Kimiko nga elemento

Ti maysa a kimiko nga elemento ket maysa a puro a kimiko a sustansia a buklen iti maysa a kita iti atomo a mailasin babaen ti bukodna nga atomiko a numero, a daytoy ket ti bilang dagiti proton iti katengngaanna. Dagiti am-ammo a kas pagarigan dagiti elemento ket mairaman ti karbon, Oksíheno, aluminio, landok, gambang, balitok, Merkúrio, ken buli.

Manipud idi Nobiembre 2011, adda dagiti nainagananen a 118 nga elemento, ti kinaudi ket ti ununseptio idi 2010.^[1] Kadagiti 118 a naamammoan nga elemento, dagiti 98 nga immuna laeng ti masna a rimsua iti Daga. Iti kadagitoy, 80 ket natalna, a dagiti dadduma ket radioaktibo, a malunglunsot kadagiti nalaglagaan nga elemento kadagiti nadumaduma a rukod ti oras manipud iti bassit a paset ti segundo aginggana ti bilion a tawtawen. Dagiti elemento a saan a masna a rumsua iti Daga ket parbo a naipataud a kas dagiti sintetiko a produkto dagiti inaramid ti tao a nuklear a panagsumamay.

Ti hidróheno ken helio ket isu dagitoy ti kaaduan nga elemento iti law-ang. Nupay kasta, ti landok ket isu ti kaaduan unay nga elemento (babaen ti masa) a mangbukel ti Daga, ken ti oksíheno ket isu ti sapasap a kaaduan iti ukis iti Daga .^[2] Nupay dagiti amin a naamammoan a kikmiko a banag ket binuklan kadagitoy nga elemento, ti kimiko a banag ket buklenna laeng ti agarup a 15% kadagiti banag iti law-ang. Dagiti nabati ket nasipnget a banag, ti maysa a palimed a sustansia a daytoy ket saan a buklaen dagiti kimiko nga elemento gapu ta awanan dadgiti proton, neutron wenno elektron.^[3]

Dagiti kimiko nga elemento ket naipanunutan idi a pinarsua babaen dagiti nadumaduma a kosmiko a panagaramid, a mairaman ti hidróheno, helio (ken ti bassit a kaadu ti litio, berilio ken boro) a naaramid manipud iti Big Bang ken kosmiko nga annaraar nga espalasion. Ti panagpataud kadagiti nadagsen nga elemento, manipud iti karnon aginggana kadagiti kadagsenan unay nga elemento, ket mairugi babaen ti estelar a nukleosintesis, ken dagitoy ket naaramid a magun-od para iti sumaganad a solar a sistema ken panagporma dagiti planeta babaen ti supernova, a daytoy ket nagiparuak kadagiti elemento iti law-ang.^[4] Ti kaadu unay ti oksiheno, siliko, ken landok iti Daga ket mangipakita kadagti sapasap a panakapataud manipud kadgiti kastoy a bituen, kalpasan dagiti nalaglagan nga alingasaw nga elemento ken dagiti bukodda a kompuesto ket naikkatanen. Bayat a kaaduan kadagiti elemento ket sapasap a makitkita a kas natalna, adda dagiti bassit a masna a panagbalbaliw iti maysa nga elemento iti sabali ket adda rumsua iti tatta a panawen, manipud iti panaglungsot dagiti radioaktibo nga elemento ken dagiti dadduma pay a masna a nuklear a panagaramid.

Dagiti relatibo a puro a wadan dagiti nailaslasin nga elemento ket saan unay a mabirbirukan iti katutuboe. Bayat nga amin dagiti 98 a masna a rumrumsua nga elemento ket nainaganandan kadagiti mineral a wadan ti ukis ti Daga, adda laeng dagiti bassit a minoridad kadagiti elemento a mabirbirukan a kas saan a mabigbigan, a relatibo a puro a minerales. Dagiti sapasap nga ad-adu a kastoy a "patneng nga elemento" ket ti gambang, pirak, balitok, karbon (a kas ti beggang, grapito, wenno diamante), asupre, ken merkurio. Amin ngem adda dagiti kaaduan nga nalpay nga elemento, a kas dagiti natakneng nga alingasaw ken dagiti natakneng a metal, ket kadawyan a mabirbirukan iti Daga iti naitiptipon ti kimika a porma, a kas dagiti kimiko a kompuesto. Bayat a 32 kadagiti kimiko nga elemento a rumrumsua iti Daga iti patneng a saan anaitiptipon a porma, kaaduan kadagityo ket rumrumsua a kas naglalaok. Ks pagarigan, ti angin ti tangatang ket kangrunaan a naglalaokan iti nitroheno, oksiheno, ken argon, ken dagiti patneng a natangken nga elemento ket rumsuada kadagiti naipagtitipon a metal, a kasla it landok ken nikel.

