Sasao a Tai

Saan nga iyallilaw iti Pagsasao a Tailandes wenno Pagsasao a Tai (Baro a Guinea).

Tai
Zhuang–Thai
Heograpiko a pannakaiwarwaras	Akin-abagatan a Tsina (naipangpagruna iti Guangxi, Guizhou, Yunnan ken Guangdong), Abagatan a daya nga Asia
Lingguistika a pannakaidasig	Kra–Dai Be–Tai ? Tai
Proto-pagsasao	Proto-Tai
Pannakabingbingay	Akin-amianan (NT) Tengnga (CT) Akin-abagatan a laud (SWT) (kitaen pay ti sasao a Zhuang)
ISO 639-2 / 5	tai
Glottolog	daic1237
Pannakaiwarwaras ti sasao a Tai:   Akin-amianan a Tai / Akin-amianan a Zhuang   Tengnga a Tai / Akin-abagatan a Zhuang   Akin-abagatan a laud a Tai / Tailandes

Ti sasao a Tai wenno Zhuang–Tai (Tailandes: ภาษาไท wenno ภาษาไต, transliterasion: p̣hās̛̄āthay wenno p̣hās̛̄ātay) ket dagiti sanga ti pamilia ti pagsasao ti Kra–Dai. Ti sasao a Tai ket mangiraman ti kaaduan dagiti naisasao a sasao a Tai–Kadai, mairaman ti pagalagadan a Tailandes wenno Siamese, ti nailian a pagsasao ti Tailandia; ti Lao wenno Laotiano, ti nailian a pagsasao ti Laos; ti pagsasao a Shan ti Myanmar; ken ti Zhuang, ti maysa a nangruna a pagsasao iti akin-abagatan a probinsia ti Insik iti Guangxi.

Nagan

Kognado iti nagan a Tai (Thai, Dai, kdpy.) ket inus-usar dagiti agsasao kadagiti adu a sasao a Tai. Ti termino a Tai ket nasayaat itan a naitakder a kas ti henetiko a nagan iti Ingles. Iti librona a The Tai-Kadai Languages tinunton ni Anthony Diller a dagiti ammona nga eskolar iti Lao ket saanda maayatan a ti Lao ket naikeddeng a kas maysa a pagsasao a Tai. Para kadagiti dadduma, ti Tailandes ket maikeddeng koma a kas maysa a kameng ti pamilia ti pagsasao a Lao. Maysa wenno ad-adu a karakter ti Taga-ugma nga Insik para iti ‘Lao’ ket mabalin a madakamat a mangsuporta para iti daytoy nga alternatibo nga apelasion. Adda dagiti dadduma nga eskolar a mairaman ni Benedict (1975), a nagus-usar idi iti Tailandes a mangibagbaga iti nawatwatiwat a (Tai) pannakaigrupo ken makakita kadagiti pannakaikeddeng a kas ti proto-Tailandes ken Austro-Thai kadagiti nasapsapa nga obra. Iti institusional a konteksto idiay Tailandia, ken sagpaminsan pay kadagiti sabali a lugar, sagpaminsan a ti Tai (ken ti pakaitunosanna a panangiletra iti eskritu a Tailandes, nga awanan iti kanungpalan a simbolo ti -y) ket naus-usar a mangibaga kadagiti karuay iti pamilia ti pagsasao a saan a naisasao idiay Tailandia wenno naisasao laeng idiay a kas resulta iti kaudian nga imigrasion. Iti daytoy a panagusar iti Tailandes ket saanto koman a maikeddeng a pagsasao a Tai. Iti sabali a panagkuna, da Gedney, Li ken dagiti dadduma pay ket kinaykayatda a tawagan ti pagalagadan a pagsasao ti Tailandia iti Siamese imbes a Tailandes, mabalin a kastoy daytoy tapno mapabassit ti pannakaiyallilaw iti Tailandes/Tai, a naipangangruna kadagiti agsasao iti Ingles a saan a komportable a mangaramid iti umuna a saan nga Ingles a saan a nainspirado nga awanan boses nga umuna nga uni ti Tai, nga iti ania man a pasamak ket mabalin nga artipisial nga aguni wenno saan unay a maawatan dagiti taga-ruar.

