Bantay Banahaw
| Bantay Banahaw | |
|---|---|
 Ti Bantay Banahaw | |
| Kangatuan a punto | |
| Kangato | 2,170 m (7,120 ft) [1][2] |
| Kalatak | 1,919 m (6,296 ft) [1] |
| Nagsasabtan | 14°04′03″N 121°29′33″E / 14.06750°N 121.49250°ENagsasabtan: 14°04′03″N 121°29′33″E / 14.06750°N 121.49250°E |
| Heograpia | |
.svg)  Bantay Banahaw Mapa ti Filipinas | |
| Lokasion | Dagiti probinsia ti Quezon ken Laguna iti isla ti Luzon, Filipinas |
| Heolohia | |
| Kita ti bantay | Kompleks a bulkan |
| Arko/barikes | Koridor ti Macolod |
| Naudi a bimtak | 1843 |
Ti Bantay Banahaw (sabali a panangiletra ket Banahao wenno Banájao) ket maysa nga aktibo a bulkan iti Isla ti Luzon idiay Filipinas. Ti tallo a pantok a kompleks a bulkan ket mabirukan iti nagbaetan ti probinsia ti Laguna ken Quezon ken isu daytoy ti kangatuan a bantay iti rehion ti CALABARZON ken kaaduan a mangituray ti ladawan ti daga para kadagiti milia a lawlawna.[4]
Ti bantay ket naikeddeng babaen ti kaaduan a kas "Nasantuan a bantay" ken nadayeg kadagiti peregrino ken dagiti pay agkalkalay-at iti bantay. Ti Banahaw ket nailian a parke ken nasalakniban a lugar idiay Filipinas manipud idi 1941, ken tattan ket tinawtawagan ti Nasalakniban a Langa ti daga ti Banbantay Banahaw-San Cristobal a mangsakop ti daga ti10,901 ektaria (26,940 acre).[5][6]
Dagiti pisikal a pakailasinan[urnosen | urnosen ti taudan]
Ti andesitika a kompleks a bulkan Banahaw ket buklen dagiti nadumaduma a bantay a kaduana ti Bantay Banahaw, ti kadakkelan ket ti kangatuan iti 2,170 metro (7,119 ft) asl. Ti pantok ket natuktokan ti 1.5 babaen ti 3.5 kilometro (0.93 mi × 2.17 mi) ken 210 metro (690 ft) a kauneg nga abut ti bulkan a nagiwangan iti akin-abagatan a ngarab a naipampamattian a gapuanan babaen ti panagbettak idi 1730. Sakbay idi 1730, ti danaw ket isu idi ti adda iti pantok ti abut ti bulkan ti Bantay Banahaw. Ti nagresultaan a layus ket dinadaelna ti ili ti Sariaya, Quezon a mabirukan iti baba ti bantay.[7]
- Dagiti dadduma pay a pantok:
- Bantay San Cristobal (akinlaud a bakras)
- Bantay Banahaw de Lucban (amianan a daya a bakras)
- Dagiti Simborio ti Buho Masalakot (abagatan a laud a bakras)
- Bantay Mayabobo
- Dagiti maar: Danaw Dagatan ken Danaw Ticab
- Termal a luglugar:
- Dagiti nabara/nabaaw nga ubbog ti Tiaong-San Pablo
- Dagiti nabaaw/nalamiis nga ubbog ti Bakia
- Dagiti nabara nga ubbog ti Sampaloc
- Dagiti napudot/nabara nga ubbog ti Mainit
- Dagiti napudot/nabara nga ubbog ti Cagsiay
Nasantuan a bantay[urnosen | urnosen ti taudan]
Ti Banahaw ket tradisional a peregrinasion a lugar dagiti lokal a tattao, a naipampamattian ti kaaduan a kas "Nasantuan a bantay", ti naespirituan a lugar. Ti bantay ken dagiti kaarrubayanna ket naikedkeddeng a kas sagrado babaen dagiti lokal nga agtataeng; ti danum manipud kadagiti sagrado nga ubbogna ket naikedkeddeng a kas "nasantuan a danum" gapu ta naipampmattian nga addan ti makaserbi a kababalin, a naalala kadagiti lokasion a tinawtawagan ti "puestos" wenno "nasantuan a luglugar". Dagitoy a lugar ket naisangsangayan a masna a langa a saan laeng a buklen dagiti ubbog, ngem dagiti pay kueba, dagiti waig ken dagiti dakkel a bato nga addaan iti nagnagan a naibagbaga iti Biblia, ken dagiti santuario a naipatakder kadagiti wenno dagiti lawlawda. Dagitoy a lokasion ket naibagbaga kano a naipakita iti lalaki nga agnagan iti Agripino Lontoc babaen ti "Santong Voces" wenno ti "Nasantuan a Tim-timek", a nakaited pay ti nagnagan kadagitoy a lugra manipud idi las-ud ti Kolonial a panawen dagiti Kastila. Ti kastoy pay kadagitoy a bantay ken ti asidegna a Bantay Banahaw de Lucbán.[7]
Aktibidad a pannagna iti Banahaw[urnosen | urnosen ti taudan]