No dagiti dua a naisangsangayan nga elemento ket maipagtiptiponda babaen ti kimiko, nga adda dagiti atomo a nagtengtengngel kadagitoy babaen dagiti kimiko a piansa, ti pagbanagan ket makunkuna a kimiko a kompuesto. Dua apagkatlo kadagiti kimiko nga elemento a rumrumsua laeng iti Daga akas dagiti kompuesto, ken dagiti natidda a pagkatlo, ket kadawyan a kompuesto a porma dagiti elemento kadagitoy ti kaaduan. Dagiti kimiko a kompuesto ket mabalin a buklen dagiti elemento a naitiptipon ti apag-isu a sibubukel a bilang dagiti pannakaibagi dagiti atomo, a kas iti danum, asin, ken dagiti mineral a kas ti kuarso, kalsita, ken adda dagiti mena. Nupay kasta, ti kimiko a panagpiansa kadagiti adu a kita dagiti elemento ket maibanagan dagiti kristalina a natangken ken dagiti metalliko a naipagtitipon a metal a dagiti apa-isu a kimiko a pagannurotan ket saanda a rumsua.

Ti pakasaritaan ken ti panagusar kadagiti elemento ket nangrugi kadagiit primitibo a kagimongan ti tao a nakabiruk kadagiti patneng nga elemento a kas ti gambang ken balitok, ken nangiyaon (naglunag) ti landok ken dagiti sabsabali pay a metal manipud kadagiti bukodda a mena. Dagiti Alkimista ken kimiko ket dimtengda a nanginagan kadagiti adu pay, a gangani amian a masna a rimrimsua nga elemento ket naamammoanen babaen idi 1900. Dagiti tagikua dagiti kimiko nga elemento ket kadawyan a naipabuklan ti panagusar ti periodiko a lamisaan a mangur-urnos kadagiti elemento babaen ti ngumatngato a numero ti atomiko kadagiti aray (dagiti "punto") nga ayan dagiti teddek (dagiti "grupo") ket makibinningayda maululit a ("periodiko") maipapan iti bagi ken dagiti kimiko atagikua. No dagiti puro a pormana, wenno kadagiti nadumaduma a kimiko a kompuesto wenno naglalaokan, gangani nga amin nga elemento ket adda maysa a nangruna a panagusar ti tao. Malaksid kadagiti nababa a gudua ti biag a radiaktibo nga elemnto, amin nga elemento ket magun-od babaen ti industria, a kaaduan kadagitoy ket iti nangato a degrado ti kinapuro.

Agarup a sangadosena kadagitoy nga elemnto ket kammasapulan kadagiti nadumaduma a biolohiko a biag. Kaaduan kadagiti narasay nga lemento iti Daga ket saan amasapsapul babaen ti biag (malaksid dagiti selenio ken yodo), a bayat nga adda dagiti kadawyan a saan a maus-usar a kas ti(aluminio ken titanio). Kaaduan kadagiti organismo ket makibinningayda kadagiti kasapulanda nga elemento, nga adda dagiti bassit laeng a pagiddiatan. Kas pagarigan, ti algas ti taaw ket agus-usar ti bromo ngem dagiti naindagaan a mula ken dagiti ayup ket saanda a makasapsapul kadagitoy, ken amin nga ayup ket makasapul ti sodio, ngem adda dagiti mula a saan a makasapul. Innem laeng kadagiti elemento—karbon, hidroheno, nitroheno, oksiheno, kalsio, ken posporo—ket mangbukel ti gangani a 99% iti masa ti bagi ti tao (kitaen ti pakabuklan iti bagi ti tao para iti kompleto a listaant). Iti maipatinayon, innem kadagiti nangruna nga elemento a kaaduan a mangbukel ti bagi ti tao, ti tao ket makasapul a mangibus ti maysa a dosena pay kadagiti elemento iti porma dagiti dadduma pay a kimiko a kompuesto.

