Kitaen ti taudan para iti Tattao a Dayak

{{Infobox grupo ti etniko
|group        = Tattao a Dayak
|image        = young Ibans, or Sea Dayaks.jpg
|caption      = Ti sub-etniko a grupo ti tattao a Dayak, [[Tattao nga Iban|Iban]] wenno ''Baybay Dajak'' a lalaki ken babai iti tradisional a kawwes.
|population   = 5.9 a riwriw
|popplace     = '''[[Borneo]]:'''
|region1      = '''{{wagaywaypagilian|Indonesia}}'''
|pop1         = 3,219,626<ref>{{cite book |title=Kewarganegaraan, Suku Bangsa, Agama dan Bahasa Sehari-hari Penduduk Indonesia Hasil Sensus Penduduk 2010 |trans-title=Citizenship, Ethnicity, Religion and Language Everyday, Indonesian Population Census 2010 |year=2011 |publisher=Indonesian Central Bureau of Statistics |isbn=978-979-064-417-5 |language=Indones}}</ref>
|region2      = {{nbsp|10}}{{nowrap|[[Laud a Kalimantan]]}}
|pop2         = 1,531,989
|region3      = {{nbsp|10}}{{nowrap|[[Tengnga a Kalimantan]]}}
|pop3         = 1,029,182
|region4      = {{nbsp|10}}{{nowrap|[[Daya a Kalimantan]]}}
|pop4         = 351,437
|region5      = {{nbsp|10}}{{nowrap|[[Abagatan a Kalimantan]]}}
|pop5         = 80,708
|region6      = {{nbsp|10}}[[Jakarta]]
|pop6         = 45,385
|region7      = {{nbsp|10}}[[Laud a Java]]
|pop7         = 45,233
|region8      = {{nbsp|10}}{{nowrap|[[Abagatan a Sulawesi]]}}
|pop8         = 29,254
|region9      = {{nbsp|10}}[[Banten]]
|pop9         = 20,028
|region10     = {{nbsp|10}}[[Daya a Java]]
|pop10        = 14,741
|region11     = {{nbsp|10}}{{nowrap|[[Abagatan a Sumatra]]}}
|pop11        = 11,329
|region12     = '''{{wagaywaypagilian|Malaysia}}'''
|pop12        = di ammo
|region13     = {{nbsp|10}}[[Sarawak]]
|pop13        = 935,935
|region14     = '''{{wagaywaypagilian|Brunei}}'''
|pop14        = 30,000<ref>{{cite web |url=https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/geos/bx.html |title=East & Southeast Asia: Brunei |work=The World Factbook |publisher=Central Intelligence Agency |accessdate=3 Disiembre 2016 |archive-date=2015-07-21 |archive-url=https://web.archive.org/web/20150721102115/https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/geos/bx.html |url-status=dead }}</ref>
|rels     = [[Kristianidad]],  [[Kaharingan]] (Aglalaok a Hindu-Animismo) ken [[Islam]]
|langs    = [[Sasao a Dayak]], [[Pagsasao nga Indones|Indones]], [[Pagsasao nga Ingles|Ingles]], [[Pagsasao a Malayo|Malayo]] ([[Malayo Sarawak]])
|related  =
}}

Ti '''Dayak''' wenno '''Dyak''' wenno '''Dayuh''' ket dagiti patneng atttao iti [[Borneo]].<ref>{{cite web |url=http://www.ethnologue.com/14/show_iso639.asp?code=day |title=Report for ISO 639 code: day |work=Ethnologue: Countries of the World |url-status=dead |archiveurl=https://web.archive.org/web/20071001223408/http://www.ethnologue.com/14/show_iso639.asp?code=day |archivedate=1 Oktubre 2007 |df=dmy-all }}</ref> Daytoy ket naalumaymay a termino para kadagiti sumurok a 200 nga agtataeng iti karayan ken turod a subgrupo ti etniko, a kangrunaan a mabirukan iti tengnga ken iti akin-abagatan nga uneg ti Borneo, iti tunggal maysa ket addaan iti bukod a dialekto, dagiti ugali, linlinteg, teritorio ken kultura, uray no dagiti pakaidumaan nga ugali ket nalaka mailasin. Ti [[sasao a Dayak]] ket naikategoriada a kas parte ti [[sasao nga Austronesio]] iti Asia. Dagiti Dayak ket [[animista]] idi iti pammati; nupay kasta, adu kadagiti nagbalin nga Islam ken manipud idi maika-19 a siglo adu kadagiti nagbalinen iti Kristianidad.<ref>{{cite web |url=http://coombs.anu.edu.au/SpecialProj/ASAA/biennial-conference/2006/Chalmers-Ian-ASAA2006.pdf |title=The Dynamics of Conversion: the Islamisation of the Dayak peoples of Central Kalimantan |first=Ian |last=Chalmers |work=Asian Studies Association of Australia |year=2006 |accessdate=3 Disiembre 2016 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20140307234306/http://coombs.anu.edu.au/SpecialProj/ASAA/biennial-conference/2006/Chalmers-Ian-ASAA2006.pdf |archivedate=7 Marso 2014}}</ref>

