Kamatis: Paggiddiatan a nagbaetan dagiti rebision
Lam-ang (tungtungan | aramid) m →Adu apay a mabasbasa: Nagsimpa iti panangiletra/gramatika |
Lam-ang (tungtungan | aramid) m Nagsimpa iti panangiletra/gramatika |
||
| Linia 12: | Linia 12: | ||
Ti '''kamatis''' ket ti makan, masansan a nalabbasit, a [[Berry (botanika)|berry]] ti [[nightshade]] ''Solanum lycopersicum'',<ref name="eol">{{cite web | url=http://eol.org/pages/392557/overview | title=Solanum lycopersicum- Tomato | publisher=Encyclopedia of Life | accessdate=Enero 1, 2014}}</ref><ref name="NHM" /> a kadawyan nga ammo a kas ti mula a kamatis. Nagtaud ti sebbangan iti akinlaud nga [[Abagatan nga Amerika]].<ref name="eol" /><ref name="eb">{{cite web|url=https://www.britannica.com/plant/tomato|title=Tomato|publisher=Encyclopaedia Britannica|date=Enero 4, 2018|accessdate=Enero 15, 2018}}</ref> T [[Nahuatl]] (pagsasao nga Azteca) a balikas iti ''tomatl'' ket isu ti nagtaudan ti Espaniol a balikas iti ''tomate'', nga isu met ti nakaalaan ti balikas nga Ingles iti ''tomato''.<ref name="eb" /><ref name="oed">{{cite web|url=https://www.etymonline.com/word/tomato|title=Tomato|publisher=Etymology Online Dictionary|date=2018|accessdate=Enero 15, 2018}}</ref>Daytoy ket naus-usar a kas [[Hortikultura|naimuyongan]] a makan a mabalin a nagtaud kadagiti [[indihenio a tattao]] ti [[Mehiko]].<ref name="eol" /><ref>{{cite web|url=http://www.tomato-cages.com/tomato-history.html |title=Tomato History | newspaper= |date= |accessdate=Hulio 27, 2017}}</ref> Nasarakan dagiti Espaniol ti kamatis manipud iti pannakaiyammoda iti [[Azteca]] idi las-ud ti [[Kolonisasion ti Espaniol iti Kaamerikaan]] ken inyegda met iti Europa. Manipud iti dayta, naipayammo ti kamatis kadagiti sabali a parte iti nakolonisado nga Europa a lubong idi las-ud ti maika-16 a siglo.<ref name="eol" /> |
Ti '''kamatis''' ket ti makan, masansan a nalabbasit, a [[Berry (botanika)|berry]] ti [[nightshade]] ''Solanum lycopersicum'',<ref name="eol">{{cite web | url=http://eol.org/pages/392557/overview | title=Solanum lycopersicum- Tomato | publisher=Encyclopedia of Life | accessdate=Enero 1, 2014}}</ref><ref name="NHM" /> a kadawyan nga ammo a kas ti mula a kamatis. Nagtaud ti sebbangan iti akinlaud nga [[Abagatan nga Amerika]].<ref name="eol" /><ref name="eb">{{cite web|url=https://www.britannica.com/plant/tomato|title=Tomato|publisher=Encyclopaedia Britannica|date=Enero 4, 2018|accessdate=Enero 15, 2018}}</ref> T [[Nahuatl]] (pagsasao nga Azteca) a balikas iti ''tomatl'' ket isu ti nagtaudan ti Espaniol a balikas iti ''tomate'', nga isu met ti nakaalaan ti balikas nga Ingles iti ''tomato''.<ref name="eb" /><ref name="oed">{{cite web|url=https://www.etymonline.com/word/tomato|title=Tomato|publisher=Etymology Online Dictionary|date=2018|accessdate=Enero 15, 2018}}</ref>Daytoy ket naus-usar a kas [[Hortikultura|naimuyongan]] a makan a mabalin a nagtaud kadagiti [[indihenio a tattao]] ti [[Mehiko]].<ref name="eol" /><ref>{{cite web|url=http://www.tomato-cages.com/tomato-history.html |title=Tomato History | newspaper= |date= |accessdate=Hulio 27, 2017}}</ref> Nasarakan dagiti Espaniol ti kamatis manipud iti pannakaiyammoda iti [[Azteca]] idi las-ud ti [[Kolonisasion ti Espaniol iti Kaamerikaan]] ken inyegda met iti Europa. Manipud iti dayta, naipayammo ti kamatis kadagiti sabali a parte iti nakolonisado nga Europa a lubong idi las-ud ti maika-16 a siglo.<ref name="eol" /> |
