albrecht | title=Ti Baro a Kosmos
 | publisher=Springer | location=New York
 | year=2001 | edition=Maika-5 | pages=180–185, 215–216
 | isbn=3-540-67877-8 }}</ref>

A malaksid dagiti [[supernova]], dagiti agmaymaysa a bituen ket nangrunadan a napalpaliiw ti bukodtayo a [[Lokal a Grupo]] kadagiti [[ariwanas]],<ref>a kas ti {{cite journal
 | last1=Battinelli | first1=Paolo | last2=Demers | first2=Serge
 | last3=Letarte | first3=Bruno
 | title=Pangsukisok ti Karbon a Bituen idiay Lokal a Grupo. V. Ti ruar a disko iti M31
 | journal=Ti Astronomiko a Warnakan
 | year=2003 | volume=125 | issue=3 | pages=1298–1308
 | bibcode=2003AJ....125.1298B | doi = 10.1086/346274
}}</ref> ken naipangpangruna ti makitkita a aset ti [[Nagririmpuok a Bitbituen]] (a kas naipakita babaen ti naisalaysay a [[katologo dagiti bituen]] a magun-od para iti bukodtayo nga ariwanas).<ref>{{cite news
 | title=Ti Milenio a Bituen Atlas ket agmarka ti pannakalpas ti Hipparcos a Mision ti ESA
 | publisher=ESA | date=Disiembre 8, 1997
 | url=http://www.rssd.esa.int/index.php?project=HIPPARCOS&page=esa_msa
 | accessdate=2007-08-05 }}</ref> Ngem adda dagiti bituen a napalpaliiw idiay M100 nga ariwanas ti [[Nagririmpuok a Virgo]], nga agarup a 100 a riwriw a lawag ti tawtawen manipud ti Daga.<ref>{{cite web
 | last1=Villard | first1=Ray | last2=Freedman | first2=Wendy L.
 | date=Oktubre 26, 1994
 | url=http://hubblesite.org/newscenter/archive/releases/1994/1994/49/text/
 | title=Ti Hubble a Teleskopio ti Limbang ket Nagrukod ti Napudno a Kaadayo ti Kaadaywan nga Ariwanas
 | publisher=Hubble Site
 | accessdate = 2007-08-05 }}</ref> Idiay [[Lokal a Nalatak a Nagririmpuok]] mabalin a makita dagiti nagririmpuok a bitbituen, ken dagiti agdama a teleskopio ket mabalinda a paliiwen dagiti nakusnaw nga agmaymaysa a bitbituen idiay [[Lokal a Nagririmpuok]]—ti kaadaywan a naresolba a bitbituen ket sumuroka sangagasut a riwriw a lawag ti tawtawen ti kaadayona<ref>{{cite news
 | title=Ti Hubble ket Nalpasna ti Walo a Tawen a Ganetget a Mangrukod ti Dumakdakel a Law-ang
 | publisher=Hubble Site | date=Mayo 25, 1999
 | url=http://hubblesite.org/newscenter/archive/releases/1999/19/text/
 | accessdate=2007-08-02 }}</ref> (kitaen ti [[Cepheids]]). Nupay kasta, ti ruar ti [[Lokal a Nalataka ripuok]] dagiti ariwanas, awan dagiti bituen wenno agmaymaysa a bitbituen wenno rimpuok dagiti bituen ti napalpaliiw. Malaksid laeng ti nakusnaw a ladawan ti dakkel a rimpuok ti bituen a naglaon kadagiti ginasut a ribo a bitbituen a mabirukan ti maysa a bilion a lawag ti tawtawen ti kaadayona<ref>{{cite news
 | title=Ti UBC Prof., alumnus ket nakaduktal kadagiti adayo a rimpuok ti bituen: a maysa a bilion a lawag ti tawen ti kaadayona.
 | publisher=UBC Public Affairs
 | date=Enero 8, 2007
 | url=http://www.publicaffairs.ubc.ca/media/releases/2007/mr-07-001.html
 | accessdate=2007-08-02
 | archive-date=2013-07-27
 | archive-url=https://web.archive.org/web/20130727073001/http://www.publicaffairs.ubc.ca/media/releases/2007/mr-07-001.html
 | url-status=dead
 }}</ref>—sangapulo a beses nga ad-adayo ngem ti dati a napalpaliiw a rimpuok ti bituen.