== Pakasaritaan ==
Ti tattao a Dayak ti Borneo ket agtagikuada iti indihenio a pannakaibaga iti pakasaritaanda, kaaduan iti maisao a literatura,<ref>{{cite web |url=http://eprints.usm.my/9122/1/LEKA_MAIN_PUISI_RAKYAT_IBAN_-_SATU_ANALISIS.pdf |title=Puisi Rakyat Iban – Satu Analisis: Bentuk Dan Fungsi |trans-title=Iban Folk Poetry – An Analysis: Form and Function |first=Chemaline Anak |last=Osup |work=University of Science, Malaysia |year=2006 |language=Indones}}</ref> sangkapaset iti panagsurat iti papan turai (dagiti tarikaro a rehistro),<ref>{{cite web |url=https://ibanology.wordpress.com/2013/05/29/use-of-papan-turai-by-iban/ |title=Use of Papan Turai by Iban |date=29 Mayo 2013 |work=Ibanology |accessdate=3 Disiembre 2016 |language=Indones}}</ref> ken sangkapaset kadagiti sapasap a panagsansanay iti kultural nga ugali.<ref>{{cite web |url=http://gnmawar.wordpress.com/gawai-iban/ |title=Gawai |date=21 Hunio 2006 |first=Gregory Nyanggau |last=Mawar |work=Iban Cultural Heritage |accessdate=3 Disiembre 2016}}</ref> Kadagiti prominente a pannakaibaga iti taudan ti tattao a Dayak ket ti mitiko a a maisao nga epiko ti "Tetek Tahtum" babaen ti Ngaju Dayak iti Tengnga a Kalimantan; daytoy ket mangisarita a dagiti puonan ti tattao a Dayak ket nagtaud manipud kadagiti langit sakbay nga immalis manipud iti uneg ti daga aginggana kadagiti salog nga aplaya ti Borneo.<ref>{{cite web |url=http://humabetang.web.id/dayak/2014/tetek-tatum-asal-mula-suku-dayak |title=Tetek Tatum Asal Mula Suku Daya |work=Blog Informasi Dayak Borneo |date=2 Abril 2014 |language=Indones |access-date=2018-09-24 |archive-date=2016-01-19 |archive-url=https://web.archive.org/web/20160119045418/http://humabetang.web.id/dayak/2014/tetek-tatum-asal-mula-suku-dayak |url-status=dead }}</ref>

Ti nawaya nga estado ti Nansarunai, nga inpatakder babaen dagiti [[Tattao a Ma'anyan Dayak|Ma'anyan Dayak]] sakbay ti maika-12 a siglo, ket nagrang-ay idiay akin-abagatan a Kalimantan.<ref>{{cite web |url=http://melayuonline.com/ind/history/dig/453/kerajaan-nan-sarunai |title=Kerajaan Nan SMa'anyan Dayakarunai |work=Melayu Online |language=Indones |access-date=2018-09-24 |archive-date=2012-08-06 |archive-url=https://web.archive.org/web/20120806173032/http://melayuonline.com/ind/history/dig/453/kerajaan-nan-sarunai |url-status=dead }}</ref> Nagsagaba ti pagarian kadagiti dua a panagraut manipud kadagiti puersa ti [[Majapahit]] a gapuanan ti pannakaapday ken pannakatnag iti pagarian babaen idi tawen ti 1389; dagiti panagraut ket ammo a kas dagiti ''Nansarunai Usak Jawa'' (a ti kayatna a sawen ket "ti pannakadadael ti Nansarunai babaen dagiti Habanes") kadagiti maisao a pannakaibaga ti tattao a Ma'anyan. Dagitoy a panagraut ket nakaiturongan ti migrasion dagiti Ma'anyan iti rehion ti Tengnga ken Abagatan a Borneo.

