Lingua franca
Ti lingua franca, ammo pay a kas rangtay a pagsasao, sapasap a pagsasao, pagsasao ti panagtagilako wenno behikular a pagsasao, ket ti pagsasao wenno dialekto a sistematiko nga inus-usar tapno mabalin nga agsao dagiti dua a tao a saan a makibinningay iti nakayanakan a pagsasao wenno dialekto, naisangayan daytoy no daytoy ket maikatlo a pagsasao, ken naisangayan manipud kadagiti dua a nakayanakan a pagsasao.[1]
Naparang-ay ti Lingua francas iti lawlaw ti lubong iti amin a paset ti pakasaritaan ti tao, ken sagpaminsan para kadagiti rason ti komersio (dagiti makunkuna a "pagsasao ti panagtagilako") ngem para iti pay kultura, relihion, panagpalaka ti diplomasia ken administrasion, ken kas pamay-an iti panagsinnukat ti pakaammo dagiti sientista ken dagiti dadduma nga eskolar kadagiti nadumaduma a pakipagilian. Ti termino ket nagtaud manipud iti maysa a kasta a pagsasao, Lingua Franca ti Mediteraneo.
Dagiti pakaidumaan[urnosen | urnosen ti taudan]
Ti Lingua franca ket ti termino a naipalawag a maipapaan iti annong, ken nawaya iti pakasaritaan ti lingguistika wenno estruktura ti pagsasao:[2] ngem dagiti met pidgin ken dagiti kreol ket masansanda nga agannong a kas dagiti lingua franca, ken adu met kadagiti kasta a pagsasao ket saanda a pidgin wenno kreol.
Iti met bernakular a pagsasao, daytoy ket naus-usar a kas nakayanakan a pagsasao iti komunidad, ti lingua franca ket naus-usar iti labes dagiti pagbeddengan iti kasisigud a komunidadna, ken naus-usar a kas maikadua a pagsasao para iti pannakisinnarita dagiti grupo. Kas pagarigan, ti Ingles ket bernakular idiay Nagkaykaysa a Pagarian, ngem naus-usar a behikular a pagsasao (kas lingua franca) idiay Filipinas ken India.
Dagiti Internasional a katakunaynay a pagsasao a kas ti Esperanto ket saan unay nga adu a naampon iti sangalubongan, isu a dagitoy ket saan a maibaga a kas dagiti global a lingua franca.
Etmolohia[urnosen | urnosen ti taudan]
Ti termino a lingua franca ket nagtaud a kas nagan ti naisangayan a pagsasao a nausar idiay asideg ti akindaya a baybay Mediteraneo a kas ti nangruna a pagsasao ti komersio ken diplomasia—manipud kadagiti panawen ti naladaw a mediebal ken naipangpangruna iti las-ud ti panawen ti Renasimiento, aginggana idi maika-18 a siglo. Iti dayta a panawen, dagiti agsasao ti Italiano ket kaaduan kadagiti agkomkomersio itibaybay kadagiti siudad ti puerto ti Imperio ti Otomano ken ti napalaka a bersion ti Italiano, ken mairaman dagiti adu a binulod a balikas manipud iti Griego, Daan a Pranses, Portuges, Oksitano, Espaniol, ken ti pay Arabiko ken Turko ket nagbalin pay nga adu a naisasao a kas ti "lingua franca" iti rehion.
Iti bukod met a pannakaibaga ti Lingua Franca, ti kayat a sawen ti lingua ket pagsasao (kas iti Portuges ken Italiano) – ti Franca ket mainaig iti Phrankoi iti Griego ken Faranji iti Arabiko, ken kas kapada pay iti Italiano: kadagiti amin a tallo a kaso tiliteral a kapanunotan ket "Franko", ngem daytoy a nagan ket pudno a naipakat kadagiti amin nga Akinlaud a Europeano iti las-ud ti naladaw a Paset ti Panawen ti Bisantino.[3][4][5]
Ibagbaga ti Douglas Harper Etymology Dictionary a ti termino ti Lingua Franca (kas nagan ti naisangayan a pagsasao) ket immuna idi a nairehistro iti Ingles idi las-ud dagiti tawen ti 1670,[6] ngem adda met nasapsapa a pagarigan iti panagusar ti Lingua Franca iti Ingles a napasingkedan manipud idi 1632, a nagibagbaga pay met a kas ti "Bastardo nga Espaniol".[7]
Iti kakaudian a kas idi naladaw a maika-20 a siglo, ti panagusar ti kadawyan a termino ket inngawid babaen ti dadduma a ti kayatna laeng a sawen ket ti sasao a hibrido a naus-usar a kas dagiti behikular a pagsasao (a nagtaud iti kasisigud a kaibuksilannag), ngem ita nga aldawen, daytoy ket mangibagbaga iti ania man a a behikular a pagsasao.[8]
Dagiti pagarigan[urnosen | urnosen ti taudan]
Ti panagusar dagiti lingua franca ketmabalin a naduduog a kas met iti pagsasao. Mabalinmet a dagitoy ket addada metten manipud idi taga-ugma. Ti Latin ken Griego a Koine ket isu dagitoy idi dagiti lingua franca dagiti imperio ti Helenestiko ken Romano; Akadio, ken kalpasanna ti Arameo, ken nagtultuloy daitoy a dagiti sapasap a pagsasao iti adu a parte ti ti Akinlaud nga Asia babaen dagiti nadumaduma a nasapa nga imperio.[9] Dagiti pagarigan dagiti lingua franca ket agtultuloy nga adu, ken adda iti tunggal kontinente. Ti kalawagan a pagarigan manipud idi nasapa a maika-21 a siglo ket ti Ingles. Adda met dagiti sabali a nadumaduma a lingua franca a sentralisado kadagiti naisangayan a rehion, kas ti Pranses, Hindi, Portuges, Espaniol, Ruso, Arabiko, Insik, ken Swahili.