Segun kenni Michel Ferlus, dagiti etnonimo a Tai/Tailandes (wenno Tay/Thay/THai) ket mabalin a nagbalin manipud iti etimono a *k(ə)ri: 'parsua' babaen kadagiti sumaganad a kawar: kəri: > kəli: > kədi:/kədaj (-l- > -d- agbaliw kadagiti seskuisilaba ti panawen ken ti mabalin a diptongisasion ti -i: > -aj). Iti daytoy met ket balaiwan iti di:/daj (presilabiko a a trunkasion ken ti mabalin a diptongisasion -i: > -aj). Ken kalpasanna iti *daj^A (Proto-Akin-abagatan a laud a Tai) > tʰaj^A2 (iti Siamese ken Lao) wenno > taj^A2 (iti sabali a sasao nga Akin-abagatan a laud ken Tengnga a Tai babaen ni Li Fangkuei). To obra ni Michel Ferlus' a naibatay kadagiti simple nga alagaden ti panagbaliw ti ponetiko a makita iti Sinospero ken kaaduan nga inadal babaen ni William H. Baxter (1992).

Adu kadagiti pagsasao ket tinawtawagan iti Zhuang idiay Tsina ken Nung idiay Bietnam.

Pakasaritaan

Mapa a mangipakpakita iti lingguistiko a puon ti pamilia a naituon iti heograpiko a mapa ti pannakaiwarwaras ti pamilia a Tai-Kadai. Mangipakita laeng daytoy a mapa ti sapasap a tabas ti migrasion kadagiti tribu nga agsasao iti Tai, ngem saan a dagiti naisangayan a rota, a mabalin nga agtikortikor iti igid dagiti karayan ken iti ngato kadagiti akinbaba a pagdalanan.

Dagiti alpabeto ti Tai. Ti insasao ket naanus nga agsaksakay iti elepante.

Madakdakamat iti kinapudno a ti Zhuang ken ti tattao a Tailandes ket addaanda iti agpada nga eksonimo para iti Bietnamis nga kɛɛu^A1, Ni Jerold A. Edmondson iti Unibersidad ti Texas iti Arlington ket nangipagarup a pudno a ti panagsina a nagbaetan ti Zhuang (ti maysa a pagsasao a Tengnga a Tai) ken ti sasao nga Akin-abagatan a Tai ket napasamak iti saan a nasapsapa ngem ti pannakapundar ti Jiaozhi idiay Bietnam idi 112 BCE ngem saan a naladladaw ngem ti maika-5-maika-6 a siglo AD. Iti pannakaibatay kadagiti tuon dagiti binulod a balikas iti Insik iti Proto-Akin-abagatan a laud a Tai ken dagiti sabali pay a historikal nga ebidensia, isingasing ti Pittayawat Pittayaporn (2014) a ti pannakaiwarwaras ti Akin-abagatan a laud a Tai ket mabalin a nagrugi iti agarup a panawen ti pagbaetan ti maika-8 ken maika-10 a siglo AD.

Akin-uneg a pannakaidasig

Haudricourt (1956)

Iyunay-unay ni Haudricourt a ti pannakaidumduma ti Dioi (Zhuang) ken mangisingasing a mangaramid iti dua a waya a pannakaiduma a pagbaetan dagiti dua nga agsmang. Dagiti nagan ti pagsasao nga inus-usar iti kasisigud ti Haudricourt's (1956) ket isuda ti immuna a naited, ken sinaruno ti agdama nga ad-adu a naiwarwaras nga etnonimo kadagiti pangrikep.

