Jump to content

Gubat ti Filipino–Amerikano

Manipud iti Wikipedia, ti nawaya nga ensiklopedia
(Naibaw-ing manipud iti Gubat ti Filipino-Amerikano)
Gubat ti Filipino–Amerikano

Agpakanawan manipud itingato: Dagiti tropa ti Estados Unidos iti Manila, ni Gregorio del Pilar ken dagiti tropana idi agarup a 1898, Dagiti Amerikano nga agguarguardia iti rangtay ti Karayan Pasig idi 1898, Gubat ti Santa Cruz, Dagiti soldado ti Filipinas iti Malolos, Gubat ti Quingua.
PetsaPebrero 4, 1899 – Hulio 4, 1902[i]
(3 a tawen, 1 a bulan ken 2 nga aldaw)
Rebelion ti Moro: 1899–1913
Lokasion
Resulta

Balligi ti Amerikano

Panagbalbaliw
ti teritorio
Ti Filipinas ket nagbalin a maysa a di nainkorporado a teritorio ti Estados Unidos ken, kalpasanna, ti maysa a Mankomunidad ti Estados Unidos (aginggana idi 1946).
Dagiti makigubgubat

 Estados Unidos

Umuna a Republika ti Filipinas Republika Filipina

Limitado a Ganganaet a Suporta:
 Imperio ti Hapon

Dagiti agbilbilin ken daulo
William McKinley
Theodore Roosevelt
Elwell Stephen Otis
Arthur MacArthur, Jr.
Wesley Merritt
Loyd Wheaton
Thomas M. Anderson
Joseph Wheeler
John J. Pershing
Jacob H. Smith
Henry LawtonPimmusay idiay paye
Frederick N. Funston
Leonard Wood
Emilio Aguinaldo
Antonio Luna Pimusay idiay Cabanatuan, Nueva Ecija
Artemio Ricarte
José Alejandrino
Apolinario Mabini
Hilaria del Rosario
Miguel Malvar
Gregorio Del Pilar Pimmusay idiay Tirad Pass
Manuel Tinio
Pio del Pilar
Juan Cailles
Macario Sakay Pinatay
Dionisio Seguela
Teresa Magbanua
Vicente Alvarez
Jamal ul-Kiram I
Datu Ali
Hara Tei[1]
Kapigsa

≈126,000 a dagup[3][4]

≈24,000 to ≈44,000 kapigsa ti pagbabakalan[5]
agarup a 80,000–100,000
≈Kadawyan & Di-kadawyan
Dagiti nadangran ken natnatay
4,234[6]–6,165 killed,[7] 2,818 a nasugatan[6] 12,000[3]–20,000[8] napatay
Dagiti paisano a Filipino: 200,000–250,000 a natay, kaaduan manipud iti sakit[8][9][10][ii]
  1. ^ Hulio 4, 1902 ti opisial a petsa ti panagpatingga ti Gubat nga ammo a kas ti "Rebelion ti Filipino"/"Insureksion ti Filipinas", nga itan ket nadaydayeg a mankunkuna iti "Gubat ti Filipino-Amerikano", ngem ti "Moro", ti "Pulahanes", dagititidda ti "Katipunan", ken ti "Republika ti Tagalog", ket nagtultuloyda kadagiti panagsusuppiat kadagiti adayo a luglugar ken is-isla kalpasan ti maysa a dekada aginggana idi Hunio 15, 1913.[2]
  2. ^ Bayat nga adu dagiti karkulo para kadagiti natay a paisano, nga adda dagiti dadduma a mapmapan ti nakaro a sumurok a maysa a riwriw para iti gubat, dagiti moderno a historiador ket kadawyanda nga ikabil ti dagup ti natay iti pagbaetan ti 200,000 and 250,000; kitaen dagiti "Nadangran".

Ti Gubat ti Filipinoe–Amerikano (Espaniol: Guerra Filipino-Estadounidense, Filipino: Digmaang Pilipino-Amerikano) (1899–1902)[11] ket maysa idi a suppiat a nagbaetan ti Umuna a Republika ti Filipinas (Espaniol: República Filipina) ken ti Estados Unidos.

