Panama
Nagsasabtan: 9°N 80°W / 9°N 80°W
Republka ti Panama República de Panamá | |
|---|---|
 Wagayway
 Eskudo
| |
| Napili a pagsasao: "Pro Mundi Beneficio" "Para iti Pagimbagan iti Lubong" | |
| Nailian a kanta: Himno Istmeño (Espaniol) | |
.svg) | |
| Kapitolio ken kadakkelan a siudad | Siudad ti Panama 8°58′N 79°32′W / 8.967°N 79.533°W |
| Opisial a sasao | Espaniol |
| Grupgrupo ti etniko |
|
| Nagan dagiti umili | Taga-Panama |
| Gobierno | Unitario a presidensial a batay-linteg a republika |
| José Raúl Mulino | |
| vacant | |
| Lehislatura | Nailian nga Asemblia |
| Wayawaya | |
• manipud iti Espania | Nobiembre 28, 1821 |
• manipud iti Colombia | Nobiembre 3, 1903 |
| Kalawa | |
• Dagup | 75,517 km2 (29,157 sq mi) (Maika-118) |
• Danum (%) | 2.9 |
| Populasion | |
• Senso idi Karkulo ti Hulio 2014 | 3,608,431 [2] |
• Densidad | 542/km2 (1,403.8/sq mi) (Maika-156) |
| GDP (PPP) | Karkulo idi 2015 |
• Dagup | $83.421-bilion[3] |
• Tunggal maysa a tao | $21,634[3] |
| GDP (nominal) | Karkulo idi 2015 |
• Dagup | $49.142-bilion[3] |
• Tunggal maysa a tao | $12,744[3] |
| Gini (2012) |  51.9[4]nangato |
| HDI (2013) |  0.765[5]nangato · Maika-65 |
| Kuarta | (PAB, USD) |
| Sona ti oras | UTC−5 (EST) |
| Pagmanehuan | kanawan |
| Kodigo ti panagtawag | +507 |
| Kodigo ti ISO 3166 | PA |
| TLD ti internet | .pa |
Panama (Espaniol: Panamá [panaˈma]), opisial a tinawtawgan ti Republika ti Panama (Espaniol: República de Panamá), ket ti pagilian idiay Tengnga nga Amerika a mabirukan iti pagbaetan ti Amianan ken Abagatan nga Amerika. Daytoy ket bineddengan babaen ti Costa Rica iti laud, ti Colombia iti abagatan a daya, ti Karibe iti amianan ken ti Taaw Pasipiko iti abagatan. Ti kapitolio ken kadakkelan a siudad ket ti Siudad ti Panama, ken ti metro a lugarna ket pagtaengan iti gangani a kagudua dagiti 3.6 a riwriw a tattao iti pagilian.
Ti Panama tinagtagitao idia dagiti nadumaduma a tribu sakbay ti panagtaeng babaen dagiti Kastila idi maika-16 a siglo. Simmina ti Panama manipud iti Espania idi 1821 ken timmipon iti kappon ti Nueva Granada, Ecuador, ken Venezuela a nanaganan iti Republika ti Gran Colombia. Idi nawaswas ti Gran Colombia idi 1831, nagtultuloy a nagtipon ti Panama ken Nueva Granada, ken kanungpalan a nagbalin a Republika ti Colombia. Bayat a kimmadkadua iti Estados Unidos, simmina ti Panama manipud iti Colombia idi 1903, ken nagpalubos daytoy iti pannakaipatakder ti Kanal Panama babaen ti Kuerpo dagiti Inhenniero ti Buyot ti Estados Unidos idi pagbaetan ti 1904 ken 1914. Idi 1977, ti maysa a tulag a napirmaan idi para iti dagup a panagiyakar ti Kanal manipud iti Estados Unidos iti Panama babaen ti patingga ti maika-20 a siglo, ken napasingkedan daytoy idi 31 Disiembre 1999.[6]