||
Makmakan ti kamatis kadagiti nadumaduma a waya, makilaw wenno maluto, kadagiti adu a potahe, pagsawsawan, dagiti [[ensalada]], ken dagiti mainum. Bayat a dagiti kamatis ket dagiti [[bunga]] |
Makmakan ti kamatis kadagiti nadumaduma a waya, makilaw wenno maluto, kadagiti adu a potahe, pagsawsawan, dagiti [[ensalada]], ken dagiti mainum. Bayat a dagiti kamatis ket dagiti [[bunga]] — [[botanika|botaniko]] a maidasig a kas dagiti [[Berry (botanika)|berry]] — kadawyanda a maus-usar a kas ramen a [[nateng]] wenno sabali a masida.<ref name=eb /> |
||
Adu a naimulmula dagiti nadumaduma a kita ti kamatis kadagiti [[kalalainganna a klima]] iti amin a paset iti lubong, ken dagiti [[inbernadero]] ket mangipalubos para iti panagpataud kadagiti kamatis iti amin a paset dagiti tiempo iti tawen. Kadawyan nga dumakkel ti mula a kamatis iti {{pagbaliwen|1|-|3|m|ft|0|sp=us}} iti katayag. Agkalatkatda nga addaan iti nakapsot nga ungkay nga agdalupakpak ken kadawyan a makasapul iti suporta.<ref name="eol" /> Dagiti indeterminado a mula kamatis ket dagiti [[perenial a mula|perenial]] iti patneng a habitatda, ngem maimuyonganda a kas dagiti [[tinawen a mula|tinawen]]. Ti determinado, wenno bassit a mula, dagiti mula ket tinawen nga agsardeng a dumakkel iti naikeddeng a katayag ken agpataud iti maminsan a dagus nga apit. Agdumaduma ti kadakel ti kamatis segun ti [[kultibar]], nga agraman iti |
Adu a naimulmula dagiti nadumaduma a kita ti kamatis kadagiti [[kalalainganna a klima]] iti amin a paset iti lubong, ken dagiti [[inbernadero]] ket mangipalubos para iti panagpataud kadagiti kamatis iti amin a paset dagiti tiempo iti tawen. Kadawyan nga dumakkel ti mula a kamatis iti {{pagbaliwen|1|-|3|m|ft|0|sp=us}} iti katayag. Agkalatkatda nga addaan iti nakapsot nga ungkay nga agdalupakpak ken kadawyan a makasapul iti suporta.<ref name="eol" /> Dagiti indeterminado a mula kamatis ket dagiti [[perenial a mula|perenial]] iti patneng a habitatda, ngem maimuyonganda a kas dagiti [[tinawen a mula|tinawen]]. Ti determinado, wenno bassit a mula, dagiti mula ket tinawen nga agsardeng a dumakkel iti naikeddeng a katayag ken agpataud iti maminsan a dagus nga apit. Agdumaduma ti kadakel ti kamatis segun ti [[kultibar]], nga agraman iti sakup iti {{pagbaliwen|0.5|-|4|in|cm}} iti kaakaba.<ref name="eol" /> |
||
== Dagiti nagibasaran == |
== Dagiti nagibasaran == |
||
| Linia 25: | Linia 25: | ||
== Dagiti akinruar a silpo == |
== Dagiti akinruar a silpo == |
||
{{Commons|Solanum lycopersicum|Solanum lycopersicum}} |
{{Commons|Solanum lycopersicum|Solanum lycopersicum}} |
||
{{Wikispecies-inline|Solanum lycopersicum}} |
|||
{{Commons category-inline|Tomatoes}} |
|||
{{Taxonbar|from=Q23501}} |
{{Taxonbar|from=Q23501}} |
||
Kinaudi a rebision manipud idi 01:08, 31 Agosto 2021
| Kamatis | |
|---|---|
| |
| Bunga ti kamatis | |
Taksonomia 
| |
| Pagarian: | Plantae |
| Klado: | Tracheophytes |
| Klado: | Angiospermae |
| Klado: | Eudicotidae |
| Klado: | Asterids |
| Urnos: | Solanales |
| Pamilia: | Solanaceae |
| Henero: | Solanum |
| Sebbangan: | S. lycopersicum
|
| Dua a nagan | |
| Solanum lycopersicum | |
| Kapada a nagan | |
|
Lycopersicon lycopersicum (L.) H. Karst. | |
