Jump to content

Atomiko a kadagsen

Manipud iti Wikipedia, ti nawaya nga ensiklopedia

Ti Atomiko a kadagsen (simbolo: Ar) ket maysa nga awan rukod a maipapan ti bagi a kaadu, ti pannakaibagi iti natimbeng a masa dagiti atomo iti maysa elemento (manipud ti naited a nagtaudan) iti 1/12 iti masa iti maysa nga atomo iti karbon-12 (naamammoan a ti naikaykaysa a paset ti atomiko a masa).[1][2] Ti termino ket naususar, nga awan ti sabali pay a saguday, ti mangitudo ti pagalagadan kadagiti atomiko a kadagsen a naipablaak kadagiti kadawyan a baetan babaen ti Internasional a Kappon iti Puro ken Naipakat a Kimika (IUPAC)[3][4] ken daytoy ket naipanggepen a maipakat kadagiti kadawyan a materiales ti laboratorio. Dagitoy a pagalagadan nga atomiko a kadagsen ket maimalditda manen kadagiti nadumaduma a liblibros, dagiti komersial a katologo, dagiti karta ken dadduma pay, ken iti tabla dita baba.

Ti termino a "minaig nga atomiko a masa" (iti elemento) ket mabalin pay nga usaren amangilawlawag ti maipapan ti bagia a kaadu, ken kapadpadana daytoy. Ti agtultuloy a panag-usar ti termino nga "atomiko a kadagsen" ket nakaawis kadagiti adu a kontrabersio manipudidi panawen a 1960[5] (kitaen dita baba).

Dagiti atomiko a kadagsen, a saan a kasla dagiti atomiko a masa (dagiti masa dagiti agmaymaysa nga atomo, saan nga iyallilaw iti minaig atomiko a masa), ket saan dagitoy a maipappan ti bagi nga agtultuloy, ngem dagitoy ket agdumaduma manipud kadagiti pagtuladan dagiti elemento a dagitoy ket saan a mononuklidik nga elemento. Daytoy ket gapu dagiti sabsabali nga isotopiko a panakaiwarwaras dagiti nadumaduma a pagtuladan dagiti saan a mononuklidik. Nupay kasta, dagiti pay elemento a masna nga agbukbukel dagiti dua wenno adadu pay a even for elements naturally consisting of two or more nukleido, dagiti atomiko a kadagsen umanayen nga agtultuloy kadagiti "kadawyan" a pagtuladan (dagiti naala kadagiti nagpalikmutan nga awan dagiti naipangpangruna a proseso) a dagitoy ket kamasapulan ti kapangrunaanda iti kimika.

Panagilawlawagan

[urnosen | urnosen ti taudan]

Ti IUPAC a panagilawlawag[1] iti atomiko a kadagsen ket:

Ti maysa nga atomiko a kadagsen (minaig nga atomiko a masa) iti maysa nga elemento manipud ti nainagann a nagtaudan ket isu ti panakaibagi iti natimbeng a masa ti tunggal maysa nga atomo iti elemento iti 1/12 iti masa iti maysa nga atomo iti {sup|12}}C.

Ti panagilawlawag ket ingagarana a innaganan ti "Maysa nga atomiko a kadagsen…", gapu ta dagiti elemento ket adda kadagiti sabsabali a atomiko a kadagsen depende kadagit nagtaudan. Kas pagarigan, ti boro manipud ti Turkia ket adda ti nababbaba nga atomiko a kadagsen ngem ti noro manipud idiay California, gapu ti sabsabali nga isotopiko a nangbukel.[6][7] Nupay kasta, gapu ti kangina ken karigat iti panagusig ti isotopo, kadawyan ti panagusar ti natabulado a kuenta dagiti atomiko a kadagsen a dagitoy ket kadawyan kadagiti kimoko a laboratorio.

