Sasao a Tai
| Tai | |
|---|---|
| Zhuang–Thai | |
| Heograpiko a pannakaiwarwaras | Akin-abagatan a Tsina (naipangpagruna iti Guangxi, Guizhou, Yunnan ken Guangdong), Abagatan a daya nga Asia |
| Lingguistika a pannakaidasig | Kra–Dai
|
| Proto-pagsasao | Proto-Tai |
| Pannakabingbingay |
|
| ISO 639-2 / 5 | tai |
| Glottolog | daic1237 |
 Pannakaiwarwaras ti sasao a Tai:
Akin-amianan a Tai / Akin-amianan a Zhuang
Tengnga a Tai / Akin-abagatan a Zhuang
Akin-abagatan a laud a Tai / Tailandes | |
Ti sasao a Tai wenno Zhuang–Tai[1] (Tailandes: ภาษาไท wenno ภาษาไต, transliterasion: p̣hās̛̄āthay wenno p̣hās̛̄ātay) ket dagiti sanga ti pamilia ti pagsasao ti Kra–Dai. Ti sasao a Tai ket mangiraman ti kaaduan dagiti naisasao a sasao a Tai–Kadai, mairaman ti pagalagadan a Tailandes wenno Siamese, ti nailian a pagsasao ti Tailandia; ti Lao wenno Laotiano, ti nailian a pagsasao ti Laos; ti pagsasao a Shan ti Myanmar; ken ti Zhuang, ti maysa a nangruna a pagsasao iti akin-abagatan a probinsia ti Insik iti Guangxi.
Nagan
[urnosen | urnosen ti taudan]Kognado iti nagan a Tai (Thai, Dai, kdpy.) ket inus-usar dagiti agsasao kadagiti adu a sasao a Tai. Ti termino a Tai ket nasayaat itan a naitakder a kas ti henetiko a nagan iti Ingles. Iti librona a The Tai-Kadai Languages tinunton ni Anthony Diller a dagiti ammona nga eskolar iti Lao ket saanda maayatan a ti Lao ket naikeddeng a kas maysa a pagsasao a Tai.[2] Para kadagiti dadduma, ti Tailandes ket maikeddeng koma a kas maysa a kameng ti pamilia ti pagsasao a Lao.[2] Maysa wenno ad-adu a karakter ti Taga-ugma nga Insik para iti ‘Lao’ ket mabalin a madakamat a mangsuporta para iti daytoy nga alternatibo nga apelasion.[2] Adda dagiti dadduma nga eskolar a mairaman ni Benedict (1975), a nagus-usar idi iti Tailandes a mangibagbaga iti nawatwatiwat a (Tai) pannakaigrupo ken makakita kadagiti pannakaikeddeng a kas ti proto-Tailandes ken Austro-Thai kadagiti nasapsapa nga obra.[2] Iti institusional a konteksto idiay Tailandia, ken sagpaminsan pay kadagiti sabali a lugar, sagpaminsan a ti Tai (ken ti pakaitunosanna a panangiletra iti eskritu a Tailandes, nga awanan iti kanungpalan a simbolo ti -y) ket naus-usar a mangibaga kadagiti karuay iti pamilia ti pagsasao a saan a naisasao idiay Tailandia wenno naisasao laeng idiay a kas resulta iti kaudian nga imigrasion.[2] Iti daytoy a panagusar iti Tailandes ket saanto koman a maikeddeng a pagsasao a Tai.[2] Iti sabali a panagkuna, da Gedney, Li ken dagiti dadduma pay ket kinaykayatda a tawagan ti pagalagadan a pagsasao ti Tailandia iti Siamese imbes a Tailandes, mabalin a kastoy daytoy tapno mapabassit ti pannakaiyallilaw iti Tailandes/Tai, a naipangangruna kadagiti agsasao iti Ingles a saan a komportable a mangaramid iti umuna a saan nga Ingles a saan a nainspirado nga awanan boses nga umuna nga uni ti Tai, nga iti ania man a pasamak ket mabalin nga artipisial nga aguni wenno saan unay a maawatan dagiti taga-ruar.