==Dagiti pannakatudonan==
{{Nangruna|Pannakatudonan ti bituen|Astronomiko a taripnong ti panagnagan|Katologo ti bituen}}
Ti konsepto iti konstelasion ket naam-ammuan a rimsua idi paset ti panawen a [[Babiloniko]]i. Dagiti taga-ugma a nagbuybuya ti langit ket nagipagarup a dagiti prominente a panakaurnos dagiti bituen ket nagpormada kadagiti tabas, ken isosioda dagitoy a naisangsangayan nga aspeto iti katutubo wenno dagiti bukodda a mito. Sangapulo ket dua kadagitoy a pormasion ket naisanglad ti igid ti banda iti [[ekliptiko]] ken dagitoy ket nagbalin a batayan iti [[astrolohia]].<ref name=koch95/> Kaaduan kadagiti prominente unay nga agmaymaysa a bitbituen ket naikkanda kadagiti nagan, a naisangsangayan ti dagiti panakatudonan ti [[Pagsasao nga Arabiko|Arabiko]] wenno [[Pagsasao a Latin|Latin]].

Ken dagiti pay dadduma a konstelasion ken ti Init, dagiti bituen a kas ti kinabuklan ket adda dagiti bukodda a [[mitolohia|mmito]].<ref name="mythology">{{cite web
 | last = Coleman | first = Leslie S
 | url = http://frostydrew.org/papers.dc/papers/paper-myths/
 | title = Dagiti mito, Sarsarita ken Tinawtawid a pannakaammo
 | publisher = Frosty Drew nga Obserbatorio
 | accessdate = 2012-06-15 }}</ref> Kadagiti [[Taga-ugma a Griegio a relihion|Taga-ugma a Griego]], adda dagiti "bituen", a namammoan a dagiti [[planeta]] (Griego πλανήτης (planētēs), a kayatna a saoen ket "agkalkallautang"), ket nagirepresenta kadagiti nadumaduma dios, a nagtaudan ti nagan dagiti planeta [[Merkurio]], [[Benus]], [[Marte]], [[Hupiter]] ken [[Saturno]].<ref name="mythology" /> Ti ( [[Urano]] ken [[Neptuno]] ket [[Griego a mitolohia|Griego]] ken dagiti [[Romano a mitolohia|Romano a dios]] pay, ngem awan kadagitoy a planeta ti naam-ammuan idi Taga-ugma gapu ti nalidem a raniagda. Dagiti naganda ket inpatudo babaen dagiti naud-udi nga astronomo.)

Idi circa 1600, dagiti nagnagan ti konstelasion ket inus-usar a panaginagan dagiti bituen kadagiti maipada a rehion iti langit. Ti Aleman nga astronomo a ni [[Johann Bayer]] ket nagpartuat kadagiti serie a mapmapa dagiti bituen ken nagipakat dagiti letra a kas dagiti [[Dagiti Bayer a pannakatudonan|pannakatudonan]] ti bitbituen ti tunggal maysa a konstelasion. Kalpasan daytoy ti maysa a numero a sistema a naibatay ti [[kanawan a panagpangato]] ti bituen ket naimbento ken nainayon ti katologo ti bituen ni [[John Flamsteed]] idiay librona a ''"Historia coelestis Britannica"'' (ti 1712 nga edision), a daytoy a numero a sistema a tinawtawagan a  ''[[Flamsteed a pangitudonan]]'' wenno ''Flamsteed a panagnumero''.<ref>{{cite web
 | url = http://www.iau.org/public/naming/ | title = Naming Astronomical Objects
 | publisher = Kappon ti Internasional nga Astronomiko (IAU)
 | accessdate = 2009-01-30 }}</ref><ref>{{cite web
 | url = http://spider.seds.org/spider/Misc/naming.html | title = Panaginagan dagiti Bituen
 | publisher = Dagiti Estudiante para iti Panagsukisok ken Panagrang-ay iti Limbang (SEDS)
 | accessdate = 2009-01-30 }}</ref>