Kontobersia a panagnagan

[urnosen | urnosen ti taudan]

Ti panagusar ti nagan nga "atomiko a kadagsen" ket nakaawis kadagiti adu a kontrobersia kadagiti scientista.[5] Dagiti saan a mayat iti daytoy a nagan ket kaykayatda ti termino a "minaig nga atomiko a masa" (saan nga iyallilaw iti atomiko masa). Ti naipangruna a saa a kakaykayatan ket ti atomiko a kadagsen ket saan a maysa a dagsen, ti puersa nga ipeksa ti maysa a banag iti maysa agrabitasional a lugar, a rinukod dagiti paset ti puersa a kas ti newton wenno poundal.

Iti panagsungbat, dagiti agsusuporta ti termino nga "atomiko a kadagsen" agibagbaga a (ken dagiti sabali pay a pagsuppiatan)[5]

  • ti nagan ket agtultuloy nga inususar para iti kapadpada a kaadu manipud idi napartuat idi 1808;[8]
  • para itikaadu a panawen, dagiti atomiko a kadagsen ket pudno a rinukrukod babaen ti panagganting (a dytoy ket babaen ti grabimetriko a panagusig) ken ti nagan iti maipapan ti bagi a kaadu ket nasken a saan a mabalbaliwan gapu ta dagiti pamay-an iti bukodna a panakaikeddeng ket nabaliwanen;
  • ti termino a "minaig nga atomiko a masa" ket nasken a maireserba para iti masa ti maysa a naisangyan a nuklide (wenno isotopo), bayat a ti "atomiko a kadagsen" ket usaren par aiti nadagsenan a timbeng dagiti atomiko a masa kadagiti amin nga atomo ti pagtuladan;
  • kadawyan nga adda dagiti makaallilaw a nagnagan dagiti maipapan ti bagi a kaadu a nataginayon para iti naipakasaritaan a rasrason, a kas iti

Mabalin a mainayon a ti atomiko a kadagsen ket kadawyan a saan nga agpayso nga "atomiko", a daytoy ket saan a maipada iti tagikua iti aniaman anga agmaymaysa nga atomo. Ti kapadpada a pagsuppiatan ket mabalin pay para iti saan a mayat a panagusar iti "minaig nga atomiko a masa".

Panagikeddeng ti atomiko a kadagsen

[urnosen | urnosen ti taudan]

Dagiti moderno nga atomiko a kadagsen ket nakarkulo manipud kadagiti narukod a kuenta dagiti atomiko a masa (para iti tunggal maysa a nuklide) ken isotopiko a nangbukel. Dagiti napudno unay nga atomiko a kadagsen ket magun-od[9][10] para kadagiti gangani amain a saan a radioaktibo a nuklide, ngem dagiti isotopiko a nagbuklan ket narigrigat dagitoy a marukod iti nagato a kapudno ken suheto dagitoy ti giddiatan dagiti pagtuladan.[11][12] Para iti daytoy a rason, dagiti atomiko a kadagsen dagiti duapulo ket dua a mononuklidik nga elemento ket naipangpangruna a naamammoanare a dagitoy ket napudno unay – ti maysa a di-agpayso iti maysa a paset laeng iti 38 a riwriw iti kaso iti pluor, ti maysa akinapudo a nangatngato ngem ti agdama a kuenta para iti Avogadro a panagtultuloy (maysa a paset iti 20 a riwriw).

Isotopo Atomiko a masa[10] Kaadu[11]
Pagalagadan Sakop
28Si 27.976 926 532 46(194) 92.2297(7)% 92.21–92.25%
29Si 28.976 494 700(22) 4.6832(5)% 4.69–4.67%
30Si 29.973 770 171(32) 3.0872(5)% 3.10–3.08%

Ti panagkarkulo ket naipakita para iti silikon, a ti atomiko a kadagsenna ket naipangpangruna nga importante iti metrolohia. Ti Silikon ket adda iti katutubo a kas maysa nga laok dagiti tallo nga isotopo: 28Si, 29Si and 30Si. Dagiti atomiko a masa dagitoy a nuklide ket naamammoan nga adda ti kinapudo iti maysa a paset iti 14 a bilion para iti 28Si ken agarup a maysa a paset a bilion para kadagiti dadduma. Nupay kasta ti sakop iti masna a kaadu para kadagiti isotopo ket kasla ti pagalagadan a kaadu ket maited laeng iti agarup a ±0.001% (kitaen ti tabla). Ti panagkarkulo ket

