Sasao a Polinesio
| Polinesio | |
|---|---|
| Heograpiko a pannakaiwarwaras | Polinesia |
| Lingguistika a pannakaidasig | Austronesio
|
| Proto-pagsasao | Proto-Polinesio |
| Pannakabingbingay |
|
| Glottolog | poly1242 |
 | |
Ti sasao a Polinesio ket dagiti pamilia ti pagsasao a naisaao iti heograpikal a Polinesia ken dagiti nadumaduma nga "Akinruar" manipud iti abagatan tengnga a Mikronesia, aginggana kadagiti bassit nga isla iti amianan a daya ti dakdakkel nga is-isla ti Abagatan a daya nga Is-isla ti Solomon ken naiwarwarsi babaen ti Vanuatu. Dagitoy ket naidasigda a kas parte ti pamilia ti Austronesio, a maitagikua iti sanga ti Oceaniko iti dayta a pamilia. Dagiti Polinesio ket makibinningayda kadagiti naidumduma a kutural nga ugali a nagresultaan manipud kadagiti agarup a 1000 a tawtawen ti sapasap a panagdur-as, a mairaman ti sapasap a lingguistiko a panagdur-as, iti lugar ti Tonga ken Sāmoa babaen ti kaaduan nga umuna a milenio SK.
Adda dagiti agarup a uppat a pulo a sasao a Polinesio. Ti kalatakan kadagitoy ket ti Tahitiano, Sāmoano, Tongano, Māori ken Hawayano. Gapu ta dagiti isla ti Polinesia ket nasapada pay laeng a natagtagitao ken gapu ti internal a lingguistiko a dibersipikasion ket nangrugi laeng idi agarup a 2,000 tawtawen ti napalabas, dagiti pagsasaoda ket nakatalinaay kadagiti napigsa a panagpapada. Adda pay laeng dagiti adu a kognado a balikas iti ballasiw dagiti nadumaduma nga isla a kas ti tapu, ariki, motu, kava (kultura a Kava), ken tapa ken ti pay Hawaiki, ti mitiko a pagtaengan para kadagiti dadduma a kultura.
Amin a sasao a Polinesio ket mangipakita ti napigsa a panagpapada, a naipangpangruna iti bokabulario. Dagiti paaweng ket masansanda a natalinaay kadagiti kaputotan a pagsasao, ken ganggani a kankanayon nga a, e, i, o ken u. Ti nasalaysayan a pagtaengan ti Māori ti Baro a Selanda, a ti w ket inus-usar imbes a ti v, ket tinawtawagan iti Hawaiki; iti Is-isla Cook, a ti h ket masukatan iti glottal a panagsardeng, daytoy ket makunkuna nga ‘Avaiki; iti Is-isla ti Hawaii, a ti w ket inus-usar ken ti k ket masukatan iti glottal a panagsardeng, ti kadakkelan nga isla iti grupo ket agnagan iti Hawai‘i; iti Sāmoa, a ti s ket saan pay a sinukatan babaen ti h, ti v ket inus-usar imbes a ti w, ken ti k ket masukatan iti glottal a panagsardeng, ti kadakkelan nga isla ket tinawtawagan iti Savai'i. Iti Is-isla ti Society, ti k ken ng ket masukatan babaen ti glottal a panagsardeng, isu a ti nagan ti nagtaudan a pagtaengan ket maibalikas a kas Havai‘i.[1]
Dagiti pagsasao
[urnosen | urnosen ti taudan]Ti sasao a Polinesio ket maipan kadagiti dua a sanga, ti Tongiko ken Nuklear a Polinesio. Ti Tongaon ken Niueano ket mangbukel ti sanga ti Tongiko; amin dagiti nabati ket parte ti sanga ti Nuklear a Polinesio.[2]
- Pannakaisilpo a Nuklear a Polinesio
- Futuniko: Wallisiano wenno Daya nga Uveano (fakaʻuvea) (Isla Wallis, Wallis ken Futuna), Fakafutuna wenno (Daya) Futunano (Isla Futuna, Wallis ken Futuna), Pukapukano, Rennell-Bellona, Tikopia, Laud nga Uveano wenno Faga Uvea (idiay Ouvéa iti Baro a Caledonia), Futuna-Aniwan wenno Laud a Futunano (idiay Futuna ken Aniwa iti Vanuatu), Mele-Fila (idiay Mele, iti akin-abagatan nga isla ti Éfaté iti Vanuatu), Emae (iti Emae iti Vanuatu), Anuta
