Kitaen ti taudan para iti Sasao a Filipino

{{ilasin|Pagsasao a Filipino|Dagiti pagsasao ti Filipinas}}
{{Infobox pamilia ti pagsasao
|name=Filipino
|altname=
|region=[[Filipinas]]<br>Akin-amianan a [[Sulawesi]], Indonesia<br>Akindaya a [[Sabah]], Malaysia<br>[[Isla ti Orkidia]], Taiwan
|familycolor=Austronesio
|fam2=[[Sasao a Malayo-Polinesio|Malayo-Polinesio]]
|fam3=[[Sasao a Borneo-Filipino]]
|child1=Akin-amianan
|child2=[[Sasao a Tengnga a Filipino|Tengnga]]
|child3=[[Sasao a Mindanao|Akin-abagatan]]
|child4=?[[Sasao a Gorontalo–Mongondow|Gorontalo–Mongondow]]
|child5=?[[Sasao a Sama–Bajaw|Sama–Bajaw]]
|child6=?[[Sasao a Minahasan|Minahasan]]
|child7=?[[Sasao a Sangiriko|Sangiriko]]
|iso2=phi
|iso5=phi
|glotto=awan
|glotto2=grea1284
|glottoname2=Greater Central Philippine
|map=Philippine languages map.svg
|mapcaption=Ti sasao a Filipino, segun kada Adelaar ken Himmelmann (2005)
}}

Iti lingguistika, ti '''sasao a Filipino''' ket ti insingasing idi 1991 babaen ni [[Robert Blust]] nga amin dagiti pagsasao ti [[Filipinas]] ken akin-amianan a [[Sulawesi]]—malaksid ti [[Sasao a Sama–Bajaw|Sama–Bajaw]] (sasao dagiti "Dagiti Sitano ti Baybay") ken dagiti sumagmamano a pagsasao ti [[Palawan]]—ket mangporma ti [[Pamilia ti pagsasao|subpamilia]] ti [[sasao nga Austronesio]]. Urayno ti Filipinas ket asideg iti sentro ti [[Tattao nga Austronesio|Austronesio]] a panagpadakkel manipud iti [[Heograpia ti Taiwan|Formosa]], adda laeng bassit a linguistiko a pagdumadumaan dagiti agarup a 150 a pagsasao ti Filipinas, a mangisingasing a ti nasapsapa a dibersidad ket napunasen babaen ti pannakaiwaras ti puonan ti moderno a sasao a Filipino.<ref>Adelaar & Himmelmann 2005)</ref><ref>Ti ad-adu nga agdumaduma a kita ti Filipino ket mabirukan iti [[Sasao a Borneano|Borneo]].</ref>
Ti sasao a Filipino ket mangbukel ti kaduogan a saan a [[sasao a Formosano]] iti pamilia ti pagsasao nga Austronesio, nga agraman kadagiti nadumaduma a pagsasao a mangpreserba ti proto-Austronesio a [[schwa]] ken asonante ti d–r a napukaw iti [[sasao a Sunda–Sulawesi]].

== Pannakaidasig ==
Manipud iti agarup nga amianan agingga iti abagatan, da Adelaar ken Himmelmann (2005) ket bingayenda dagiti sasao a Filipino kadagiti sumaganad a grupo:

*Sasao nga Akin-amianan a Filipino
**[[Sasao a Bataniko]] (dagiti 4 a pagsasao iti pagbaetan ti Luzon ken [[Taiwan|Formosa]])
**[[Sasao nga Akin-amianan a Luzon]] (dagiti 40 a pagsasao, mairaman ti [[pagsasao nga Ilokano|Ilokano]])
**[[Sasao a Tengnga a Luzon]] (dagiti 5 a pagsasao, mairaman ti [[pagsasao a Kapampangan|Kapampangan]])
**[[Sasao nga Akin-amianan a Mindoro]] (wenno Amianan a Mangyan; dagiti 3 a pagsasao)
*{{makita nga angkla|Sasao a Kalatakan a Tengnga a Filipino}}
**[[Sasao nga Akin-abagatan a Mindoro]] (dagiti 3 a pagsasao)
**[[Sasao a Tengnga a Filipino]] (dagiti 40 a pagsasao, mairaman ti [[Pagsasao a Tagalog|Tagalog]] ken [[Pagsasao a Cebuano|Cebuano]])
**[[Sasao a Palawan]] (dagiti 3 a pagsasao)
**[[Sasao a Mindanao]] (dagiti 20 a pagsasao)
**[[Sasao a Gorontalo–Mongondow]] (dagiti 9 a pagsasao ti [[Gorontalo]] ken [[Amianan a Sulawesi]])
*[[Sasao a Kalamian]] (dagiti 2 a pagsasao ti akin-amianan a [[Palawan]])
*[[Sasao nga Abagatan a Mindanao]] (dagiti 5 a pagsasao)
*[[Sasao a Sangiriko]] (dagiti 4 a pagsasao ti [[Is-isla Sangihe|Sangir]] ken [[Is-isla Talaud]])
*[[Sasao a Minahasan]] (dagiti 5 a pagsasao ti [[Amianan a Sulawesi]])

Iti pay maipatinayon, dagiti pagsasao ti [[Pagsasao nga Umiray Dumaget|Umiray Dumaget]], [[Pagsasao a Manide|Manide]] ken [[Pagsasao nga Inagta Alabat|Inagta Alabat]] ket saanda a naidasig iti kaunegan ti pamilia ti sasao a Filipino.

== Panangiyasping iti bokabulario ==
Ti tsart ti panangiyasping a pagbaetan dagiti nadumaduma a sasao a Filipino manipud iti amianan agingga iti abagatan nga umuna ti [[Pagsasao a Proto-Austronesio|Proto-Austronesio]] para iti panangiyasping.

