Kitaen ti taudan para iti Adolf Hitler

{{Infobox presidente
| name = Adolf Hitler
| nationality =
  {{plainlist |
* Umili ti Austria aginggana idi 7 Abril 1925
* Umili ti Alemania kalpasan idi 25 Pebrero 1932
  }}
| image = Bundesarchiv Bild 183-S33882, Adolf Hitler retouched.jpg
| imagesize = 200px
| caption = Ni Hitler idi 1937
| birth_date = {{Petsa ti pannakaipasngay|1889|4|20|fd = y}}
| birth_place = [[Braunau am Inn]], [[Austria–Hungria]]
| death_date = {{Petsa ti ipupusay ken tawen|1945|4|30|1889|4|20|fd = y}}
| death_place = Berlin, [[Nasi nga Alemania|Alemania]]
| death_cause = Nagpakamatay
| party =  [[Nazi a partido|Nailian a Sosialista a Partido ti Agob-obra nga Aleman]] (1921–1945)
| otherparty = [[Partido ti Agob-obra nga Aleman]] (1920–1921)
| spouse = [[Eva Braun]] <br /> (29–30 Abril 1945)
| occupation = Politiko, soldado, artista, mannurat
| order = [[Führer]] iti Alemania
| term_start = 2 Agosto 1934
| term_end = 30 Abril 1945
| predecessor = [[Paul von Hindenburg]] <br /> (a kas ti Presidente)
| successor = [[Karl Dönitz]] <br /> (a kas ti Presidente)
| order2 = [[Kansilier ti Alemania#Kansilier ti Maikatlo a Reich (1933–1945)|Kansilier ti Alemania]]
| term_start2 = 30 Enero 1933
| term_end2 = 30 Abril 1945
| president2 = [[Paul von Hindenburg]]
| deputy2 =
  {{plainlist |
* [[Franz von Papen]]
* Bakante
  }}
| predecessor2 = [[Kurt von Schleicher]]
| successor2 = [[Joseph Goebbels]]
| signature = Hitler Signature2.svg
| footnotes = 
| allegiance = {{wagayway|Imperio ti Aleman}}
| branch = {{flagdeco|Imperio ti Aleman|naval}} [[Buyot ti Alemania (Imperio ti Alemania)|''Reichsheer'']]
| unit = Maika-16 a Nailatangan a Rehimiento ti Babaro
| serviceyears = 1914–1918
| rank = ''[[Gefreiter]]''
| battles = [[Umuna a Sangalubongan a Gubat]]
| awards =
  {{plainlist |
* [[Héro a Krus]] Primera Klase
* Héro a Krus Segunda Klase
* [[Wound Badge|Sugat a Medalia]]
  }}
}}

Ni '''Adolf Hitler''' (20 Abril 1889&nbsp;– 30 Abril 1945) ket naiyanak idi nga [[Austria–Hungaria|Austriano]], [[Tattao nga Aleman|Aleman]] a politiko ken ti daulo iti [[Nasi a Partido|Nailian a Sosialista a Partido ti Agobobra nga Aleman]] ({{lang-de|Nationalsozialistische Deutsche Arbeiterpartei}} (NSDAP), kadawyan a makunkuna a ti Nasi a Partido). Isu idi ti [[Kansilier ti Alemania#Kansilier ti Maikatlo a Reich (1933–1945)|kansilier ti Alemania]] manipud idi 1933 aginggana idi 1945, ken [[diktador]] iti [[Nasi nga Alemania]] (a kas iti [[Führer]] und Reichskanzler) manipud idi 1934 aginggana idi 1945. Ni Hitler ket kadawyana a naikumadua ti pannakabangon iti [[pasísta]] idiay Europa, [[Maikadua a Sangalubongan a Gubat]], ken [[ti Holokausto]].