Dagiti nagibasaran

^ Yu. Ts. Oganessian (2010). "Panagpabukel iti maysa a Baro nga Elemento nga addaan iti Atomiko a Numero a Z=117". 104 (14) (142502 nga ed.). Surat ti Pisikal a Panagrepaso. {{cite journal}}: Makasapul ti dakamat journal iti |journal= (tulong)
^ Los Alamos National Laboratory (2011). "Periodiko a Lamisaan dagiti Elemento: Oksíheno". Los Alamos, New Mexico: Los Alamos National Security, LLC. Naala idi 2011-05-07.
^ Oerter, Robert (2006). Ti Teoria iti Gangani nga Amin: Ti Pagalagadan a Modelo, ti Di-maipadpadlaw a Balligi iti Moderno a Pisika. Penguin. p. 223. ISBN 978-0-452-28786-0.
^ E. M. Burbidge; G. R. Burbidge; W. A. Fowler; F. Hoyle (1957). "Panagbukel dagiti Elementi kadagiti Bituen". Panagrepaso ti Moderno a Pisika. 29 (4): 547–650. Bibcode:1957RvMP...29..547B. doi:10.1103/RevModPhys.29.547.

Adu pay a mabasbasa

Ball, P (2004). Dagiti Elemento: Ti Nababa Unay a Pangyuna. Unibersidad ti Oxford a Pagmalditan. ISBN 0-19-284099-1.
Emsley, J (2003). Dagiti Pangipatakderan a Muton ti Katutubo: Ti A-Z Pagsurotan dagiti Elemento. Unibersidad ti Oxford a Pagmalditan. ISBN 0-19-850340-7.
Gray, T (2009). Dagiti Elemento: Ti Nailadawan a Panagsukimat kadagiti Amin a Naamammoan nga Atomo iti Law-ang. Black Dog & Leventhal Publishers Inc. ISBN 1-57912-814-9.
Scerri, ER (2007). Ti Periodiko a Lamisaan, Ti Saritana ken Ti Its Kaimudinganna. Unibersidad ti Oxford a Pagmalditan.
Strathern, P (2000). Ti Tagtagainep ni Mendeleyev: Ti Panagsukimat kadagiti Elemento. Hamish Hamilton Ltd. ISBN 0-241-14065-X.

Dagiti akinruar a silpo

Dagiti midia a mainaig iti Kimiko nga elemento iti Wikimedia Commons

Dagiti mabuya para iti tunggal maysa nga elemento babaen ti Unibersidad iti Nottingham

[Oganessian2010-1] Yu. Ts. Oganessian (2010). "Panagpabukel iti maysa a Baro nga Elemento nga addaan iti Atomiko a Numero a Z=117". 104 (14) (142502 nga ed.). Surat ti Pisikal a Panagrepaso. {{cite journal}}: Makasapul ti dakamat journal iti |journal= (tulong)

[LosAlamos-2] Los Alamos National Laboratory (2011). "Periodiko a Lamisaan dagiti Elemento: Oksíheno". Los Alamos, New Mexico: Los Alamos National Security, LLC. Naala idi 2011-05-07.

[3] Oerter, Robert (2006). Ti Teoria iti Gangani nga Amin: Ti Pagalagadan a Modelo, ti Di-maipadpadlaw a Balligi iti Moderno a Pisika. Penguin. p. 223. ISBN 978-0-452-28786-0.

[4] E. M. Burbidge; G. R. Burbidge; W. A. Fowler; F. Hoyle (1957). "Panagbukel dagiti Elementi kadagiti Bituen". Panagrepaso ti Moderno a Pisika. 29 (4): 547–650. Bibcode:1957RvMP...29..547B. doi:10.1103/RevModPhys.29.547.

[1]

[2]

[3]

[4]