Segun kenni Michel Ferlus, dagiti etnonimo a Tai/Tailandes (wenno Tay/Thay/THai) ket mabalin a nagbalin manipud iti etimono a *k(ə)ri: 'parsua' babaen kadagiti sumaganad a kawar: kəri: > kəli: > kədi:/kədaj (-l- > -d- agbaliw kadagiti seskuisilaba ti panawen ken ti mabalin a diptongisasion ti -i: > -aj).[3][4] Iti daytoy met ket balaiwan iti di:/daj (presilabiko a a trunkasion ken ti mabalin a diptongisasion -i: > -aj). Ken kalpasanna iti *dajA (Proto-Akin-abagatan a laud a Tai) > tʰajA2 (iti Siamese ken Lao) wenno > tajA2 (iti sabali a sasao nga Akin-abagatan a laud ken Tengnga a Tai babaen ni Li Fangkuei). To obra ni Michel Ferlus' a naibatay kadagiti simple nga alagaden ti panagbaliw ti ponetiko a makita iti Sinospero ken kaaduan nga inadal babaen ni William H. Baxter (1992).[4]
Adu kadagiti pagsasao ket tinawtawagan iti Zhuang idiay Tsina ken Nung idiay Bietnam.
Pakasaritaan
[urnosen | urnosen ti taudan]
Madakdakamat iti kinapudno a ti Zhuang ken ti tattao a Tailandes ket addaanda iti agpada nga eksonimo para iti Bietnamis nga kɛɛuA1,[5] Ni Jerold A. Edmondson iti Unibersidad ti Texas iti Arlington ket nangipagarup a pudno a ti panagsina a nagbaetan ti Zhuang (ti maysa a pagsasao a Tengnga a Tai) ken ti sasao nga Akin-abagatan a Tai ket napasamak iti saan a nasapsapa ngem ti pannakapundar ti Jiaozhi idiay Bietnam idi 112 BCE ngem saan a naladladaw ngem ti maika-5-maika-6 a siglo AD.[6] Iti pannakaibatay kadagiti tuon dagiti binulod a balikas iti Insik iti Proto-Akin-abagatan a laud a Tai ken dagiti sabali pay a historikal nga ebidensia, isingasing ti Pittayawat Pittayaporn (2014) a ti pannakaiwarwaras ti Akin-abagatan a laud a Tai ket mabalin a nagrugi iti agarup a panawen ti pagbaetan ti maika-8 ken maika-10 a siglo AD.[7]
Akin-uneg a pannakaidasig
[urnosen | urnosen ti taudan]Haudricourt (1956)
[urnosen | urnosen ti taudan]Iyunay-unay ni Haudricourt[8] a ti pannakaidumduma ti Dioi (Zhuang) ken mangisingasing a mangaramid iti dua a waya a pannakaiduma a pagbaetan dagiti dua nga agsmang. Dagiti nagan ti pagsasao nga inus-usar iti kasisigud ti Haudricourt's (1956) ket isuda ti immuna a naited, ken sinaruno ti agdama nga ad-adu a naiwarwaras nga etnonimo kadagiti pangrikep.
| Tai |
| ||||||
Dagiti pannakaiduma ti grupo a Dioi nga inbagbaga babaen ni Haudricourt ket dagiti (i) ti maysa a pannakaitunos a pagbaetan ti r- iti Dioi ken ti lateral l- kadagiti sabali a sasao a Tai, (ii) dagiti managbaliw a pannakaiduma dagiti sistema ti bokal iti grupo a Dioi: kas ti 'ipus' ket addaan iti bokal nga /a/ iti maitutop a Tai, kas maisupadi iti /ə̄/ iti Bo-ai, /iə/ iti Tianzhou, ken /ɯə/ iti Tianzhou aken Wuming, ken (iii) ti kaawan, iti grupo a Dioi, dagiti aspirado a panagsardeng, a mabirukan kadagiti amin nga ayan ti maitutop a Tai.