Ti kamatis ket ti makan, masansan a nalabbasit, a berry ti nightshade Solanum lycopersicum,[2][1] a kadawyan nga ammo a kas ti mula a kamatis. Nagtaud ti sebbangan iti akinlaud nga Abagatan nga Amerika.[2][3] T Nahuatl (pagsasao nga Azteca) a balikas iti tomatl ket isu ti nagtaudan ti Espaniol a balikas iti tomate, nga isu met ti nakaalaan ti balikas nga Ingles iti tomato.[3][4]Daytoy ket naus-usar a kas naimuyongan a makan a mabalin a nagtaud kadagiti indihenio a tattao ti Mehiko.[2][5] Nasarakan dagiti Espaniol ti kamatis manipud iti pannakaiyammoda iti Azteca idi las-ud ti Kolonisasion ti Espaniol iti Kaamerikaan ken inyegda met iti Europa. Manipud iti dayta, naipayammo ti kamatis kadagiti sabali a parte iti nakolonisado nga Europa a lubong idi las-ud ti maika-16 a siglo.[2]
Makmakan ti kamatis kadagiti nadumaduma a waya, makilaw wenno maluto, kadagiti adu a potahe, pagsawsawan, dagiti ensalada, ken dagiti mainum. Bayat a dagiti kamatis ket dagiti bunga — botaniko a maidasig a kas dagiti berry — kadawyanda a maus-usar a kas ramen a nateng wenno sabali a masida.[3]
Adu a naimulmula dagiti nadumaduma a kita ti kamatis kadagiti kalalainganna a klima iti amin a paset iti lubong, ken dagiti inbernadero ket mangipalubos para iti panagpataud kadagiti kamatis iti amin a paset dagiti tiempo iti tawen. Kadawyan nga dumakkel ti mula a kamatis iti 1–3 metro (3–10 ft) iti katayag. Agkalatkatda nga addaan iti nakapsot nga ungkay nga agdalupakpak ken kadawyan a makasapul iti suporta.[2] Dagiti indeterminado a mula kamatis ket dagiti perenial iti patneng a habitatda, ngem maimuyonganda a kas dagiti tinawen. Ti determinado, wenno bassit a mula, dagiti mula ket tinawen nga agsardeng a dumakkel iti naikeddeng a katayag ken agpataud iti maminsan a dagus nga apit. Agdumaduma ti kadakel ti kamatis segun ti kultibar, nga agraman iti sakup iti 0.5–4 pulgada (1.3–10.2 cm) iti kaakaba.[2]
Dagiti nagibasaran[urnosen | urnosen ti taudan]
- ^ a b "Phylogeny".
Molecular phylogenetic analyses have established that the formerly segregate genera Lycopersicon, Cyphomandra, Normania, and Triguera are nested within Solanum, and all species of these four genera have been transferred to Solanum
- ^ a b c d e f "Solanum lycopersicum- Tomato". Encyclopedia of Life. Naala idi Enero 1, 2014.
- ^ a b c "Tomato". Encyclopaedia Britannica. Enero 4, 2018. Naala idi Enero 15, 2018.
- ^ "Tomato". Etymology Online Dictionary. 2018. Naala idi Enero 15, 2018.
- ^ "Tomato History". Naala idi Hulio 27, 2017.
Adu pay a mabasbasa[urnosen | urnosen ti taudan]
- David Gentilcore. Pomodoro! A History of the Tomato in Italy (Columbia University Press, 2010), scholarly history
- Tieman, D; Bliss, P; McIntyre, LM; Blandon-Ubeda, A; Bies, D; Odabasi, AZ; Rodríguez, GR; van der Knaap, E; Taylor, MG; Goulet, C; Mageroy, MH; Snyder, DJ; Colquhoun, T; Moskowitz, H; Clark, DG; Sims, C; Bartoshuk, L; Klee, HJ (5 June 2012). "The Chemical Interactions Underlying Tomato Flavor Preferences". Current Biology. 22 (11): 1035–1039. doi:10.1016/j.cub.2012.04.016. PMID 22633806.
Dagiti akinruar a silpo[urnosen | urnosen ti taudan]
Dagiti datos a mainaig iti Solanum lycopersicum iti Wikispecies
Dagiti midia a mainaig iti Kamatis iti Wikimedia Commons
 | Daytoy nga artikulo ti biolohia ket pungol. Makatulongka iti Wikipedia babaen ti panagnayon iti daytoy. |