Tai	Matutop a Tai: Ahom, Shan, Siamese, Lao, Puraw a Tai, Nangisit a Tai, Akin-abagatan a Zhuang, Tho/Tày, Nung Grupo a Dioi: Yei Zhuang, Yongbei Zhuang, Youjiang Zhuang, Bouyei/Buyi

Dagiti pannakaiduma ti grupo a Dioi nga inbagbaga babaen ni Haudricourt ket dagiti (i) ti maysa a pannakaitunos a pagbaetan ti r- iti Dioi ken ti lateral l- kadagiti sabali a sasao a Tai, (ii) dagiti managbaliw a pannakaiduma dagiti sistema ti bokal iti grupo a Dioi: kas ti 'ipus' ket addaan iti bokal nga /a/ iti maitutop a Tai, kas maisupadi iti /ə̄/ iti Bo-ai, /iə/ iti Tianzhou, ken /ɯə/ iti Tianzhou aken Wuming, ken (iii) ti kaawan, iti grupo a Dioi, dagiti aspirado a panagsardeng, a mabirukan kadagiti amin nga ayan ti maitutop a Tai.

Kas maiyaspin iti panangidasig ni Li Fang-kuei, ti panangidasig ni Haudricourt ket ket maidagup a mangikeddeng ti Akin-abagatan a Tai ken Tengnga a Tai ni Li a kas mangbukel iti maysa a subgrupo, a kabsatna ti Akin-abagatan a laud a Tai: dagiti talo a naudi a pagsasao itilistaan ni Haudricourt iti sasao a 'maitutop a Tai' ket ti Tho (Tày), Longzhou, ken Nung, nga idasig ni Li a kas 'Tengnga a Tai'.

Tai	Akin-amianan a Tai Tengnga a Tai Akin-abagatan a laud a Tai

Li (1977)

Biningbingay ni Li Fang-Kuei ti Tai kadagiti sanga ti Akin-amianan, Tengnga, ken Akin-abagatan a laud (Tailandes). Nupay kasta, saan nga agparang nga umiso a grupo ti Tengnga a Tai. Insingasing ni Li (1977) ti tallo a parte a pannakabongbingay ti Tai kadagiti tallo nga agkakabsat a sanga. Daytoy nga isbangan iti pannakaidasig ket nabayagen nga inawat a kas maysa pagalagadan iti pagobraan iti komparatibo a lingguistiko ti Tai.

Tai	Akin-amianan a Tai Tengnga a Tai Akin-abagatan a laud a Tai

Gedney (1989)

Inkeddeng ni Gedney (1989) ti Tengnga ken Akin-abagatan a laud a Tai a mangbukel iti maysa a subgrupo, a maysa a kabsat ti Akin-amianan a Tai. Daytoy a pannakaidasig ket maitunos iti Haudricourt (1956).

Tai	Akin-amianan a Tai Tengnga a Tai Akin-abagatan a laud a Tai

Luo (1997)

Idasig ni Luo Yongxian (1997:232) ti sasao a Tai a kas dagiti sumaganad, ken isingasingna ti maikapat a grupo a tinawtawagan iti Akin-amianan a laud a Tai a mangiraman ti Ahom, Shan, Dehong Dai, ken Khamti. Naikeddeng amin dagiti sanga nga agtunos iti tunggal maysa kaniada.

Tai	Akin-amianan a Tai Tengnga a Tai Akin-abagatan a laud a Tai Akin-amianan a laud a Tai

Pittayaporn (2009)

Overview

Kitaen pay: Sasao a Zhuang ken Dagiti karuay

Idasig ni Pittayawat Pittayaporn (2009) ti sasao a Tai kadagiti rimpuok dagiti pagbibingayan nga inobasion (a no agmaymaysa, ket mabalin a mainaig iti ad-adu ngem maysa a sanga) (Pittayaporn 2009:298). Iti preliminario a sistema ti panangisasig ni Pittayaporn iti sasao a Tai, ti Tengnga a Tai ket naikeddeng a parapiletiko ken naisinsina kadagiti nadumaduma a sanga, a dagiti karuay ti Zhuang ti Chongzuo iti akin-abagatan alaud ti Guangxi ket isu ti kaaduan ti akin-uneg a dibersidad. Dagiti sanga ti Akin-abagatana laud a Tai ken Akin-amianan a Tai ket nabati a sibubukel a kas iti 1977 a sistema ti panankaidasig ni Li Fang-Kuei, ken dagiti dadduma a naited a kodigo ti ISO ti sasao nga Akin-abagatan a Zhuang ket naikeddengda a kas [[[parapili|parapiletiko]]. Ti pannakaidasig ket kas dagiti sumaganad.