Babaen ti [[linteg ti limbang]], ti laeng internasional a mabigbigan a turay para iti panagnagan kadagiti nainlangitan a bagbagi ket ti [[Kappon ti Internasional nga Astronomiko]] (IAU).<ref name=space_law09/> Adda dagiti nadumaduma a kompania nga agilaklako kadagiti nagan ti bituen, a ti [[Britanikoa Biblioteka]] ket tinawtawganna a kas ti [[pagalagadan|saan a naalagad]] a [[komersial a negosio]].<ref name=astrometry05/><ref name=bl_disclaimer/> Nupay kasta, ti IAU ket nakisina manipud kadagiti komersio a pannakasanay, ken dagitoy a nagan ket saan a mabigbigan babaen ti IAU wenno inus-usarda.<ref name=andersen10/> Ti kastoy a maysa a kompania  nga agnagnagan ket ti [[Internasional a Rehistro ti Bituen]], a daytoy ket, idi panawen ti 1980, ket napabasol idi ti [[ulbod a pannakasanay]] gapu ti panagiparangna a dagiti naipatudo a nagan ket [[Opisial#Pangilasin|opisial]]. Daytoy saanen a maaramid a pannakasanay ti ISR ket inpormal a naibaga a maysa nga ulbod ken maysa a suitik,<ref name=si30_5/><ref name=sd19980401/><ref name=golden_faflick82/><ref name=di_justo20011226/> ken ti [[Departamento ti Siudad ti New York iti Pannakibiang ti Aggatgatang]] ket nagited kadagiti panaglabsing a maisuppiat ti ISR para iti panagaramid kadagitoy suitik pannakasanay ti komersio.<ref name=pliat02/><ref name=sclafani19980508/>

== Dagiti nagibasaran ==
{{Reflist|refs=
<ref name=koch95>{{cite book | last1=Koch-Westenholz | first1=Ulla | last2=Koch | first2=Ulla Susanne | year=1995 | title=Mesopotamia nga astrolohia: pangyuna ti Babilonio ken Asiriano nailangitan a pannakadios | page=163 | volume=19 | series=Pagipablaakan nga Intituto ti Carsten Niebuhr | publisher=Museo a Tusculanum a Pagmalditan | isbn=87-7289-287-0 }}</ref>
<ref name=space_law09>{{cite book | last1=Lyall | first1=Francis | last2=Larsen | first2=Paul B. | title=Linteg ti Limbagng: Maysa Tratado | page=176 | publisher=Ashgate Publishing, Ltd | date=2009 | isbn=978-0-7546-4390-6 | chapter=Kapitulio 7: The Moon and Other Celestial Bodies }}</ref>
<ref name=astrometry05>{{cite web | title=Panagnagan dagiti bituen | year=2005 | publisher=Siensia nga Astropisiko nga Organisasion. | url=http://www.astrometry.org/starnaming.php | accessdate=2010-06-29 }}</ref>
<ref name=bl_disclaimer>{{cite web | title=Renunsia: Naganan ti maysa abituen, naganan ti maysa a rosas ken dadduma pay, kapadpadana a negosio | work=Biblioteka ti Britaniko | publisher=Ti Gimong ti Britaniko a Biblioteka | url=http://www.bl.uk/names.html | archive-url=https://web.archive.org/web/20100119033625/http://www.bl.uk/names.html | accessdate=2010-06-29 | archive-date=2010-01-19 | url-status=live }}</ref>
<ref name=andersen10>{{cite web | first=Johannes | last=Andersen | title=Panaggatng dagitiBituen ken Nagnagan ti Bituen | publisher=Kappon ti Internasional nga Astronomiko| url=http://www.iau.org/public/buying_star_names/ | accessdate=2010-06-24 }}</ref>
<ref name=si30_5>{{cite journal | first=Phil | last=Pliat | title=Panagitinnag ti nagan: Kayatmo ti agbalin a maysa a Bituen? | journal=Eskeptiko Nga Agsuksuisok | volume=30 | date=Septiembre 2006 | issue=5 | url=http://www.csicop.org/si/show/name_dropping_want_to_be_a_star/ | accessdate=2010-06-29 }}</ref>
<ref name=sd19980401>{{cite web | last=Adams | first=Cecil | date=Abril 1, 1998 | title=Makabayadka ti $35 tapno managanan ti maysa a bituen para kenka? | url=http://www.straightdope.com/columns/read/826/can-you-pay-35-to-get-a-star-named-after-you | publisher=The Straight Dope | accessdate=2006-08-13 }}</ref>
<ref name=golden_faflick82>{{cite news | last1=Golden | first1=Frederick | last2=Faflick | first2=Philip | date=Enero 11, 1982 | title=Siensia: Nailangtan aPanunot wenno Kosmiko a Panagsuitik? | work=Times Magazine | publisher=Time Inc. | url=http://www.time.com/time/magazine/article/0,9171,925195,00.html | accessdate=2010-06-24 | archive-date=2013-08-25 | archive-url=https://web.archive.org/web/20130825182125/http://www.time.com/time/magazine/article/0,9171,925195,00.html | url-status=dead }}</ref>
<ref name=di_justo20011226>{{cite magazine | first=Patrick | last=Di Justo | date=Disiembre 26, 2001 | title=Gumatang ti maysa a Bituen, Ngem saanmo a Kukua | magazine=Wired | publisher=Condé Nast Digital | url=http://www.wired.com/techbiz/media/news/2001/12/49345 | accessdate=2010-06-29 | archiveurl=https://archive.today/20121209015923/http://www.wired.com/techbiz/media/news/2001/12/49345 | archivedate=2012-12-09 | url-status=live }}</ref>
<ref name=pliat02>{{cite book | first=Philip C. | last=Plait | year=2002 | title=Dakes nga astronomia: dagiti miskonsepto ken madi a panagusar a naiparang, manipud ti astrolohia aginggan ti panagsanglad iti bulan 'angaw' | pages=237–240 | publisher=John Wiley and Sons | isbn=0-471-40976-6 }}</ref>
<ref name=sclafani19980508>{{cite news | first=Tom | last=Sclafani | date=Mayo 8, 1998 | title=Ti Komisioner ti Pannakibiang dagiti Aggatgatang a ni Polonetsky ket Nagballag kadagiti Gumatgatang: "Ti Panagggatang ti maysa a Bituen Ket saan a Makaaramid kaniam ti Kasta" | publisher=Sentro ti Nailian nga Astronomia ken Ionosperio, Aricebo nga Obserbatorio | url=http://www.naic.edu/~gibson/starnames/isr_news.html | accessdate=2010-06-24 | archive-date=2006-01-11 | archive-url=https://web.archive.org/web/20060111052632/http://www.naic.edu/~gibson/starnames/isr_news.html | url-status=dead }}</ref>
}}