Ar(Si) = (27.97693 × 0.922297) + (28.97649 × 0.046832) + (29.97377 × 0.030872) = 28.0854

Ti estimado iti di-agpayso ket komplikado,[13] a naipangpangruna a kas ti pagtuladan a panakaiwarwaras ket saan a nasken a simetriko: ti IUPAC a pagalagadan ti atomiko a kadagsen ket naadaw a naisao iti naestimado a simetriko a di-agpayso,[14] ken ti kuenta ti silikon ket 28.0855(3). Ti minaig a pagalagadan iti daytoy a kuenta ket 1×10–5 wenno 10 ppm.

Periodiko a lamisaan babaen ti atomiko a kadagsen

[urnosen ti taudan]
Grupo → 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18
↓ Puntos
1 H
1.008

He
4.003
2 Li
6.941
Be
9.012

B
10.81
C
12.01
N
14.01
O
16.00
F
19.00
Ne
20.18
3 Na
22.99
Mg
24.31

Al
26.98
Si
28.09
P
30.97
S
32.07
Cl
35.45
Ar
39.95
4 K
39.10
Ca
40.08
Sc
 44.96 
Ti
47.87
V
50.94
Cr
52.00
Mn
54.94
Fe
55.84
Co
58.93
Ni
58.69
Cu
63.55
Zn
65.39
Ga
69.72
Ge
72.63
As
74.92
Se
78.96
Br
79.90
Kr
83.80
5 Rb
85.47
Sr
87.62
Y
88.91
Zr
91.22
Nb
92.91
Mo
95.94
Tc
[98]
Ru
101.07
Rh
102.91
Pd
106.42
Ag
107.87
Cd
112.41
In
114.82
Sn
118.71
Sb
121.76
Te
127.60
I
126.90
Xe
131.29
6 Cs
132.91
Ba
137.33
*
Hf
178.49
Ta
180.95
W
183.84
Re
186.21
Os
190.23
Ir
192.22
Pt
195.08
Au
196.97
Hg
200.59
Tl
204.38
Pb
207.2
Bi
208.98
Po
[210]
At
[210]
Rn
[222]
7 Fr
[223]
Ra
[226]
**
Rf
[267]
Db
[268]
Sg
[269]
Bh
[270]
Hs
[269]
Mt
[278]
Ds
[281]
Rg
[281]
Cn
[285]
Uut
[286]
Uuq
[289]
Uup
[289]
Uuh
[293]
Uus
[294]
Uuo
[294]

* Dagiti Lantanido La
138.91
Ce
140.12
Pr
140.91
Nd
144.24
Pm
[145]
Sm
150.36
Eu
151.96
Gd
157.25
Tb
158.93
Dy
162.50
Ho
164.93
Er
167.26
Tm
168.93
Yb
173.04
Lu
174.97
** Dagiti Aktinido Ac
[227]
Th
232.04
Pa
231.04
U
238.03
Np
[237]
Pu
[244]
Am
[243]
Cm
[247]
Bk
[247]
Cf
[251]
Es
[252]
Fm
[257]
Md
[258]
No
[259]
Lr
[262]
Dagiti Atomiko a numero a maris ket agiparang ti kasaaad ti banag iti pagalagadan a kasasaad (0 °C ken 1 atm):
Dagiti natangken Dagiti likido Dagiti alingasaw Di-amammo
Dagiti nagbeddengan ket agipakita ti masna a rumsua:
Primordial Manipud ti panaglungsot Sintetiko