{|class="wikitable"
! style="background:#efefef;" | [[Pagsasao nga Ilokano|Ilokano]]
! style="background:#efefef;" | maysa
! style="background:#efefef;" | dua
! style="background:#efefef;" | tallo
! style="background:#efefef;" | uppat
! style="background:#efefef;" | tao
! style="background:#efefef;" | balay
! style="background:#efefef;" | aso
! style="background:#efefef;" | niog
! style="background:#efefef;" | aldaw
! style="background:#efefef;" | baro
! style="background:#efefef;" | sitayo
! style="background:#efefef;" | ania
! style="background:#efefef;" | apoy
! style="background:#efefef;" | ken
|-
! style="background:#efefef;" | '''[[Pagsasao a Proto-Austronesio|Proto-Austronesio]]'''
|isa
|duSa
|telu
|Sepat
|Cau
|Rumaq
|asu
|niuR
|qalejaw
|baqeRu
|i-kita
|n-anu
|apuy
|
|-
! style="background:#efefef;" | '''[[Pagsasao a Yami|Tao]]'''
|ása
|dóa (raroa)
|tílo (tatlo)
|apat (ápat)
|tao
|vahay
|chito
|niyoy
|araw
|vayo
|yaten
|ango
|apoy
|
|-
! style="background:#efefef;" | '''[[Pagsasao nga Ibatan|Ibatan]]'''
|asa
|dadowa
|tatdo
|apat
|tao
|vahay
|chito
|niyoy
|araw
|va-yo
|yaten
|ango
|apoy
|
|-
! style="background:#efefef;" | '''[[Pagsasao nga Ibanag|Ibanag]]'''
|tadday
|dua
|tallu
|appa'
|tolay
|balay
|kitu
|niuk
|aggaw
|bagu
|sittam
|anni
|afi
|
|-
! style="background:#efefef;" | '''[[Pagsasao a Gaddang|Gaddang]]'''
|antet
|addwa
|tallo
|appat
|tolay
|balay
|atu
|ayog
|aw
|bawu
|ikkanetam
|sanenay
|afuy
|
|-
! style="background:#efefef;" | '''[[Pagsasao a Pangasinan|Pangasinan]]'''
|sakey
|dua, duara
|talo, talora
|apat, apatira
|too
|abong
|aso
|niyog
|ageo
|balo
|sikatayo
|anto
|pool
|
|-
! style="background:#efefef;" | '''[[Pagsasao a Kapampangan|Kapampangan]]'''
|métung
|adwâ
|atlû
|ápat
|táu
|balé
|ásu
|ngúngut
|aldô
|báyu
|íkatamu
|nánu
|api
|
|-
! style="background:#efefef;" | '''[[Pagsasao a Tagalog|Tagalog]]'''
|isa
|dalawa
|tatlo
|apat
|tao
|bahay
|aso
|niyog
|araw
|bago
|tayo
|ano
|apoy
|at
|-
! style="background:#efefef;" | '''[[Pagsasao a Bikol Sentral|Bikol Sentral]]'''
|saro
|duwa
|tulo
|upat
|tawo
|harong
|ayam
|niyog
|adlaw
|ba-go
|kita
|ano
|kalayo
|
|-
! style="background:#efefef;" | '''[[Pagsasao a Bikol Rinconada|Bikol Rinconada]]'''
|əsad
|darwā
|tolō
|əpat
|tawō
|baləy
|ayam
|noyog
|aldəw
|bāgo
|kitā
|onō
|kalayō
|
|-
! style="background:#efefef;" | '''[[Pagsasao a Waraywaray|Waraywaray]]'''
|usa / sayo
|duha
|tulo
|upat
|tawo
|balay
|ayam/ido
|lubi
|adlaw
|bag-o
|kita
|ano
|kalayo
|
|-
! style="background:#efefef;" | '''[[Pagsasao a Romblomanon|Romblomanon]]'''
|isa
|duha
|tuyo
|upat
|tawo
|bayay
|ayam
|niyog
|adlaw
|bag-o
|kita
|ano
|kalayo
|
|-
! style="background:#efefef;" | '''[[Pagsasao nga Asi|Asi]]'''
|usa
|ruha
|tuyo
|upat
|tawo
|bayay
|iro
|nidog
|adlaw
|bag-o
|kita
|ni-o
|kayado
|
|-
! style="background:#efefef;" | '''[[Pagsasao nga Onhan|Onhan]]'''
|isya
|darwa
|tatlo
|ap-at
|tawo
|balay
|ayam
|niyog
|adlaw
|bag-o
|kita
|ano
|kalayo
|
|-
! style="background:#efefef;" | '''[[Pagsasao nga Aklanon|Aklanon]]'''
|isaea
|daywa
|tatlo
|ap-at
|tawo
|baeay
|ayam
|niyog
|adlaw
|bag-o
|kita
|ano
|kaeayo
|
|-
! style="background:#efefef;" | '''[[Pagsasao a Kinaray-a|Kinaray-a]]'''
|sara
|darwa
|tatlo
|apat
|taho
|balay
|ayam
|niyog
|adlaw
|bag-o
|kita, tatən
|ano
|kalayo
|
|-
! style="background:#efefef;" | '''[[Pagsasao a Hiligaynon|Hiligaynon]]'''
|isa
|duha
|tatlo
|apat
|tawo
|balay
|ido
|lubi
|adlaw
|bag-o
|kita, taton
|ano
|kalayo
|
|-
! style="background:#efefef;" | '''[[Pagsasao a Cebuano|Cebuano]]'''
|usa
|duha
|tulo
|upat
|tawo
|balay
|iro
|lubi
|adlaw
|bag-o
|kita
|unsa
|kalayo
|ug
|-
! style="background:#efefef;" | '''[[Pagsasao a Maranao|Maranao]]'''
|isa
|dowa
|t'lo
|phat
|taw
|walay
|aso
|neyog
|gawi'e
|bago
|tano
|tonaa
|apoy
|
|-
! style="background:#efefef;" | '''[[Pagsasao a Tboli|Tboli]]'''
|sotu
|lewu
|tlu
|fat
|tau
|gunu
|ohu
|lefo
|kdaw
|lomi
|tekuy
|tedu
|ofih
|
|-
! style="background:#efefef;" | '''[[Pagsasao a Tausug|Tausug]]'''
|hambuuk
|duwa
|tu
|upat
|tau
|bay
|iru'
|niyug
|adlaw
|ba-gu
|kitaniyu
|unu
|kayu
|
|-
! style="background:#efefef;" | '''[[Pagsasao a Mongondow|Mongondow]]'''
|inta'
|dua
|tolu
|opat
|intau
|baloi
|ungku'
|cekut
|singgai
|mo-bagu
|kita
|onda
|tulu'
|
|-
! style="background:#efefef;" | '''[[Pagsasao a Gorontalo|Gorontalo]]'''
|tuwewu
|duluwo
|totolu
|wopato
|tawu
|bele
|'apula
|sekat
|dulahu
|bohu
|'ito
|wolo
|tulu
|
|-
! style="background:#efefef;" | '''[[Pagsasao a Tombulu|Tombulu]] (Minahasa)'''
|esa
|zua (rua)
|telu
|epat
|tou
|walé
|asu
|po'po'
|endo
|weru
|kai, kita
|apa
|api
|
|}