Kadagiti dadduma a pagilian, ti lingua franca ket naus-usar pay a kas nailian a pagsasao; kas ti Urdu, isu daytoy ti lingua franca ti Pakistan, ken nailian pay a pagsasao. Ti Indones ket addaan met iti kapada nga annong idiay Indonesia; urayno ti Habanes ket ad-adu kadagiti patneng nga agsasao, ti Indones ket ti kaikaisuna nga opisial a pagsasao ken naisasao (masansan a kas maikadua a pagsasao) iti amin a paset ti pagilian.
Kitaen pay[urnosen | urnosen ti taudan]
Dagiti nagibasaran[urnosen | urnosen ti taudan]
- ^ Viacheslav A. Chirikba, "The problem of the Caucasian Sprachbund" in Pieter Muysken, ed., From Linguistic Areas to Areal Linguistics, 2008, p. 31. ISBN 90-272-3100-1
- ^ Intro Sociolinguistics Naiyarkibo 2018-05-22 iti Wayback Machine – Pidgin and Creole Languages: Origins and Relationships – Notes for LG102, - University of Essex, Prof. Peter L. Patrick – Week 11, Autumn term.
- ^ Lexico Triantaphyllide online dictionary , Greek Language Center (Kentro Hellenikes Glossas), lemma Franc ( Φράγκος Phrankos) , Lexico tes Neas Hellenikes Glossas, G.Babiniotes, Kentro Lexikologias(Legicology Center) LTD Publications. Komvos.edu.gr. ISBN 960-86190-1-7. Naala idi 2015-06-18.
Franc and (prefix) franco- (Φράγκος Phrankos and φράγκο- phranko-
- ^ "An etymological dictionary of modern English : Weekley, Ernest, 1865–1954 : Free Download & Streaming : Internet Archive". Archive.org. Naala idi 2015-06-18.
- ^ [1] Dictionary English Etymology – Origins – A Short Etymological Dictionary of Modern English Rouledge 1958, Parridge iti Wayback Machine (naiyarkibo 2014-10-12)
- ^ "Online Etymology Dictionary". Etymonline.com. Naala idi 2015-06-18.
- ^ Morgan, J. (1632). A Compleat History of the Present Seat of War in Africa, Between the Spaniards and Algerines. p. 98. Naala idi Hunio 8, 2013.
- ^ Webster's New World Dictionary of the American Language, Simon and Schuster, 1980
- ^ Ostler, 2005 pp. 38-40
Adu pay a mabasbasa[urnosen | urnosen ti taudan]
- Hall, R.A. Jr. (1966). Pidgin and Creole Languages, Cornell University Press. ISBN 0-8014-0173-9.
- Heine, Bernd (1970). Status and Use of African Lingua Francas. ISBN 3-8039-0033-6
- Kahane, Henry Romanos (1958). The Lingua Franca in the Levant.
- Melatti, Julio Cezar (1983). Índios do Brasil. São Paulo: Hucitec Press, 48th edition
- Ostler, Nicholas (2005). Empires of the Word. London: Harper ISBN 978-0-00-711871-7
Dagiti akinruar a silpo[urnosen | urnosen ti taudan]
- English – ti unibersal a pagsasao iti Internet? Naiyarkibo 2006-09-25 iti Wayback Machine
- Lingua franca del Mediterraneo o Sabir ni propesor Francesco Bruni (iti Italiano).
- Sample texts Naiyarkibo 2009-04-09 iti Wayback Machine manipud ken ni Juan del Encina, Le Bourgeois Gentilhomme, ti L'Impresario da Smyrna ni Carlo Goldoni, Diego de Haedo ken dagiti dadduma pay a taudan.
- Ti maysa apangyuna ti kasisigud a Lingua Franca ti Mediteraneo Naiyarkibo 2010-04-08 iti Wayback Machine.