Tai

A (Tengnga a Tai, Akin-abagatan a laud a Tai) E G K O Q Akin-abagatan a laud a Tai (Laos, Tailandia, Burma) R Sapa (Bietnam) P Tay: Tày ti Bảo Yên, Tày ti Cao Bằng, Dai Zhuang ti Wenma (文马) L Nung: Yang Zhuang ti Debao (德保), Yang Zhuang ti Jingxi (靖西), (Akinlaud) Nung ti Distrito ti Mường Khương, Nong Zhuang ti Siudad ti Wenshan (文山), Nong Zhuang ti Yanshan (砚山) H Lungming Zhuang, Daxin Zhuang F Lungchow Zhuang, Leiping Zhuang B Ningming Zhuang (Zuojiang Zhuang ti Ningming 宁明) C Chongzuo Zhuang (Yongnan Zhuang ti Chongzuo 崇左), Shangsi Zhuang (Yongnan Zhuang ti Shangsi 上思), Caolan (Bietnam) D (Akin-amianan a Tai) I Qinzhou Zhuang (Yongnan Zhuang ti Qinzhou 钦州) J M Wuming Zhuang, Yongnan Zhuang, Long'an Zhuang, Fusui Zhuang N Bugas Akin-amianan a Tai: Saek, Bouyei, Yay, Youjiang Zhuang ken dadduma pay

Naibatay ti Pagalagadan a Zhuang iti dialekto ti Shuangqiao (双桥), Distrito ti Wuming.

Dagiti lugar a sinukimat iti Zhang (1999), naisubgrupo segon ti Pittayaporn (2009):    N,    M,    I,    C,    B,    F,    H,    L,    P

Dagiti panagbaliw iti uni

Kitaen pay: Pagsasao a Proto-Tai

Dagiti sumaganad a panagbaliw iti ponolohia ket mapasamak kadagiti subgrupo ti Q (Akin-abagatan a laud), N (Akin-amianan), B (Ningming), ken C (Chongzuo) (Pittayaporn 2009:300–301).

Proto-Tai reflexes

Proto-Tai	Subgrupo ti Q	Subgrupo ti N	Subgrupo ti B	Subgrupo ti C
*ɤj, *ɤw, *ɤɰ	*aj, *aw, *aɰ	*i:, *u:, *ɯ:	*i:, *u:, *ɯ:	–
*ɯj, *ɯw	*i:, *u:	*aj, *aw	*i:, *u:	–
*we, *wo	*e:, *o:	*i:, *u:	*e:, *o:	*e:, *o:
*ɟm̩.r-	*br-	*ɟr-	–	*ɟr-
*k.t-	–	*tr-	–	*tr-
*ɤn, *ɤt, *ɤc	–	*an, *at, *ac	–	–

Iti pay maipatinayon, dagiti sumaganad a panagbaliw ket mapasamak kadagiti nadumaduma a nodo a pakaiturongan iti nodo Q.

• E: *p.t- > *p.r-; *ɯm > *ɤm
• G: *k.r- > *qr-
• K: *e:, *o: > *ɛ:, *ɔ:
• O: *ɤn > *on
• Q: *kr- > *ʰr-

Edmondson (2013)

Ti komputado a panagusig ti pilohenetiko ti sasao a Tai ni Jerold A. Edmondson (2013) ket naipakita dita baba. Ti Tay ken Nung ket naipakita isuda a dua nga agtunos a sanga babaen ti Tengnga a Tai. Ti Akin-amianan a Tai ken Akin-abagatan alaud a Tai ket naipakitada pay a maitunos a sangsanga.

Tai	Akin-amaianan a Tai: Buyi, Yay, Po-Ai, Wuming Zhuang, Mashan Zhuang Akin-abagatan a laud a Tai: Ahom, Shan, Dehong, Tai Theeng (Nghe An), Nangisit a Tai, Puraw a Tai, Padi, Lao, Tailandes Tengnga a Tai bugas Tengnga a Tai: Nung Chau, Pingxiang Zhuang, Leiping Zhuang, Ningming Zhuang Tay: Tay Bao Lac, Tay Khanh Trung, Cao Lan Nung: Akinlaud a Nung, Nung Yang, Nung An, Thu Lao

Rekonstruksion

Nangruna nga artikulo: Pagsasao a Proto-Tai

Ti Proto-Tai ket nakonstrukto manen manipud idi 1977 babaen ni Li Fang-Kuei ken babaen ni Pittayawat Pittayaporn idi 2009.