== Dagiti pagsasao ti Negrito ti Filipinas ==
Dagiti tattao a [[Negrito]] ti Filipinas ket agsasaoda kadagiti nadumaduma pagsasao. Addaanda iti ad-adu a pannakaipada kadagiti kaarruba a pagsasao ngem iti tunggal maysa kaniada, ken nailista laeng ditoy a kas maysa a katulong iti pananginagan.

=== Lobel (2013) ===
Ni Lobel (2013)<ref name="Lobel2013">Lobel, Jason William. 2013. [http://www.ling.hawaii.edu/graduate/Dissertations/JasonLobelFinal.pdf ''Philippine and North Bornean languages: issues in description, subgrouping, and reconstruction'']. Ph.D. dissertation. Manoa: University of Hawai'i at Manoa.</ref> ket ilistana dagiti sumaganad nga etnolingguistiko a grupo ti Nangisit a Filipino (kas dagiti Negrito ti Filipinas).

;Akin-amianan a Luzon
*[[Pagsasao nga Umiray Dumaget|Umiray Dumaget]]
*[[Pagsasao a Remontado Dumagat|Remontado Dumagat]]
*[[Pagsasao nga Akin-amianan nga Alta|Alta, Akin-amianan]]
*[[Pagsasao nga Akin-abagatan nga Alta|Alta, Akin-abagatan]]
*[[Pagsasao nga Arta|Arta]]
*[[Pagsasao nga Agta ti Casiguran|Agta ti Casiguran]]
*[[Pagsasao nga Agta ti Nagtipunan|Agta ti Nagtipunan]]
*[[Pagsasao nga Agta ti Dinapigue|Agta ti Dinapigue]]
*[[Pagsasao nga Agta ti Tengnga a Cagayan|Agta ti Tengnga a Cagayan]]
*[[Pagsasao a Pahanan Agta|Pahanan (Agta)]]
*[[Pagsasao nga Agta ti Dupaningan|Agta ti Dupaningan]]
*[[Pagsasao nga Atta|Atta]] (dagiti 3-4 a pagsasao)

(''Ni Lobel (2010)<ref>Lobel, Jason William. 2010. Manide: An Undescribed Philippine Language. ''Oceanic Linguistics'', Vol. 49, no. 2.</ref> ket ilistana dagiti sumaganad a pagsasao a Negrito a naisasao idiay akindaya nga aplaya ti Isla ti Luzon, nailista manipud iti amianan angingga iti abagatan.'')