- Elliceano
- Samoiko: Sāmoano, Tokelauano
- Elliceano–Akinruar: Tuvaluano, Nukuoro (Nukuoro iti FSM), Kapingamarangi (idiay Kapingamarangi iti FSM), Nukuria (Nuguria iti daya ti Papua Baro a Guinea),[3] Takuu (Atol ti Takuu iti daya ti Papua Baro a Guinea), Nukumanu (Nukumanu iti daya ti Papua Baro a Guinea), Ontong Java (wenno Luangiua; Ontong Java iti Is-isla ti Solomon), Sikaiana (Sikaiana kadagiti Solomon), Pileni (ken Taumako; Is-isla Raw-ang kadagiti Solomon)
- Akindaya a Polinesio
- Rapa Nui (Isla Paskua ti Panagungar-Chile)
- Tengnga nga Akindaya a Polinesio
- Marquesiko
- Marquesano (Is-isla Marquesas iti Pranses a Polinesia)–Mangareva (Is-isla Gambier iti Pranses a Polinesia)
- Hawayano
- Tahitiko
- Tahitiano (Is-isla Kagimongan)
- Austral (Tubuaiano)
- Rapano (Rapa Iti)
- Tuamotuaon (Purpuro Tuamotu, Pranses a Polinesia)
- Rarotongano (Is-isla Cook Māori)
- Rakahanga-Manihiki (Rakahanga ken Manihiki, akin-amianan nga Is-isla Cook)
- Penrhyn (wenno Tongarevano; Tongareva iti akin-amianan nga Is-isla Cook)
- Maori ti Baro a Selanda–Moriori (Is-isla Chatham)
- Marquesiko
Kitaen pay
[urnosen | urnosen ti taudan]Dagiti nota
[urnosen | urnosen ti taudan]- ^ Hiroa, Te Rangi (1964). Vikings of the Sunrise (iti Ingles) (New Zealand nga ed.). Christchurch: Whitecombe and Tombs. p. 69. ISBN 0-313-24522-3.
- ^ Lynch, Ross & Crowley (2002)
- ^ Marck (2000)
Adu pay a mabasbasa
[urnosen | urnosen ti taudan]- Tregear, Edward (1891). The Maori-Polynesian Comparative Dictionary (iti Ingles). Wellington: Lyon and Blair. p. 675.
- Tregear, Edward (1895). A Paumotuan Dictionary with Polynesian Comparatives (iti Ingles). Wellington: Whitcombe & Tombs. p. 76.
Dagiti nagibasaran
[urnosen | urnosen ti taudan]- Charpentier, Jean-Michel; François, Alexandre (2015). Atlas linguistique de polynésie française / Linguistic Atlas of French Polynesia (iti Pranses ken Ingles). Berlin & Papeete: Mouton de Gruyter & Université de la Polynésie Française. ISBN 978-3-11-026035-9.
- Irwin, Geoffrey (1992). The Prehistoric Exploration and Colonisation of the Pacific (iti Ingles). Cambridge: Cambridge University Press. ISBN 0-521-40371-5.
- Krupa, Viktor (1975–1982). Polynesian Languages (iti Ingles). Routledge & Kegan Paul.
- Lynch, John (1998). Pacific Languages: An Introduction (iti Ingles). Honolulu: University of Hawai'i Press. hdl:10125/59211. ISBN 0-8248-1898-9.
- Lynch, John; Ross, Malcolm; Crowley, Terry (2002). The Oceanic Languages (iti Ingles). Richmond, Surrey: Curzon. ISBN 978-0-7007-1128-4.
- Marck, Jeff (2000). Topics in Polynesian Languages and Culture History (iti Ingles). Canberra: Pacific Linguistics. doi:10.15144/PL-504. hdl:1885/90887. ISBN 0-85883-468-5.
Dagiti akinruar a silpo
[urnosen | urnosen ti taudan]
Dagiti midia a mainaig iti Sasao a Polinesio iti Wikimedia Commons