Ti Proto-Akin-abagatan a laud a Tai nakonstrukto manen idi 1977 babaen ni Li Fang-Kuei ken babaen ni Nanna L. Jonsson idi 1991.

Dagiti pangsandi ti Proto-Tai

		Proto-Tai	Alpabeto a Tailandes
Umuna	bugbugtong	*ku	กู
	dual (eksklusibo)	*pʰɯa	เผือ
	ad-adu ngem maysa (eksklusibo)	*tu	ตู
Incl.	dual (inklusibo)	*ra	รา
	ad-adu ngem maysa (inklusibo)	*rau	เรา
Maika-2	bugbugtong	*mɯŋ	มึง
	dual	*kʰɯa	เขือ
	ad-adu ngem maysa	*su	สู
Maika-3	bugbugtong	*man	มัน
	dual	*kʰa	ขา
	ad-adu ngem maysa	*kʰau	เขา

Pannakaiyasping

Dita babaket ti komparatibo a tabla iti sasao a Tai.

Ilokano	Proto-Akin-abagatan a laud a Tai	Tailandes	Lao	Akin-amianan a Tailandes	Shan	Tai Lü	Pagalagadan a Zhuang
angin	*lom	/lōm/	/lóm/	/lōm/	/lóm/	/lôm/	/ɣum˧˩/
ili	*mɯaŋ	/mɯ̄aŋ/	/mɯ́aŋ/	/mɯ̄aŋ/	/mɤ́ŋ/	/mɤ̂ŋ/	/mɯŋ˧/
daga	*ʔdin	/dīn/	/dìn/	/dīn/	/lǐn/	/dín/	/dei˧/
apoy	*vai/aɯ	/fāj/	/fáj/	/fāj/	/pʰáj/ wenno /fáj/	/fâj/	/fei˧˩/
puso	*čai/aɯ	/hǔa tɕāj/	/hǔa tɕàj/	/hǔa tɕǎj/	/hǒ tsǎɰ/	/hó tɕáj/	/sim/
ayat	*rak	/rák/	/hāk/	/hák/	/hâk/	/hak/	/gyai˧˩/
danum	*naam	/náːm/	/nâm/	/nám/	/nâm/	/nà̄m/	/ɣaem˦˨/

Dagiti sistema ti panagsurat

Grapiko a pakabuklan iti panagrang-ay dagiti sinuratan a Tai manipud iti perspektibo a Shan, kas naireporta iti libro iti Shan Script ni Sai Kam Mong

Adu kadagiti sasao nga Akin-abagatan alaud a Tai ket nasuratda nga agusar kadagiti alpabeto a naiyaon iti Brahmis. Ti sasao a Zhuang ket tradisionalda a naisurat iti karkarakter nga Insik a tinawtawagan iti Sawndip, ken opisial itan anaisurat iti nairomanisado nga alpabeto, ngem ti tradisional a sistema ti panagsurat ket naus-usar pay laeng ita nga aldaw.

• Alpabeto a Tailandes [1]
• Alpabeto a Lao [2]
• Sawndip [3]
• Alpabeto a Shan [4]
• Alpabeto nga Ahom [5]
• Alpabeto a Tai Dam [6]
• Alpabeto a Tai Le [7]
• Alpabeto a Baro a Tai Lue [8]
• Alpabeto a Tai Tham [9]