Maysa a naarkosan a beterano iti [[Umuna a Sangalubongan a Gubat]], ni Hitler timmipon ti [[Partido ti Agobobra nga Aleman]], ti nagpauna iti Nasi a partido, idi 1919, ken nagbalin a daulo iti NSDAP idi 1921. Idi 1923 nagpadas isuna ti [[kudetá]], ti makunkuna a [[Beer Hall Putsch]], idiay Munich. Ti napaay a kudetá ket isu ti nagbanagan a panakaibalud ni Hitler, nga iti daytoy a panawen ket sinurat na ti naisurat a panglaglagip, a ''[[Mein Kampf]]'' (''Ti Panagsagabak''). Kalpasan ti panakawayawayaan na idi 1924, ni Hitler ket nakaganab ti suporta babaen ti panagiyaddang na ti [[Pan-Hermanismo]], [[antisemitismo]], ken [[kontrakommunismo]] nga addaan isuna ti natagirayad a panagbitla ken [[Nasi a propaganda]]. Kalpasan ti panakitudon na a kas ti kanselor idi 1933, binaliwan na ti [[Weimar a Republika]] iti [[Nasi nga Alemania|Maikatlo a Reich]], maysa daytoy a [[Maymaysasa a partido nga estado|maymaysa a partido]] diktadora a naibatay iti [[totalitarismo|totalitario]] ken [[autokratiko]] ideolohia iti [[Nasismo]]. Ti naisawangna a panggep idi ket ti agipabangon ti maysa a  [[Baro nga Urnos (Nasismo)|Baro nga Urnos]] iti kapulosan a Nasi nga Aleman a [[hegemonia]] (panagsakup) iti kontinental nga Europa.

Dagiti gangganaet ken domestiko nga annuroten ni Hitler ket addaan iti pagtungpalan iti panaggemgem ti ''[[Lebensraum]]'' ("pagtaengan a lugar") para iti [[Nasismo ken puli|Hermaniko a tattao]]. Isu ti nangiturong ti panagarmas manen ti Alemania ken ti [[panagraut iti Polonia]] babaen ti [[Wehrmacht]] idi Septiembre 1939, a nagbanagan daytoy ti panagrugi [[Europeano a Teatro iti Maikadua a Sangalubongan a Gubat|Maikadua a Sangalubongan a Gubat idiay Europa]]. Babaen ti panagturay ni Hitler, idi 1941 dagiti puersa ti Alemani ken dagiti [[Dagiti pagtayyekan a bileg|kumaduaan a Europeano]] kaaduan a sinakopda ti Europa ken Amianan nga Aprika. Dagitoy a naganganab nain-inut a naipasubli, ken idi 1945 dagiti [[Dagiti kumadua iti Maikadua a Sangalubongan a Gubat|Kumadua a buyot]] ket inabakda ti buyot ti Alemania. Dagiti supremasista ken [[Supremasismo#Pinakapuli|pinakapuli a pagayatan]] nga annuroten ni Hitler ket nagbanagan dagiti sistematiko a panagpapatay kadagiti sangapulo ket maysa a riwriw a tattao, a mairaman dagiti gangani nga innem a riwriw a [[Hudio]].

Iti panungpalan nga al-aldaw iti gubat, idi agdama ti [[Gubat iti Berlin]] idi 1945, ni Hitler ket inasawana ti nabayagan a kamalalana, ni [[Eva Braun]]. Idi 30 Abril 1945, kalpasan ti basbassit ngem dua nga aldaw, dagitoy dua ket [[Pannakapatay ni Adolf Hitler|nagpakamatayda]] tapno saanda a matiliw babaen ti [[Nalabbaga a Buyot]], ken dagiti bangkayda napuoran.