Dagiti kolonial a pannakaibaga ken dagiti reporta ti aktibidad dagiti Dayak idiay Borneo ket mangisalaysay iti naannad a naparang-ay nga ekonomia ken politikal a pannakaikabagian kadagiti sabali a komunidad ken ti pay maysa a makaanay a bagi iti panagsukisok ken panagadal a maipanggep iti pakasaritaan ti migrasion dagiti Dayak.<ref>{{cite web |url=http://gnmawar.wordpress.com/jerita-lama/iban-migration-peturun-iban/ |title=Iban Migration – Peturun Iban |date=26 Marso 2007 |work=Iban Cultural Heritage |accessdate=3 Disiembre 2016}}</ref> Iti kangrunaan, nadokumentuan dagiti aramid dagiti Iban wenno dagiti Baybay Dayak kadagiti Baybay Abagatan a Tsina, gapu iti karanggasda ken agresibo a kultura iti pannakigubat kadagiti grupo nga agtataeng iti baybay ken dagiti rumrumsua nga interesado iti Akinlaud a panagtagilako kadagiti maika-18 ken maika-19 a siglo.<ref>{{cite web |url=https://ibanology.wordpress.com/2013/06/27/the-orang-kaya-pemancha-dana-bayang-of-padeh/ |title=The Orang Kaya Pemancha Dana "Bayang" of Padeh |date=27 Hunio 2013 |work=Ibanology |accessdate=3 Disiembre 2016}}</ref>

== Etnisidad ==
[[Papeles:Kalimantan Ethnic Groups.png|thumb|Dagiti nadumaduma a pagtaengan ti indihenio a Malay ken Dayak iti Borneo ti Indonesia. A maigiddiat iti aplaya a Borneo a kaaduan a tinataengan babaen ti etniko a Malay ken tattao a Banjares, dagiti grupo a Dayak ket mabirukanda iti ad-adayo nga uneg ti Kalimantan. Malaksid a manipud iti Kalimantan, dagiti grupo ti Dayak ket mabirukan pay iti estado ti Malaysia iti Sarawak ken Brunei.]]
Ti termino a Dayak ket immuna idi nga inusar babaen dagiti Europeano a mangibagbaga kadagiti saan a Malay ken saan a Muslim nga agtataeng iti tengnga ken akin-abagatan a Borneo. Adda dagiti pito a nangruna a [[Grupo ti etniko|pannakabingbingay ti etniko]] dagiti Dayak segun kadagiti respetiboda a patneng a pagsasao:
*1. [[Tattao a Ngaju|Ngaju]]
*2. [[Tatao nga Apo Kayan|Apo Kayan]] (parte dagiti sub-ethnikoda a grupo ket ammo a kas [[Orang Ulu]] a kakuyog dagiti basbassit a sub-etniko a grupo ti Dayak idiay Malaysia)
*3. [[Tattao nga Iban|Iban wenno Hiban]] (Baybay Dayak)
*4. [[Daga Dayak|Bidayuh]] (Daga Dayak) wenno Klemantan
*5. [[Tattao a Murut|Murut]]
*6. [[Punan]]
*7. [[Tattao nga Ot Danum|Ot Danum]]

Babaen dagiti kangrunaan a pannakaidasig, adda dagiti sangadosena nga etniko ken dagiti ginasut a sub-etniko a pagtaengan iti isla ti Borneo. Adda dagiti sumurok a 50 nga etniko a grupo ti Dayak nga agsasao kadagiti nadumaduma pagsasao. Daytoy a dibersidad iti kultural ken linggusitiko ket maipada iti nakaro a dibersidad ken ti mainaig a tradisonal a pannakaammo iti Borneo.