Adu pay a mabasbasa

• Brown, J. Marvin. From Ancient Thai to Modern Dialects. Bangkok: Social Science Association Press of Thailand, 1965.
• Chamberlain, James R. A New Look at the Classification of the Tai Languages. [s.l: s.n, 1972.
• Conference on Tai Phonetics and Phonology, Jimmy G. Harris, and Richard B. Noss. Tai Phonetics and Phonology. [Bangkok: Central Institute of English Language, Office of State Universities, Faculty of Science, Mahidol University, 1972.
• Diffloth, Gérard. An Appraisal of Benedict's Views on Austroasiatic and Austro-Thai Relations. Kyoto: Center for Southeast Asian Studies, Kyoto University, 1976.
• Đoàn, Thiện Thuật. Tay-Nung Language in the North Vietnam. [Tokyo?]: Instttute [sic] for the Study of Languages and Cultures of Asia and Africa, Tokyo University of Foreign Studies, 1996.
• Gedney, William J. On the Thai Evidence for Austro-Thai. [S.l: s.n, 1976.
• Gedney, William J., and Robert J. Bickner. Selected Papers on Comparative Tai Studies. Michigan papers on South and Southeast Asia, no. 29. Ann Arbor, Mich., USA: Center for South and Southeast Asian Studies, University of Michigan, 1989. ISBN 0-89148-037-4
• Gedney, William J., Carol J. Compton, and John F. Hartmann. Papers on Tai Languages, Linguistics, and Literatures: In Honor of William J. Gedney on His 77th Birthday. Monograph series on Southeast Asia. [De Kalb]: Northern Illinois University, Center for Southeast Asian Studies, 1992. ISBN 1-877979-16-3
• Gedney, William J., and Thomas J. Hudak. (1995). William J. Gedney's central Tai dialects: glossaries, texts, and translations. Michigan papers on South and Southeast Asia, no. 43. Ann Arbor, Mich: Center for South and Southeast Asian Studies, University of Michigan ISBN 0-89148-075-7
• Gedney, William J., and Thomas J. Hudak. William J. Gedney's the Yay Language: Glossary, Texts, and Translations. Michigan papers on South and Southeast Asia, no. 38. Ann Arbor, Mich: Center for South and Southeast Asian Studies, University of Michigan, 1991. ISBN 0-89148-066-8
• Gedney, William J., and Thomas J. Hudak. William J. Gedney's Southwestern Tai Dialects: Glossaries, Texts and Translations. Michigan papers on South and Southeast Asia, no. 42. [Ann Arbor, Mich.]: Center for South and Southeast Asian Studies, University of Michigan, 1994. ISBN 0-89148-074-9
• Hudak, Thomas John. William J. Gedney's The Tai Dialect of Lungming: Glossary, Texts, and Translations. Michigan papers on South and Southeast Asia, no. 39. [Ann Arbor]: Center for South and Southeast Asian Studies, University of Michigan, 1991. ISBN 0-89148-067-6
• Li, Fang-kuei. 1977. Handbook of Comparative Tai. Honolulu, Hawaii: University of Hawai’i Press.
• Li, Fang-kuei. The Tai Dialect of Lungchow; Texts, Translations, and Glossary. Shanghai: Commercial Press, 1940.
• Østmoe, Arne. A Germanic-Tai Linguistic Puzzle. Sino-Platonic papers, no. 64. Philadelphia, PA, USA: Dept. of Asian and Middle Eastern Studies, University of Pennsylvania, 1995.
• Sathāban Sūn Phāsā Qangkrit. Bibliography of Tai Language Studies. [Bangkok]: Indigenous Languages of Thailand Research Project, Central Institute of English Language, Office of State Universities, 1977.
• Shorto, H. L. Bibliographies of Mon–Khmer and Tai Linguistics. London oriental bibliographies, v. 2. London: Oxford University Press, 1963.
• Tingsabadh, Kalaya and Arthur S. Abramson. Essays in Tai Linguistics. Bangkok: Chulalongkorn University Press, 2001. ISBN 974-347-222-3

Dagiti akinruar a silpo

• Biblioteka ti SEAlang
• Comparative Tai–Kadai Swadesh vocabulary lists (manipud iti Swadesh-list appendix ti Wiktionary)
• ABVD: Listaan ti balikas ti Proto-Tai
• ABVD: Liastaan ti balikas ti Proto-Akin-abagatan a laud a Tai Naiyarkibo 2017-04-13 iti Wayback Machine
• Kelley, Liam. Tai Words and the Place of the Tai in the Vietnamese Past.