Nangrugi ti suppiat idi saan a kinayat ti Umuna a Republika ti Filipinas dagiti termino ti Tulag ti Paris babaen ti panangala ti Estados Unidos iti Filipinas manipud ti Espania a nangpasardeng ti Gubat ti Espaniol–Amerikano.[12][13] Ti gubat ket ti panagtuloy ti salisal para iti wayawaya ti Filipinas a nangrugi di 1896 iti Yaalsa ti Filipinas.

Nangrugi ti panaglaban dagiti puersa ti Estados Unidos ken ti Republika Filipina idi Pebrero 4, 1899, ken napardas a kimmaro iti Maikadua a Gubat ti Manila idi 1899 . Idi Hunio 2, 1899, opisial nga inrangarang ti Umuna a Republika ti Filipinas ti gubat a panagsuppiat iti Estados Unidos.[14] Ti gubat ket opisial a nagpatingga idi Hulio 2, 1902,[15] a nagballigi met ti Estados Unidos. Nupay kasta, adda met dagiti dadduma a grupo ti Filipinas nga indauluan dagiti beterano iti Katipunan a nagtultuloy a nakilaban kadagiti puersa ti Amerikano. Kadagitoy idi a daulo ket ni Heneral Macario Sacay, ti beterano a miembro ti Katipunan a nangituloy ti presidensia iti nairangarang a "Republika ti Tagalog", a naporma idi 1902 kalpasan ti pannakatiliw ni Presidente Emilio Aguinaldo. Dagiti dadduma agrupo, mairaman dagiti tattao a Moro ken dagiti tattao a Pulahanes, ket nagtultuloyda kadagiti panagsuppiat kadagiti adayo a lugar ken dagiti isla aginggana iti kanungpalan a pannakaabakda kalapsan ti maysa a dekada iti Gubat ti Bud Bagsak idi Hunio 15, 1913.[2]

Dagiti nota

[urnosen | urnosen ti taudan]
  1. ^ a b "Diplomatic relations between the Philippines and Japan". Republic of the Philippines – Presidential Museum & Library. Naala idi 1 Hunio 2015. On Pebrero 4, 1899, the Philippine-American War broke out. A handful of Japanese shishi, or ultranationalists, fought alongside President Aguinaldo’s army. They landed in Manila, led by Captain Hara Tei and joined Aguinaldo’s forces in Bataan.[permanente a natay a silpo]
  2. ^ a b Constantino 1975
  3. ^ a b "Historian Paul Kramer revisits the Philippine–American War", The JHU Gazette, Johns Hopkins University, 35 (29), Abril 10, 2006, naala idi Marso 18, 2008
  4. ^ Deady 2005, p. 62
  5. ^ Ramsey 2007, p. 115
  6. ^ a b Stanley Karnow (24 Nobiembre 2010). In Our Image: America's Empire in the Philippines. Random House Publishing Group. p. 375. ISBN 978-0-307-77543-6. The U.S. toll was 4,234 dead and 2,818 wounded-and thousands later succumbed at home to diseases contracted in the islands.
  7. ^ Hack & Rettig 2006, p. 172
  8. ^ a b Guillermo, Emil (Pebrero 8, 2004), "A first taste of empire", Milwaukee Journal Sentinel: 03J, naiyarkibo manipud iti kasisigud idi 2012-12-08, naala idi 2016-08-03
  9. ^ Smallman-Raynor 1998
  10. ^ Burdeos 2008, p. 14
  11. ^ Wolters, W.G. (2004), "Philippine War of Independence", iti Keat Gin Ooi (ed.), Southeast Asia: A historical encyclopedia from Angkor Wat to East Timor, vol. II, Santa Barbara, CA: ABC-CLIO, ISBN 1-57607-770-5
  12. ^ Treaty of Peace Between the United States and Spain; December 10, 1898, Yale University
  13. ^ Carman Fitz Randolph (2009), "Chapter I, The Annexation of the Philippines", The Law and Policy of Annexation, BiblioBazaar, LLC, ISBN 978-1-103-32481-1
  14. ^ Kalaw 1927, pp. 199–200
  15. ^ Worcester 1914, p. 188

Adu pay a mabasbasa

[urnosen | urnosen ti taudan]

Dagiti silpo ti ruar

[urnosen | urnosen ti taudan]

Dagiti midia a mainaig iti Gubat ti Filipino–Amerikano iti Wikimedia Commons