Kas maiyaspin iti panangidasig ni Li Fang-kuei, ti panangidasig ni Haudricourt ket ket maidagup a mangikeddeng ti Akin-abagatan a Tai ken Tengnga a Tai ni Li a kas mangbukel iti maysa a subgrupo, a kabsatna ti Akin-abagatan a laud a Tai: dagiti talo a naudi a pagsasao itilistaan ni Haudricourt iti sasao a 'maitutop a Tai' ket ti Tho (Tày), Longzhou, ken Nung, nga idasig ni Li a kas 'Tengnga a Tai'.
| Tai |
| ||||||||||||
Li (1977)
[urnosen | urnosen ti taudan]Biningbingay ni Li Fang-Kuei ti Tai kadagiti sanga ti Akin-amianan, Tengnga, ken Akin-abagatan a laud (Tailandes). Nupay kasta, saan nga agparang nga umiso a grupo ti Tengnga a Tai. Insingasing ni Li (1977) ti tallo a parte a pannakabongbingay ti Tai kadagiti tallo nga agkakabsat a sanga. Daytoy nga isbangan iti pannakaidasig ket nabayagen nga inawat a kas maysa pagalagadan iti pagobraan iti komparatibo a lingguistiko ti Tai.
| Tai |
| |||||||||
Gedney (1989)
[urnosen | urnosen ti taudan]Inkeddeng ni Gedney (1989) ti Tengnga ken Akin-abagatan a laud a Tai a mangbukel iti maysa a subgrupo, a maysa a kabsat ti Akin-amianan a Tai. Daytoy a pannakaidasig ket maitunos iti Haudricourt (1956).
| Tai |
| ||||||||||||
Luo (1997)
[urnosen | urnosen ti taudan]Idasig ni Luo Yongxian (1997:232)[9] ti sasao a Tai a kas dagiti sumaganad, ken isingasingna ti maikapat a grupo a tinawtawagan iti Akin-amianan a laud a Tai a mangiraman ti Ahom, Shan, Dehong Dai, ken Khamti. Naikeddeng amin dagiti sanga nga agtunos iti tunggal maysa kaniada.
| Tai |
| ||||||||||||
Pittayaporn (2009)
[urnosen | urnosen ti taudan]Overview
[urnosen | urnosen ti taudan]Idasig ni Pittayawat Pittayaporn (2009) ti sasao a Tai kadagiti rimpuok dagiti pagbibingayan nga inobasion (a no agmaymaysa, ket mabalin a mainaig iti ad-adu ngem maysa a sanga) (Pittayaporn 2009:298). Iti preliminario a sistema ti panangisasig ni Pittayaporn iti sasao a Tai, ti Tengnga a Tai ket naikeddeng a parapiletiko ken naisinsina kadagiti nadumaduma a sanga, a dagiti karuay ti Zhuang ti Chongzuo iti akin-abagatan alaud ti Guangxi ket isu ti kaaduan ti akin-uneg a dibersidad. Dagiti sanga ti Akin-abagatana laud a Tai ken Akin-amianan a Tai ket nabati a sibubukel a kas iti 1977 a sistema ti panankaidasig ni Li Fang-Kuei, ken dagiti dadduma a naited a kodigo ti ISO ti sasao nga Akin-abagatan a Zhuang ket naikeddengda a kas [[[parapili|parapiletiko]]. Ti pannakaidasig ket kas dagiti sumaganad.[10]
| Tai |
| ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Naibatay ti Pagalagadan a Zhuang iti dialekto ti Shuangqiao (双桥), Distrito ti Wuming.
Dagiti panagbaliw iti uni
[urnosen | urnosen ti taudan]Dagiti sumaganad a panagbaliw iti ponolohia ket mapasamak kadagiti subgrupo ti Q (Akin-abagatan a laud), N (Akin-amianan), B (Ningming), ken C (Chongzuo) (Pittayaporn 2009:300–301).
| Proto-Tai | Subgrupo ti Q[11] | Subgrupo ti N[12] | Subgrupo ti B | Subgrupo ti C |
|---|---|---|---|---|
| *ɤj, *ɤw, *ɤɰ | *aj, *aw, *aɰ | *i:, *u:, *ɯ: | *i:, *u:, *ɯ: | – |
| *ɯj, *ɯw | *i:, *u:[13] | *aj, *aw[14] | *i:, *u: | – |
| *we, *wo | *e:, *o: | *i:, *u: | *e:, *o:[15] | *e:, *o:[16] |
| *ɟm̩.r- | *br- | *ɟr- | – | *ɟr- |
| *k.t- | – | *tr- | – | *tr- |
| *ɤn, *ɤt, *ɤc | – | *an, *at, *ac[17] | – | – |
Iti pay maipatinayon, dagiti sumaganad a panagbaliw ket mapasamak kadagiti nadumaduma a nodo a pakaiturongan iti nodo Q.