Ti bantay ket nadayeg a saan laeng a kadagiti peregrino ngem dagiti pay agkalkalay-at ti bantay gapu ta daytoy ket isu ti kaasitgan ti sumurok nga agtayg ti 2,000-metro (6,600 ft) a bantay manipud idiay Manila. Ti aktibidad a pannagna kadagiti ket umad-adu kadagiti las-ud ti tinawen a Nasantuan a Lawas, ken dagiti bilang dagiti agkalkalay-at ket rinibu. Add met dagiti saan a basbassit ngem uppat a dalan manipud idiay Dolores, Sariaya, ken dagiti dadduma pay nga ili ti Quezon a mabirukan kadagiti sakaanan ti bantay. Ti kaaduan a naus-usar a dalan ket ti Cristalino ken ti Tatlong Tangke, a natimbeng a maaramid iti 9 ken 5 nga oras. Dagitoy dua a dalan ket mangrugi idiay Baranggay Kinabuhayan ti Dolores, ken agsabatda idiay asideg ti pantok, nga isu daytoy ti ngarab ti kaldera ti Banahaw. Idiay pantok ket dagiti pagbuyaan a puntos, a nanaganan a kas Durungawan I, II, ken III, ken isu dagitoy ti kankanayon a papanan para kadagiti peregrino ken dagiti magmagna. Dagiti sabali pay a pagpasiaran ket mairaman ti "Kuweba ng Diyos Ama" (Kueba ti Dios Ama) ken ti ubbog idiay Brgy. Kinabuhayan, ket naibagbaga nga addaan iti bileg a makaagas.[7]
Rugit[urnosen | urnosen ti taudan]
Gapu ti kaadu dagiti aktibidad ti pannagna, ken dagiti agiwarwara nga awan pammateg iti enbironmento, dagiti dalan ti bantay ket nawarwaraan kadagiti rugit. Idi Marso 2004, ti Departamento ti Enbironmento ken dagiti Masna a Rekurso ket nagbilin ti 5 a tawen a panagisardeng ti aktibidad a pannagna iti banbantay, a mangsakop daytoy kadagiti dalan ti Dolores ken Sariaya. Nataktak ti panaglukat ken naipan idi Marso 2012, ngem daytoy met ket naipabayag agingana intono Pebrero 2015.[4][8][9]
Etimolohia[urnosen | urnosen ti taudan]
Ti termino a Banahaw ket saan nga ammo ti kaaduan a tattao ngem adda met dagiti pammati a naigupit ti deskrisionna iti nasantuan a parsua. Dayta a bantay ket addaan iti natugotan a bato iti di am-ammo a parsua ken gapu kano ti daytoy, daytoy idi ti taudan ti nagan ti bantay. Ti Banahaw ket asideg ti kaibuksilanna iti Tagalog a balikas ti banal (nasantuna, sagrado, nainlangitan) ken ti daw (ti balikas nga inus-usar a mangibagbaga ti sabali a nagsao; no mainayon kadagiti sentensia, ti daw ket mangibaga ti bassit a pannakasiddaaw wenno panagdudua iti kinapudno ti linaon ti insasao). No maipagtipon, ti kaibuksilan dagiti dua a balikas ket "[iti daytoy] mabalin/baka sagrado". Ti waya a pannakaisurat idi ti insasao iti Baybayin, ti antigo a panagsursurat ti Tagalog sakbay ti pannakaipakaammo ti Latin nga alpabeto, ken kanungpalan a nagpataud ti termino ti"Banahaw".
Kitaen pay[urnosen | urnosen ti taudan]
- Sagrado a banbantay
- Listaan dagiti aktibo a bulkan ti Filipinas
- Listaan dagiti mabalin nga aktibo a bulkan ti Filipinas
- Listaan dagiti di aktibo a bulkan ti Filipinas
- Listaan dagiti nasalakniban a lugar ti Filipinas
- Instituto ti Filipinas iti Bulkanolohia ken Sismolohia
- Listaan dagiti ultra prominente a pantok ti Filipinas
Dagiti nagibasaran[urnosen | urnosen ti taudan]
- ^ a b c "Banbantay ti Filipinas" – Panid ti Ultra Prominensia. Peaklist.org. Nailista a kas "Bantay Banahao". Naala idi 2012-04-05.
- ^ "Bantay Banahao, Filipinas" Peakbagger.com. Naala idi 2012-04-05.
- ^ "Banahaw". Programa ti Global a Bulkanismo (iti Ingles). Instituto ti Smithsoniano. Naala idi 2010-12-19.
- ^ a b "Bantay Banahaw". PinoyMountaineer. 7 Enero 2009. Naiyarkibo manipud iti kasisigud idi 2009-04-13. Naala idi 2009-03-20.
- ^ "Nasalakniban a luglugar ti Rehion IV-A (CALABARZON)" Naiyarkibo 2011-09-29 iti Wayback Machine. Nasalakniban a Luglugar ket Opisina ti Kaatapan. Naala idi 2011-09-26.
- ^ "Dagiti Immun a Komponente ti NIPAS (PDF)" Naiyarkibo 2012-03-20 iti Wayback Machine. Nasalakniban a Luglugar ket Opisina ti Kaatapan. Naala idi 2011-09-26.
- ^ a b c "Bantay Banahaw". Malapascua. Naala idi 2011-09-25.
- ^ "Damdamag ti Bantay: Napabaro a kasasaad ti Bantay Halcon ken Bantay Banahaw ". Pinoy Mountaineer. Naala idi 2011-09-27.
- ^ "Dagiti bantay ti Banahaw, San Cristobal ken narikpan kadagiti magmagna aginggana intono 2015". Inquirer News. Naala idi 2012-02-26.
Dagiti akinruar a silpo[urnosen | urnosen ti taudan]
Dagiti midia a mainaig iti Bantay Banahaw iti Wikimedia Commons