Dagiti rentas manipud kadagiti panagbayad iti panagusar ti kanal ket agtultuloy a mangirepresenta ti kaaduan a paset ti GDP ti Panama, urayno ti komersio, panagbanko, ken ti turismo ket dagiti nangruna ken dagiti dumakdakkel a sektor. Ti Panama ket addaa iti maikadua a kadakkelan nga ekonomia idiay Tengnga nga Amerika[7] ken isu pay ti kapardasan a dumakdakkel nga ekonomia tunggal maysa a tao idiay Tengnga nga Amerika. Idi 2013, ti Panama ket nairanggo a kas maika-5 kadagiti pagilian ti Latin Amerika kadagiti termino iti Pagsurotan ti Panagrang-ay ti Nagtagitaon, ken maika-59 itilubong.[8] Manipud idi 2010, agtultuloy ti Panama a kas ti maikadua a kasayaatan iti pagbibinglayan iti ekonomia iti Latin nga Amerika, segun ti Pagsurotan Global a Kompetetibo ti World Economic Forum. Iti panagsakop iti agarup a 40 porsiento iti kalawa iti dagana, dagiti bakir ti Panama ket pagtaengan dagiti adu a tropikal a mula, dagiti ayup ken dagiti billit – ken adda kadagitoy ket saan a mabirukan iti sadino man a lugar iti planeta.[9]
Etimolohia
[urnosen | urnosen ti taudan]Adda met dagiti nadumaduma a teoria a maipanggep iti taudan ti nagan a "Panama". Adda dagiti namatmati a ti pagilian ket nanaganna idi itikadawyan a mabirukan a sebbangan dagiti kayo. Dagiti dadduma ket namatmatida a dagiti immuna a nagtataeng ket simmangpetda idiay Panama iti Agosto, no adu dagiti kulibangbang, ken ti nagan ket kayatna a sawen ket "dagiti adu a kulibangbang" iti maysa nga indihenio a pagsasao.
Ti kaaduan nga ammo a bersion ket ti maysa a pagkalapan a purok ken ti asideg nga aplaya ket agnagan iti "Panamá", a ti kayatna a sawen ket "kaadu iti ikan". Ni kapitan Antonio Tello de Guzmán, bayat idi nagsuksukimat iti Pasipiko idi 1515, ket nagsardeng iti bassit nga indihenio a pagkalapan nga ilin. Daytoy ket naibaga idi iti Balangat ken idi 1517 ni Don Gaspar De Espinosa, ti Kastila a teniente, ket nangikeddeng idiay a mangipatakder iti puesto. Idi 1519, nangikeddeng ni Pedrarias Dávila a mangipatakder iti siudad ti Pasipiko para iti Imperio iti daytoy a sitio. Sinukatan ti baro a pagtaengan ti Santa María La Antigua del Darién, a nakapukaw iti annongna iti kaunegan a ti global a plano ti Balangat kalpasan ti rugi ti panagsamsam ti kinabaknang ti Pasipiko babaen ti Espania.
Iti panatitipon amian dagiti adda dita ngato, dagiti taga-Panama kadawyanda a namatmati a ti kayat a sawen ti balikas a Panama ket "kaadu ti ikan, kaykayo ken dagiti kulibangbang". Daytoy ti opisial a panangipalawag babaen dagiti libro ti panagadal ii sosial nga inapprobaran babaen ti Ministro ti Edukasion ti Panama. Nupay kasta, dagiti dadduma ket namatmatida a ti balikas a Panama ket nagtaud manipud iti Kuna a balikas ti "bannaba" a ti kayatna sawen ket "adayo".[10]
Dagiti nagibasaran
[urnosen | urnosen ti taudan]- ^ "Archive copy". Naiyarkibo manipud iti kasisigud idi 2019-01-03. Naala idi 2015-08-20.
{{cite web}}: Panagtaripato ti CS1: naiyarkibo a kopia a kas titulo (silpo) - ^ "The World Factbook". Naiyarkibo manipud iti kasisigud idi 2019-01-03. Naala idi Oktubre 25, 2014.
- ^ a b c d "World Economic Outlook Database: Panama". International Monetary Fund. Oktubre 2014. Naala idi 3 Enero 2015.
- ^ "Gini Index". World Bank. Naala idi Enero 3, 2015.
- ^ "2014 Human Development Report Summary" (PDF). United Nations Development Programme. 2014. pp. 21–25. Naala idi 27 Hulio 2014.