- E: *p.t- > *p.r-; *ɯm > *ɤm
- G: *k.r- > *qr-
- K: *e:, *o: > *ɛ:, *ɔ:
- O: *ɤn > *on
- Q: *kr- > *ʰr-
Edmondson (2013)
[urnosen | urnosen ti taudan]Ti komputado a panagusig ti pilohenetiko ti sasao a Tai ni Jerold A. Edmondson (2013)[18] ket naipakita dita baba. Ti Tay ken Nung ket naipakita isuda a dua nga agtunos a sanga babaen ti Tengnga a Tai. Ti Akin-amianan a Tai ken Akin-abagatan alaud a Tai ket naipakitada pay a maitunos a sangsanga.
| Tai |
| |||||||||||||||||||||
Rekonstruksion
[urnosen | urnosen ti taudan]Ti Proto-Tai ket nakonstrukto manen manipud idi 1977 babaen ni Li Fang-Kuei ken babaen ni Pittayawat Pittayaporn idi 2009.[19]
Ti Proto-Akin-abagatan a laud a Tai nakonstrukto manen idi 1977 babaen ni Li Fang-Kuei ken babaen ni Nanna L. Jonsson idi 1991.[20]
| Proto-Tai | Alpabeto a Tailandes | ||
| Umuna | bugbugtong | *ku | กู |
| dual (eksklusibo) | *pʰɯa | เผือ | |
| ad-adu ngem maysa (eksklusibo) | *tu | ตู | |
| Incl. | dual (inklusibo) | *ra | รา |
| ad-adu ngem maysa (inklusibo) | *rau | เรา | |
| Maika-2 | bugbugtong | *mɯŋ | มึง |
| dual | *kʰɯa | เขือ | |
| ad-adu ngem maysa | *su | สู | |
| Maika-3 | bugbugtong | *man | มัน |
| dual | *kʰa | ขา | |
| ad-adu ngem maysa | *kʰau | เขา |
Pannakaiyasping
[urnosen | urnosen ti taudan]Dita babaket ti komparatibo a tabla iti sasao a Tai.
| Ilokano | Proto-Akin-abagatan a laud a Tai[21] | Tailandes | Lao | Akin-amianan a Tailandes | Shan | Tai Lü | Pagalagadan a Zhuang |
|---|---|---|---|---|---|---|---|
| angin | *lom | /lōm/ | /lóm/ | /lōm/ | /lóm/ | /lôm/ | /ɣum˧˩/ |
| ili | *mɯaŋ | /mɯ̄aŋ/ | /mɯ́aŋ/ | /mɯ̄aŋ/ | /mɤ́ŋ/ | /mɤ̂ŋ/ | /mɯŋ˧/ |
| daga | *ʔdin | /dīn/ | /dìn/ | /dīn/ | /lǐn/ | /dín/ | /dei˧/ |
| apoy | *vai/aɯ | /fāj/ | /fáj/ | /fāj/ | /pʰáj/ wenno /fáj/ | /fâj/ | /fei˧˩/ |
| puso | *čai/aɯ | /hǔa tɕāj/ | /hǔa tɕàj/ | /hǔa tɕǎj/ | /hǒ tsǎɰ/ | /hó tɕáj/ | /sim/ |
| ayat | *rak | /rák/ | /hāk/ | /hák/ | /hâk/ | /hak/ | /gyai˧˩/ |
| danum | *naam | /náːm/ | /nâm/ | /nám/ | /nâm/ | /nà̄m/ | /ɣaem˦˨/ |
Dagiti sistema ti panagsurat
[urnosen | urnosen ti taudan]
Adu kadagiti sasao nga Akin-abagatan alaud a Tai ket nasuratda nga agusar kadagiti alpabeto a naiyaon iti Brahmis. Ti sasao a Zhuang ket tradisionalda a naisurat iti karkarakter nga Insik a tinawtawagan iti Sawndip, ken opisial itan anaisurat iti nairomanisado nga alpabeto, ngem ti tradisional a sistema ti panagsurat ket naus-usar pay laeng ita nga aldaw.