==Adu pay a mabasbasa==
* {{cite book | first1=Cliff | last1=Pickover | date=2001 |title=The Stars of Heaven | publisher=Oxford University Press | isbn=0-19-514874-6}}
* {{cite book | first1=John | last1=Gribbin | first2=Mary | last2=Gribbin | date=2001 | title=Stardust: Supernovae and Life—The Cosmic Connection | publisher=Yale University Press | isbn=0-300-09097-8}}
* {{cite book | first=Stephen | last=Hawking | title=A Brief History of Time | date=1988 | publisher=Bantam Books | isbn=0-553-17521-1}}

== Dagiti akinruar a silpo ==
{{commonscat-inline|Stars|{{PAGENAME}}}}
* {{cite web | last=Kaler | first=James | title=Portraits of Stars and their Constellations | publisher=University of Illinois | url=http://stars.astro.illinois.edu/sow/sow.html | accessdate=2010-08-20 }}
* {{cite web | title=Query star by identifier, coordinates or reference code | work=SIMBAD | publisher=Centre de Données astronomiques de Strasbourg | url=http://simbad.u-strasbg.fr/simbad/sim-fid | accessdate=2010-08-20 }}
* {{cite web | title=How To Decipher Classification Codes | publisher=Astronomical Society of South Australia | url=http://www.assa.org.au/sig/variables/classifications.asp | accessdate=2010-08-20 }}
* {{cite web | title=Live Star Chart | publisher=Dobsonian Telescope Community | url=http://www.mydob.co.uk/community_star.php | accessdate=2010-08-20 | archive-date=2012-12-04 | archive-url=https://archive.is/20121204180007/http://www.mydob.co.uk/community_star.php | url-status=dead }} Kitaen dagiti bituen iti ngato ti lokasionmo
* {{cite web | display-authors=1 | last1=Prialnick | first1=Dina | last2=Wood | first2=Kenneth | last3=Bjorkman | first3=Jon | last4=Whitney | first4=Barbara | last5=Wolff | first5=Michael | last6=Gray | first6=David | last7=Mihalas | first7=Dimitri | title=Stars: Stellar Atmospheres, Structure, & Evolution | date=2001 | publisher=University of St. Andrews | url=http://www-star.st-and.ac.uk/~kw25/teaching/stars/stars.html | accessdate=2010-08-20 | archive-date=2021-02-11 | archive-url=https://web.archive.org/web/20210211123306/http://www-star.st-and.ac.uk/~kw25/teaching/stars/stars.html | url-status=dead }}

[[Kategoria:Dagiti bituen]]
[[Kategoria:Nangruna nga artikulo (atiddog)]]