- ^ "Panama". CIA – The World Factbook. Naiyarkibo manipud iti kasisigud idi 2019-01-03. Naala idi Disiembre 23, 2010.
- ^ "CIA – The World Factbook – Field Listing – GDP (official exchange rate)". CIA. Naiyarkibo manipud iti kasisigud idi 2018-12-27. Naala idi Enero 12, 2010. Ken: "CIA – The World Factbook – Country Comparison – National product". CIA. Naiyarkibo manipud iti kasisigud idi 2011-06-04. Naala idi Enero 12, 2010. See also: IMF.org
- ^ UNDP Human Development Report 2010. Table 1: Human development index 2010 and its components (PDF). UNDP. p. 144. Naiyarkibo manipud iti kasisigud (PDF) idi 2011-12-04. Naala idi Nobiembre 6, 2010.
- ^ "Country profile: Panama". BBC News. Hunio 30, 2010.
- ^ "Origen del Nombre Panamá". República de Panamá. Naiyarkibo manipud iti kasisigud idi 2007-02-14. Naala idi Hulio 25, 2010.
Adu pay a mabasbasa
[urnosen | urnosen ti taudan]- Buckley, Kevin, Panama, Touchstone, 1992. ISBN 0-671-77876-5
- Diaz Espino, Ovidio, How Wall Street Created a Nation, Four Walls Eight Windows, 2001. ISBN 1-56858-196-3
- Harding, Robert C., The History of Panama, Greenwood Publishing, 2006.
- Harding, Robert C., Military Foundations of Panamanian Politics, Transaction Publishers, 2001. ISBN 0-393-02696-5
- Joster, R.M. and Sanchez, Guillermo, In the Time of the Tyrants, Panama: 1968–1990, W.W. Norton & Company, 1990.
- Mellander, Gustavo A.; Nelly Maldonado Mellander (1999). Charles Edward Magoon: The Panama Years. Río Piedras, Puerto Rico: Editorial Plaza Mayor. ISBN 1-56328-155-4. OCLC 42970390.
- Mellander, Gustavo A. (1971). The United States in Panamanian Politics: The Intriguing Formative Years. Danville, Ill.: Interstate Publishers. OCLC 138568.
- Porras, Ana Elena, Cultura de la Interoceanidad: Narrativas de Identidad Nacional de Panama (1990–2002), Editorial Carlos Manuel Gasteazoro, 2005. ISBN 9962-53-131-4
- Serrano, Damaris, La Nación Panamena en sus Espacios: Cultura Popular, Resistencia y Globalización, Editorial Mariano Arosemena, 2005. ISBN 9962-659-01-9
- Villarreal, Melquiades, Esperanza o Realidad: Fronteras de la Identidad Panamena, Editorial Mariano Arosemena, 2004. ISBN 9962-601-80-0
- Weeks, John and Gunson, Phil, Panama. Made in the USA, 1992. ISBN 978-0-906156-55-1
Dagiti akinruar a silpo
[urnosen | urnosen ti taudan]
Dagiti midia a mainaig iti Panama iti Wikimedia Commons
Pakaammo ti panagbiahe idiay Panama manipud iti Wikivoyage (iti Ingles)
- Gobierno ti Panama
- Panama iti Curlie (iti Ingles)
- Panama Naiyarkibo 2009-01-25 iti Wayback Machine manipud iti UCB Libraries GovPubs
- Panama a naikabil iti The World Factbook (iti Ingles)
- Panama manipud iti BBC News
Wikimedia Atlas iti Panama
| Sapasap | |
|---|---|
| Dagiti nailian a biblioteka | |
| Dagiti patakder ti panagsukisok ti arte | |
| Dadduma | |
- Panama
- Dagiti pagilian ti Tengnga nga Amerika
- Dagiti adda ti dua a kontinente a pagilian
- Dagiti pagilian ti Karibe
- Dagiti pagilian a nagbeddengan ti Taaw Pasipiko
- Dagiti republika
- Dagiti pagilian ken teritorio nga agsasao ti Espaniol
- Dagiti estado ken teritorio a nabangon idi 1903
- Dagiti estado a kameng ti Nagkaykaysa a Pagpagilian