Jump to content

Periodiko a lamisaan dagiti elemento

Manipud iti Wikipedia, ti nawaya nga ensiklopedia
Ti pagalagadan a balabala iti periodiko a lamisaan. Dagiti maris ket iladawanda dagiti sabali a kategoria dagiti elemento.

Ti periodiko a lamisaan dagiti elemento ket listaan dagiti ammo nga atomo. Iti lamisaan (pakaammo) dagiti elemento ket maurnosda a maikabil babaen dagiti Atomiko a numero a mangrugi iti kababaan a numero. Ti atomiko a numero ti maysa nga elemento ket kapadana ti bilang dagiti elektron wenno dagiti proton iti dayta a maitudtudo nga atomo.

Iti lamisaan ti periodiko dagiti elemento ket naur-urnosda kadagiti punto ken grupo.

Ti maysa nga aray dagiti elemento iti labes ti lamisaan ket makunkuna a maus a punto. Ti tunggal maysa a punto ket addaan dagiti numero:manipud iti 1 aginggana ti 7. Ti umuna a punto ket addaan laeng iti 2 nga elemento dagitoy ket ti hidróheno ken helio. Ti maika-2 a punto ken maika-3 a punto ket addaan dagitoy a dua kadagiti 8 nga elemento. Dagiti dadduma ken sumaganad a punto ket atatiddog da.

Ti maysa a tukol dagiti elemento a pababa ti lamisaan ket makunkuna a grupo. Adaan dagiti 18 a grupo iti pagalagadan a periodiko a lamisaan. Ti tunggal maysa a grupo ket addaan iti maysa a numero manipud iti 1 aginggana ti 18. Dagiti elemento iti maysa a grupo ket addaanda kadagiti elektron nga agpapada a naurnos, a daytoy ket mangited kaniada ti agpapada a kimiko a tagikua. Kas pagarigan, ti grupo nga 18 ket naamamuan a kas ti natakneng nga alingasaw gapu ta dagitoy ket alingasaw da amin ken saanda a mabalin a mairaman kadagiti sabsabali nga atomo.

Ti periodiko a lamisaan ken mabalin nga usaren dagiti kimiko tapno mapaliiwanda dagiti pagtulada, ken dagiti mainaig a nagbaetan dagiti elemento. Kas pagarigan, dagiti elemento iti baba ken ti adayo a kanigid iti lamisaan ket kaaduan kadagitoy ket metaliko, ken dagiti elemento iti ngato a kanawan ket isuda ti kabassitan a metaliko.

Adda tallo a sistema dagiti grupo a numero; ti maysa ket agus-usar ti Arabiko a numero ken dagiti sabali a dua ket agus-usarda Romano a numero. Ti Romano a numero a nagnagan ket isu dagitoy ti immuna nga inus-usar ken dagitoy to tinawtawid a nagnagan; ti Arabiko a nagnagan ket isu dagitoy ti kabarbaro a nagnagan a nga ususaren ken inampon ti Internasional a Kappon iti Puro ken Naidangep a Kimika (Ingles: International Union of Pure and Applied Chemistry ((IUPAC)). Ti IUPAC a nagnagan ket kinabuksilan a panagsukat ti dan a Romano a numero a sistema gapu ta dagitoy ket agus-usar da ti agpapada a nagnagan nga agipalpalawag ti sabsabali a banbanag a dagitoy ket kadawyanda a makaallilaw.

Ti periodoko a lamisaan ket pinarnuay ken inurnos babaen ti Ruso a kimiko a ni Dmitri Mendeleev idi 1869.

Dagiti linaon

[urnosen | urnosen ti taudan]
Grupo # 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18
Puntos
1 1
H
2
He
2 3
Li
4
Be
5
B
6
C
7
N
8
O
9
F
10
Ne
3 11
Na
12
Mg
13
Al
14
Si
15
P
16
S
17
Cl
18
Ar
4 19
K
20
Ca
21
Sc
22
Ti
23
V
24
Cr
25
Mn
26
Fe
27
Co
28
Ni
29
Cu
30
Zn
31
Ga
32
Ge
33
As
34
Se
35
Br
36
Kr
5 37
Rb
38
Sr
39
Y
40
Zr
41
Nb
42
Mo
43
Tc
44
Ru
45
Rh
46
Pd
47
Ag
48
Cd
49
In
50
Sn
51
Sb
52
Te
53
I
54
Xe
6 55
Cs
56
Ba
*
72
Hf
73
Ta
74
W
75
Re
76
Os
77
Ir
78
Pt
79
Au
80
Hg
81
Tl
82
Pb
83
Bi
84
Po
85
At
86
Rn
7 87
Fr
88
Ra
**
104
Rf
105
Db
106
Sg
107
Bh
108
Hs
109
Mt
110
Ds
111
Rg
112
Cn
113
Uut
114
Uuq
115
Uup
116
Uuh
117
Uus
118
Uuo

* Dagiti lantanido 57
La
58
Ce
59
Pr
60
Nd
61
Pm
62
Sm
63
Eu
64
Gd
65
Tb
66
Dy
67
Ho
68
Er
69
Tm
70
Yb
71
Lu
** Dagiti aktinido 89
Ac
90
Th
91
Pa
92
U
93
Np
94
Pu
95
Am
96
Cm
97
Bk
98
Cf
99
Es
100
Fm
101
Md
102
No
103
Lr

Daytoy a kadawyan a panakaurnos ti periodiko a lamisaan ket ilasinna dagiti Dagiti lantanido (lanthanoids) ken Dagiti aktinido (actinoids) (ti f-a lapped) manipud kadagiti sabsabali nga alemento. Ti nalawa a periodiko a lamisaan ket iramanna ti f-a lapped. Ti naigay-at a periodiko a lamisaan ket agnayon ti maika-8 ken maika-9 a puntos, agiraman ti f-a lapped ken aginayon ti teoriko a g-a lapped.

Dagiti Atomiko a numero a maris ket agiparang ti kasaaad ti banag iti pagalagadan a kasasaad (0 °C ken 1 atm):
Dagiti natangken Dagiti likido Dagiti alingasaw Di-amammo
Dagiti nagbeddengan ket agipakita ti masna a rumsua:
Primordial Manipud ti panaglungsot Sintetiko