Dagiti nagibasaran
[urnosen | urnosen ti taudan]- ↑ Diller, 2008. The Tai–Kadai Languages.
- 1 2 3 4 5 6 Diller, Anthony; Edmondson, Jerry; Luo, Yongxian (2004). The Tai-Kadai Languages. Routledge (2004), pp. 5-6. ISBN 1135791163.
- ↑ Ferlus, Michel (2009). Formation of Ethnonyms in Southeast Asia. 42nd International Conference on Sino-Tibetan Languages and Linguistics, Nov 2009, Chiang Mai, Thailand. 2009, p.3.
- 1 2 Pain, Frédéric (2008). An Introduction to Thai Ethnonymy: Examples from Shan and Northern Thai. Journal of the American Oriental Society Vol. 128, No. 4 (Oct. - Dec., 2008), p.646.
- ↑ mangidesignado ti A1 iti tono.
- ↑ Edmondson, Jerold A. The power of language over the past: Tai settlement and Tai linguistics in southern China and northern Vietnam. Studies in Southeast Asian languages and linguistics, Jimmy G. Harris, Somsonge Burusphat and James E. Harris, ed. Bangkok, Thailand: Ek Phim Thai Co. Ltd. http://ling.uta.edu/~jerry/pol.pdf Naiyarkibo 2007-08-21 iti Wayback Machine (see page 15)
- ↑ Pittayaporn, Pittayawat (2014). Layers of Chinese Loanwords in Proto-Southwestern Tai as Evidence for the Dating of the Spread of Southwestern Tai. MANUSYA: Journal of Humanities, Special Issue No 20: 47–64.
- ↑ Haudricourt, André-Georges. 1956. De la restitution des initiales dans les langues monosyllabiques : le problème du thai commun. Bulletin de la Société de Linguistique de Paris 52. 307–322.
- ↑ Luo, Yongxian. (1997). The subgroup structure of the Tai Languages: a historical-comparative study. Journal of Chinese Linguistics Monograph Series, (12), I-367.
- ↑ Pittayaporn, Pittayawat. 2009. The Phonology of Proto-Tai. Ph.D. dissertation. Department of Linguistics, Cornell University.
- ↑ Malaksid no sabali ti naibaga, amin dagiti panagbaliw iti ponolohia ket mapasamak iti umuna nga agpang (nodo A).
- ↑ Malaksid no sabali ti naibaga, amin dagiti panagbaliw iti ponolohia ket mapasamak iti umuna nga agpang (nodo D).
- ↑ Ti pay *ɯ:k > ti panagbaliw ti *u:k ket mapasak iti nodo A.
- ↑ Inobasion ti nodo N
- ↑ Para iti nodo B, ti naapektaran a silaba ti Proto-Tai ket *we:, *wo:.
- ↑ Para iti nodo C, ti naapektaran a silaba ti Proto-Tai ket *we:, *wo:.
- ↑ Inobasion iti nodo J
- ↑ Edmondson, Jerold A. 2013. Tai subgrouping using phylogenetic estimation. Presented at the 46th International Conference on Sino-Tibetan Languages and Linguistics (ICSTLL 46), Dartmouth College, Hanover, New Hampshire, United States, August 7-10, 2013 (Session: Tai-Kadai Workshop).
- ↑ Jonsson, Nanna L. (1991) Proto Southwestern Tai. Ph.D dissertation, available from UMI and SEAlang.net on http://sealang.net/crcl/proto/
- ↑ "Archive copy". Naiyarkibo manipud iti kasisigud idi 2017-04-13. Naala idi 2018-09-19.
{{cite web}}: Panagtaripato ti CS1: naiyarkibo a kopia a kas titulo (silpo) - ↑ Thai Lexicography Resources
Adu pay a mabasbasa
[urnosen | urnosen ti taudan]- Brown, J. Marvin. From Ancient Thai to Modern Dialects. Bangkok: Social Science Association Press of Thailand, 1965.
- Chamberlain, James R. A New Look at the Classification of the Tai Languages. [s.l: s.n, 1972.