*[[Pagsasao nga Agta ti Dupaningan|Agta ti Dupaningan]] (sanga ti Akin-amianan a Luzon)
*[[Pagsasao nga Agta ti Pahanan|Agta ti Pahanan]]
*[[Pagsasao nga Agta ti Casiguran|Agta ti Casiguran]]
*[[Pagsasao nga Umiray Dumaget|Umiray Dumaget]]
*[[Pagsasao nga Agta Remontado|Agta Remontado]]
*[[Pagsasao nga Inagta Alabat|Inagta Alabat]]
*[[Pagsasao a Manide|Manide]] (di naidasig)
*[[Pagsasao nga Inagta Partido|Inagta Partido]]
*[[Pagsasao nga Inagta Rinconada|Inagta Rinconada]]
Iti pay maipatinayon, da Robinson ken Lobel (2013)<ref>Robinson, Laura C. and Jason William Lobel (2013). "The Northeastern Luzon Subgroup of Philippine Languages." ''Oceanic Linguistics'' 52.1 (2013): 125-168.</ref> ket isuppiatda a ti [[Pagsasao nga Agta ti Dupaningan|Agta ti Dupaningan]], [[Pagsasao nga Agta ti Pahanan|Agta ti Pahanan]], [[Pagsasao nga Agta ti Casiguran|Agta ti Casiguran]], [[Pagsasao nga Agta ti Nagtipunan|Agta ti Nagtipunan]], [[Pagsasao nga Agta ti Dinapigue|Agta ti Dinapigue]], ken ti [[Pagsasao a Paranan|Paranan]] ket saan a tagikua ti sanga ti Akin-amianan a Kordiliera, ngem imbes ket a ti baro a sanga a tinawtawaganda iti ''Akin-amianan a daya a Luzon'', nga inkeddengda a kangrunaan a sanga ti grupo ti Akin-amianan a Luzon (Kordiliera).

;Banbantay ti Zambales
*[[Pagsasao a Maggindi Ayta|Ayta Mag-indi]]
*[[Pagsasao a Magganchi Ayta|Ayta Mag-anchi]]
*[[Pagsasao nga Abelen Ayta|Ayta Abellen]]
*[[Pagsasao nga Ambala Ayta|Ayta Ambala]]
*[[Pagsasao a Magbeken Ayta|Ayta Bataan]] ({{sm|aka}} Ayta Magbukun)

;Akin-abagatan a Luzon
*[[Pagsasao nga Inagta Rinconada|Inagta Rinconada]]
*[[Pagsasao nga Inagta Partido|Inagta Partido]]
*[[Pagsasao a Manide|Manide]]
*[[Pagsasao nga Inagta Alabat|Inagta Alabat]] (ken Inagta Lopez)

;Akin-abagatan a Filipinas
*[[Pagsasao nga Ata (Aeta)|Inata]] (mabalin a dagiti 2 a dialekto)
*[[Pagsasao nga Inati|Inati]] (Inete) (dagiti 2 a dialekto?)
*[[Pagsasao a Mamanwa|Mamanwa]]
*[[Pagsasao a Batak ti Palawan|Batak]] (dagiti 5-8 a dialekto)
*[[Pagsasao nga Iraya|Iraya]] ([[Tattao a Mangyan|Mangyan]])
*[[Pagsasao a Manobo nga Ata |Ata]]/Tigwa/[[Pagsasao a Matigsalug|Matigsalug]] [[Sasao a Manobo|Manobo]]

;Dagiti karuay nga awanen
*[[Pagsasao nga Agta ti Bantay Iraya|Agta ti Bantay Iraya]] ({{sc|aka}} Daya a Danaw Buhi Agta)
*[[Pagsasao nga Inagta Alabat|Inagta Alabat]]
*[[Pagsasao nga Agta ti Dicamay|Agta ti Dicamay]]: naisasao idiay Karayan Dicamay idiay akinlaud a bangir ti Sierra Madre idiay asideg ti [[Jones, Isabela]]; naireporta a pinaawan dagiti nagtataeng nga Ilokano idi baetan ti 1957 ken 1974 (Headland 2003:7)
*[[Pagsasao nga Agta ti Villa Viciosa|Villa Viciosa Agta]]

