Kitaen ti taudan para iti Masa

Iti [[pisika]], ti '''''masa''''' (manipud ti [[Taga-ugma a Griego|Griego]] {{lang|grc|[[:wikt:μᾶζα|μᾶζα]]}} "sebada a bibingka, tukel [iti masa]") ket tagikua ti [[pisikal a sistema]] wenno [[Pisikal a bagi|bagi]], a mangited ti irurumsua ti penomena ti [[Inersia|resistansia]] iti bagi iti [[akselerasion|pannakaipardas]] babaen ti [[puersa]] ken ti kapigsa iti agsinnaranay a maipapan ti [[grabidad]] a panagawis dagiti bagi. Dagiti instrumento  a kas dagiti [[Pagtimbangan|balanse ken gantingan]] ti masa ket agus-usar kadagita a penomena a panagrukod ti masa. Ti [[SI unit]] ti masa ket isu ti [[kilogramo]] (kg).

Para kadagiti inaldaw a banag ken dagiti enerhia a nasayaat nga inpalplawag babaen ti [[Klasikal a mekanika|Newtonio a pisika]], ti masa ket naibagbaga payen a mangirepresenta ti maysa a dagup ti [[banag]], ngem daytoy a panirigan agbalin a madi, kas pagarigan, kadagiti napardas unay wenno dagiti subatomiko a partikula. Iti sapasap daytoy ket agpaypayso met, ti aniaman a bagi nga addaan ti masa ket addaan ti maysa a  [[E=mc²|kapada]] a dagup ti [[enerhia]], ken dagiti ''amin'' a [[Dagiti porma ti enerhia|porma ti enernia]] ket likudanna ti akselerasion babaen ti puersa ken addaan ti maipapan ti grabidad a panagawis; ti pannakaibaga a ''banag'' ket awan ti sapasap a naitunos a pannakaipalawag babaen ti daytoy a moderno a panirigan.

A kas naibagbaga, malaksid ti pannakaipadana iti enerhia, dagiti nadumadma a kita ti mapaliiw men marukod a penomena ket rimsua manipud ti masa.  Amin dagitoy ket naipakitan a kapada ken agtinnunos iti tungngal maysa no mausar dagitoy iti panagrukod ti masa.

Ti '''maipapan ti enerhia a masa''' ket isu ti kaadu a panagrukod ti resistansia kadagiti panagbalbaliw iti kapardas ti maysa a banag, ([[akselerasion]]).

Ti '''maipapan ti grabidad a masa''' ket isu ti kaadu a panagrukod a maibagay ti kakaro ti [[maipapan ti grabidad a puersa]] a daytoy ket
# ipeksa babaen ti maysa a banag (aktibo a maipapan ti grabidad a masa), wenno
# nasanay babaen ti maysa a banag (natalinaay a maipapan ti grabidad a puersa) no agtinnignay iti maikadua a banag.

Dita ngato iti maikadua a pagarigan ti masa, mangidurog kadagiti panagbalbaliw iti gunay; kasla ti maipapan ti grabidad a puersa ti Daga ket mangidurog kadagiti panagbalbaliw iti gunay iti inaldaw a biag, kasla ti nagtinnag a mansanas ni Newton wenno ti gapuanan ti arko ti beisbol.  Daytoy ket maipakat kadagiti amin nga adda iti daga a banag, manipud kadagiti dutdot ken dagiti kutonn dagiti bato ti banbantay ken dagiti elepante.<ref name=kane>
{{cite news
 | last = Kane
 | first = Gordon 
 | title = Dagiti Misterio ti Masa
 | newspaper = Scientific American
 | location =
 | pages = 32–39
 | language =
 | publisher = Nature America, Inc.
 | date = Septiembre 4, 2008
 | url = http://www.scientificamerican.com/article.cfm?id=the-mysteries-of-mass
 | accessdate =2013-07-05 }}</ref>

== Dagiti nota ==
{{reflist|group="note"}}

== Dagiti nagibasaran ==
{{Reflist}}

==Bibliograpia==
*{{cite book|author1=Sir Isaac Newton |author2=N. W. Chittenden |title=Newton's Principia: Dagiti matematiko a pamunganayan ti masna a pilosopia |url=http://books.google.com/books?id=KaAIAAAAIAAJ&pg=PA31 |accessdate=12 Marso 2011 |year=1848 |publisher=D. Adee }}

== Dagiti akinruar a silpo ==
* "[http://plato.stanford.edu/entries/equivME/ Ti Kapada ti Masa ken Enerhia Mass and Energy]" {{iti sao|en}} babaen ni Francisco Flores.
*"[http://www.sciam.com/article.cfm?chanID=sa006&articleID=000005FC-2927-12B3-A92783414B7F0000 Dagiti Misterio ti Masa,]" {{iti sao|en}}
**"[http://math.ucr.edu/home/baez/physics/Relativity/SR/mass.html Agbaliw kadi ti masa iti kapardas?]" {{iti sao|en}}
**"[http://math.ucr.edu/home/baez/physics/ParticleAndNuclear/photon_mass.html Ania kadi ti masa poton?]" {{iti sao|en}}
{{pungol-nangruna}}

[[Kategoria:Masa| ]]
[[Kategoria:Dagiti konsepto iti pisika]]