- Conference on Tai Phonetics and Phonology, Jimmy G. Harris, and Richard B. Noss. Tai Phonetics and Phonology. [Bangkok: Central Institute of English Language, Office of State Universities, Faculty of Science, Mahidol University, 1972.
- Diffloth, Gérard. An Appraisal of Benedict's Views on Austroasiatic and Austro-Thai Relations. Kyoto: Center for Southeast Asian Studies, Kyoto University, 1976.
- Đoàn, Thiện Thuật. Tay-Nung Language in the North Vietnam. [Tokyo?]: Instttute [sic] for the Study of Languages and Cultures of Asia and Africa, Tokyo University of Foreign Studies, 1996.
- Gedney, William J. On the Thai Evidence for Austro-Thai. [S.l: s.n, 1976.
- Gedney, William J., and Robert J. Bickner. Selected Papers on Comparative Tai Studies. Michigan papers on South and Southeast Asia, no. 29. Ann Arbor, Mich., USA: Center for South and Southeast Asian Studies, University of Michigan, 1989. ISBN 0-89148-037-4
- Gedney, William J., Carol J. Compton, and John F. Hartmann. Papers on Tai Languages, Linguistics, and Literatures: In Honor of William J. Gedney on His 77th Birthday. Monograph series on Southeast Asia. [De Kalb]: Northern Illinois University, Center for Southeast Asian Studies, 1992. ISBN 1-877979-16-3
- Gedney, William J., and Thomas J. Hudak. (1995). William J. Gedney's central Tai dialects: glossaries, texts, and translations. Michigan papers on South and Southeast Asia, no. 43. Ann Arbor, Mich: Center for South and Southeast Asian Studies, University of Michigan ISBN 0-89148-075-7
- Gedney, William J., and Thomas J. Hudak. William J. Gedney's the Yay Language: Glossary, Texts, and Translations. Michigan papers on South and Southeast Asia, no. 38. Ann Arbor, Mich: Center for South and Southeast Asian Studies, University of Michigan, 1991. ISBN 0-89148-066-8
- Gedney, William J., and Thomas J. Hudak. William J. Gedney's Southwestern Tai Dialects: Glossaries, Texts and Translations. Michigan papers on South and Southeast Asia, no. 42. [Ann Arbor, Mich.]: Center for South and Southeast Asian Studies, University of Michigan, 1994. ISBN 0-89148-074-9
- Hudak, Thomas John. William J. Gedney's The Tai Dialect of Lungming: Glossary, Texts, and Translations. Michigan papers on South and Southeast Asia, no. 39. [Ann Arbor]: Center for South and Southeast Asian Studies, University of Michigan, 1991. ISBN 0-89148-067-6
- Li, Fang-kuei. 1977. Handbook of Comparative Tai. Honolulu, Hawaii: University of Hawai’i Press.
- Li, Fang-kuei. The Tai Dialect of Lungchow; Texts, Translations, and Glossary. Shanghai: Commercial Press, 1940.
- Østmoe, Arne. A Germanic-Tai Linguistic Puzzle. Sino-Platonic papers, no. 64. Philadelphia, PA, USA: Dept. of Asian and Middle Eastern Studies, University of Pennsylvania, 1995.
- Sathāban Sūn Phāsā Qangkrit. Bibliography of Tai Language Studies. [Bangkok]: Indigenous Languages of Thailand Research Project, Central Institute of English Language, Office of State Universities, 1977.
- Shorto, H. L. Bibliographies of Mon–Khmer and Tai Linguistics. London oriental bibliographies, v. 2. London: Oxford University Press, 1963.
- Tingsabadh, Kalaya and Arthur S. Abramson. Essays in Tai Linguistics. Bangkok: Chulalongkorn University Press, 2001. ISBN 974-347-222-3
Dagiti akinruar a silpo
[urnosen | urnosen ti taudan]- Biblioteka ti SEAlang
- Comparative Tai–Kadai Swadesh vocabulary lists (manipud iti Swadesh-list appendix ti Wiktionary)
- ABVD: Listaan ti balikas ti Proto-Tai
- ABVD: Liastaan ti balikas ti Proto-Akin-abagatan a laud a Tai Naiyarkibo 2017-04-13 iti Wayback Machine
- Kelley, Liam. Tai Words and the Place of the Tai in the Vietnamese Past.