=== Reid (1994) ===
Ni Reid (1994) ket ilistana dagiti sumaganad a pagsasao a Negrito.<ref>Reid, Lawrence A. 1994. Possible Non-Austronesian Lexical Elements in Philippine Negrito Languages. ''Oceanic Linguistics'', Vol. 33, No. 1 (Hun. 1994), pp. 37-72.</ref>
*Amianan nga Agta
*[[Pagsasao nga Arta|Arta]] – dagiti 12 a nabati nga agsasao idiay [[Aglipay, Quirino|Aglipay]], [[Quirino]], idi 1990
*Alta
**[[Pagsasao nga Akin-amianan nga Alta|Amianan nga Alta]] – naisasao idiay [[Aurora]]
**[[Pagsasao nga Akin-abagatan nga Alta|Abagatan nga Alta]] (Kabuluen) – naisasao kadagiti probinsia ti [[Nueva Ecija]] ken [[Bulacan]] 
*[[Pagsasao a Tengnga nga Agta|Sentral Agta]] – naisasao idiay akindaya a Luzon; mairaman ti Umiray
*Abagatan nga Agta
**[[Agta ti Camarines Norte|Camarines Norte]]
**[[Agta ti Camarines Sur|Camarines Sur]]
*[[Pagsasao a Sinauna|Sinauna]]
*Ayta – dagiti 6 a nadumaduma a pagsasao a naisasao idiay Banbantay ti Zambales segun kenni Wimbel (1986):<ref name="Wimbish">Wimbish, John. 1986. The languages of the Zambales mountains: a Philippine lexicostatistic study. In ''Work Papers of the Summer Institute of Linguistics'', University of North Dakota Session, vol. 30:133-142.</ref>
**[[Pagsasao nga Abelen Ayta|Abelen]]
**[[Pagsasao nga Aberlen Ayta|Aberlen]]
**[[Pagsasao a Magganchi Ayta|Magganchi]]
**[[Pagsasao a Maggindi Ayta|Maggindi]]
**[[Pagsasao nga Ambala Ayta|Ambala]]
**[[Pagsasao a Magbeken Ayta|Magbeken Ayta]]

;Dagiti dadduma pay a pagsasao dagiti Negrito ti Filipinas:
*[[Pagsasao a Manobo nga Ata|Ata Manobo]] – naisasao idiay Mansalinao, [[Siudad ti Davao|Davao]]
*[[Pagsasao a Batak ti Palawan|Batak]] – naisasao idiay [[Palawan]]
*[[Pagsasao nga Inati|Inati]]
*[[Pagsasao a Mamanwa|Mamanwa]] – naisasao idiay Agusan

Ti ''Ethnologue'' ket manginayon iti awanen ken di naidasig a [[Pagsasao a Katabaga|Katabaga]] iti Akin-abagatan a Luzon.

== Kitaen pay==
*[[Taga-ugma a sinursuratan a Filipino]]
*[[Ortograpia a Filipino]]
*[[Alpabeto a Filipino]]
*[[Alpabeto nga Abakada]]
*[[Pagsasao a Filipino]]
*[[Komisyon sa Wikang Filipino]]
*[[Literatura ti Filipinas]]
*[[Dagiti pagsasao ti Filipinas]]

== Dagiti nagibasaran ==
{{Reflist}}
*Fay Wouk and Malcolm Ross (ed.), ''The history and typology of western Austronesian voice systems.'' Australian National University, 2002.
*K. Alexander Adelaar and Nikolaus Himmelmann, ''The Austronesian languages of Asia and Madagascar.'' Routledge, 2005.
*[http://language.psy.auckland.ac.nz/austronesian/research.php ''Austronesian Basic Vocabulary Database,''] 2008.

== Dagiti silpo ti ruar ==
*[http://en.wiktionary.org/wiki/Appendix:Swadesh_lists_for_Austronesian_languages Dagiti komparatibo a bokabulario ti Filipinas ken dagiti sabali a pagsasao ti nga Austronesio] (Wiktionary)

{{Sasao a Filipino}}
{{Dagiti pagsasao ti Filipinas}}

{{DEFAULTSORT:Filipino}}
[[Kategoria:Sasao a Filipino| 01]]
[[Kategoria:Dagiti pagsasao ti Indonesia]]
[[Kategoria:Dagiti pagsasao ti Malaysia]]
[[Kategoria:Dagiti pagsasao ti Filipinas|*]]