Dagiti nagibasaran

[urnosen | urnosen ti taudan]
  1. ^ a b Internasional a Kappon iti Puro ken Naipakat a Kimika (1980). "Dagiti Atomiko a Kadagsen dagiti Elemento 1979" (PDF). Puro ken Naipakat a Kimika. 52 (10): 2349–84. doi:10.1351/pac198052102349.
  2. ^ Internasional a Kappon iti Puro ken Naipakat a Kimika (1993). Dagiti kaadu, Paset ken Simbolo iti Maipapan ti bagi a Kimika, maika-2 nga edision, Oxford: Blackwell Siensia. ISBN 0-632-03583-8. p. 41. Elektroniko a bersion.
  3. ^ Ti kinaudi nga edision daytoy ket ti Internasional a Kappon iti Puro ken Naipakat a Kimika (2006). "Dagiti Atomiko a Kadagsen dagiti Elemento 2005" (PDF). Internasional a Kappon iti Puro ken Naipakat a Kimika. 78 (11): 2051–66. doi:10.1351/pac200678112051.
  4. ^ Ti napabaro a listaan dagiti pagalagadan nga atomiko a kadagsen ket nanamnama a maipablaak idi 2008. Ti IUPAC(Internasional a Kappon iti Puro ken Naipakat a Kimika) a Komision dagiti Isotopiko a Kaadu ken dagiti Atomiko a Kadagsen ket nangirangarang Naiyarkibo 2009-02-04 iti Wayback Machine idi Agosto 2007 a dagiti pagalagadan nga atomiko a kadagsen dagiti sumaganad nga elemento ket mabaliwan to (dagiti baro a bilang ket naadaw a naisao ditoy): lutesio 174.9668(1); molibdeno 95.96(2); nikel 58.6934(4); iterbio 173.054(5); sink 65.38(2). Ti maitalek a kuenta para iti isotopo a bilang ti gatad iti 40Ar/36Ar (a naserbi daytoy a kas maysa a panagtengngel a panagrukod iti argon–argon a panagpetsa) ket nabaliwan pay idi manipud ti 296.03(53) aginggana ti 298.56(31).
  5. ^ a b c de Bièvre, P.; Peiser, H. S. (1992). "'Atomiko a Kadagsen'—Ti Nagan, Ti Pakasaritaanna, Panagilawlawagan, ken dagiti Paset" (PDF). Puro ken Naipakat a Kimika. 64 (10): 1535–43. doi:10.1351/pac199264101535.
  6. ^ Greenwood, Norman N.; Earnshaw, Alan (1984). Chemistry of the Elements. Oxford: Pergamon Press. pp. 21, 160. ISBN 978-0-08-022057-4.
  7. ^ Internasional a Kappon iti Puro ken Naipakat a Kimika (2003). "Dagiti Atomiko a Kadagsen dagiti Elemento Repaso 2000" (PDF). Puro ken Naipakat a Kimika. 75 (6): 683–800. doi:10.1351/pac200375060683.
  8. ^ Dalton, John (1808). Baro a Sistema ti Kimiko a Pilosopia. Manchester.
  9. ^ Nailian nga Instituto dagiti Pagalagadan ken Teknolohia. dagiti Atomiko a Kadagsen ken Isotopiko a Nagbuklan para kadagiti Amin nga Elemento.
  10. ^ a b Wapstra, A.H.; Audi, G.; Thibault, C. (2003), Ti AME2003 Atomiko a Masa nga Ebaluasion (Online nga ed.), Nailian a Nuklear a Sentro ti Datos. Naibatay iti:
  11. ^ a b Rosman, K. J. R.; Taylor, P. D. P. (1998), "Isotopic Compositions of the Elements 1997" (PDF), Pure and Applied Chemistry, 70 (1): 217–35, doi:10.1351/pac199870010217
  12. ^ Coplen, T. B.; et al. (2002), "Isotopic Abundance Variations of Selected Elements" (PDF), Pure and Applied Chemistry, 74 (10): 1987–2017, doi:10.1351/pac200274101987
  13. ^ Meija, Juris; Mester, Zoltán (2008). "Di-agpayso a propagasion iti nagbanagan ti panagrukod ti atomiko a kadagsen". Metrolohia. 45: 53–62. doi:10.1088/0026-1394/45/1/008.
  14. ^ Holden, Norman E. (2004). "Dagiti Atomiko a Kadagsen ken ti Internasionala Komite—Ti mayasa a Naipakasaritaan a Panagrepaso". Kimika Internadional. 26 (1): 4–7.