== Dagiti pagsasao ==
Dagiti Dayak ket saanda nga agsasao iti maymaysa a pagsasao, uray no dagiti laeng adda iti isla ti Borneo (Kalimantan) ti maikeddeng.<ref name="Ave">{{cite book |last=Avé |first=J. B. |year=1972 |chapter=Kalimantan Dyaks |editor-last=LeBar |editor-first=Frank M. |title=Ethnic Groups of Insular Southeast Asia, Volume 1: Indonesia, Andaman Islands, and Madagascar |location=New Haven |publisher=Human Relations Area Files Press |pages=185–187|isbn=978-0-87536-403-2}}</ref> Dagiti indihenio apagsasaoda ket maitagikua iti sapasap a pannakaidasig iti [[sasao a Malayo-Polinesio]] ken dagiti agdumaduma a grupo iti [[Sasao a Borneano|Borneao]] ken [[sasao a Sabahano]] (nmairaman ti [[Daga Dayak]]), ken ti [[sasao nga Ibaniko]] iti [[Sasao a Malayiko|sanga a Malayiko]].<ref>{{cite journal |last=Adelaar |first=K. Alexander |year=1995 |title=Borneo as a cross-roads for comparative Austronesian linguistics |editor1=Bellwood, Peter |editor2=Fox. James J. |editor3=Tryon, Darrell |journal=The Austronesians: Historical and Comparative Perspectives |edition=online |publisher=Department of Anthropology, The Australian National University |location=Canberra, Australia |pages=81–102 |isbn=1-920942-85-8 |url=http://press.anu.edu.au/austronesians/austronesians/pdf/austronesians-whole.pdf |archiveurl=https://web.archive.org/web/20140629211758/http://press.anu.edu.au/austronesians/austronesians/pdf/austronesians-whole.pdf |archivedate=29 Hunio 2014 |url-status=live}}</ref><ref>See the language list at {{cite web |title=Borneo Languages: Languages of Kalimantan, Indonesia and East Malaysia |work=Royal Netherlands Institute of Southeast Asian and Caribbean Studies, Koninklijk Instituut voor Taal-, Land- en Volkenkunde (KITLV) |url=http://www.kitlv.nl/thesaurus/00001573.htm |archiveurl=https://web.archive.org/web/20120209002318/http://www.kitlv.nl/thesaurus/00001573.htm |archivedate=9 Pebrero 2012 |url-status=dead |df=dmy-all }}</ref> Kaaduan dagiti Dayak ita nga aldaw ket bilingual, iti pay maipatinayon iti patnenng a pagsasaoda, nalaingda pay iti Malayo wenno Indones, depende iti nagtaudanda a pagilian.

Adu kadagiti pagsasao ti Borneo ket endemiko (ti kayatn a asawen ket saanda a naisasao iti ania man a lugar). Daytoy ket nakarkulo nga adda dagiti agrup a 170 a pagsasao ken dialekto ti naisasao iti isla babaen laeng dagiti bassit a gasut a tattao, isu a makaited daytoy iti nakaro a riesgo iti masakbayan dagita a pagsasao ken ti mainaig a tawid.

== Dagiti nagibasaran ==
{{Reflist|30em}}

== Adu pay a mabasbasa ==
* Victor T King, ''Essays on Bornean Societies'' (Hull/Oxford, 1978).
* Benedict Sandin, ''The Sea-Dayaks of Borneo before White Rajah Rule'' (London 1967).
* Eric Hansen, ''Stranger in the Forest: On Foot Across Borneo'', (Penguin, 1988), {{ISBN|0-375-72495-8}}.
* Hans Scharer, ''Ngaju Religion: The Conception of God among a South Borneo People''; translated by Rodney Needham (The Hague: Martinus Nijhoff, 1963).
* Norma Youngberg, ''The Queen's Gold'' (TEACH Services, 2000)
* Judith M. Heimann, ''The Airmen and the Headhunters: A True Story of Lost Soldiers, Heroic Tribesmen and the Unlikeliest Rescue of World War II'', (Harcourt, 2007), {{ISBN|978-0-15-101434-7}}
* Jean Yves Domalain, ''Panjamon: I Was a Headhunter'', (Publisher: William Morrow, January 1973), {{ISBN|0-688-00143-2}}, {{ISBN|978-0-688-00143-8}}
* Peter Goullart, ''River of the White Lily'', (London, John Murray, 1965), {{ISBN|0-7195-0542-9}}
* Raymond Corbey. ''Of jars and gongs: Two keys to Ot Danum Dayak cosmology'' (Leiden: Zwartenkot Art Books 2016)
* Syamsuddin Haris. ''Desentralisasi dan otonomi daerah: desentralisasi, demokratisasi & akuntabilitas pemerintahan daerah'' (Yayasan Obor Indonesia, 2005 )

== Dagiti akinruar a silpo ==
{{Commonscat-inline|Dayak}}

{{Kontrol ti autoridad}}

{{DEFAULTSORT:Dayak, Tattao a}}
[[Kategoria:Dagiti grupo ti etniko iti Indonesia]]
[[Kategoria:Dagiti grupo ti etniko iti Sarawak]]
[[Kategoria:Dagiti grupo ti etniko iti Malaysia]]
[[Kategoria:Kalimantan]]
[[Kategoria:Tattao nga indihenio ti Abagatan a daya nga Asia]]