== Dagiti nasapa a tawen ==
=== Kaputotan ===
Ti ama ni Hitler, [[Alois Hitler]] (1837–1903), ket isu idi ti [[ilehitimidad|anak ti ruar]] ni [[Maria Schicklgruber|Maria Anna Schicklgruber]]. Ti pannakaipasngay a pannakapanekan ni Alois ken saan a nanginagan ti amana, gapu daytoy ti ubing ket innalana ti apelyido ti inana. Idi 1842 ni [[Johann Georg Hiedler]] ket inasawana ni Anna. Kalpasan ti ipupusayna idi 1847 ken ti ipupusayna met idi 1856, ni Alois ket inay-aywanan ti pamilia ti kabsat a lalaki ni Hiedler a ni [[Johann Nepomuk Hiedler]].{{sfn|Maser|1973|p=4}} Saan amnipud idi 1876 a ni Alois ket naglehitimado ken ti panagbuniagan a rehistro ket binaliwan ti maysa a padi a nasaksian ti tallo a tao.{{sfn|Maser|1973|p=15}} Idi agur-uray ti tribunal idiay [[Dagiti Nuremberg a Tribunal|Nuremberg]] idi 1945, ti Nasi opisial a ni [[Hans Frank]] ket nagipaltiing ti kaad dagiti surat a nangitunton nga ti ina ni Alois ket naidakawat nga agtagibalay para iti maysa a [[Hudio]] a pamilia idiay [[Graz]] ken ti agtawen ti 19 nga anak a lalaki ti pamilia, a ni [[Leopold Frankenberger]], ket isu ti nakaputot kenni Alois.{{sfn|Rosenbaum|1999|p= }} Nupay kasta, awan ti Frankenberger, Hudio wenno dagiti sabali pay, a nairehistro idi idiay Graz iti dayta a paset ti panawen.{{sfn|Hamann|2010|p=50}} Dagiti agipakpakasarita ket agduduada a ti matunton nga ti ama ni Alois ket maysa a Hudio.{{sfn|Toland|1992|pp=246–47}}{{sfn|Kershaw|1999|pp=8–9}}

Iti edad a 39, ni Alois innalana ti apelyido a "Hitler", ken naipangiletra pay a kas "Hiedler", "Hüttler", wenno "Huettler"; ti nagan ket mabalin a naipakadawyan ti panungpalan a panangiletra babaen ti maysa a padi. Ti nagtaudan iti daytoy a nagan ket baka ti "maysa nga agtaeng iti kalapaw" ([[Pagsasao nga Aleman|Pagalagadan nga Aleman]] ''Hütte''), "pastor" (Pagalagadan nga Aleman ''hüten'' "ag-guardia", Ingles "heed"), wenno manipud dagiti [[Dagiti pagsasao nga Eslabo|Eslabo]] a balikas ''Hidlar'' ken ''Hidlarcek''.{{sfn|Jetzinger|1976|p=32}}

=== Kinaubing ===
[[Papeles:Bundesarchiv Bild 183-1989-0322-506, Adolf Hitler, Kinderbild.jpg|upright|thumb|Ni Adolf Hitler a kas maysa a maladaga (c.&nbsp;1889–1890)]]
[[Papeles:Klara Hitler.jpg|thumb|upright|Ti ina niHitler, [[Klara Hitler|Klara]]]]

Ni Adolf Hitler ket naipasngay idi 20 Abril 1889 idiay Gasthof zum Pommer, maysa a pagdagusan daytoy idiay Ranshofen,{{sfn|BBC News, 2011}} daytoy ket maysa a purok a naikapet idi 1938 iti munisipalidad iti [[Braunau am Inn]], [[Austria-Hungarai]]. Isu ket ti maikapat kadagiti innem nga annak ni Alois Hitler ken [[Klara Pölzl]] (1860–1907). Dagiti kinauna a kakabsat ni Adolf&nbsp;– Gustav, Ida, ken Otto&nbsp;– ket pimmusayda a kas maladaga.{{sfn|Shirer|1960|p=9}} Idi agedad ti tallo ni Hitler, ti pamiliana ket immalis idiay [[Passau]], Alemania.{{sfn|Rosmus|2004|p=33}} Isu idiay ti nakaadalanna ti naisangyan nga [[Pagsasao a Babaro|baba a Babaro a dialekto]], ngen saan a ti [[Austriano Aleman]], a nakamarka daytoy ti panagbitlana iti amin a kabibiagna.{{sfn|Keller|2010|p=15}}{{sfn|Hamann|2010|pp=7–8}}{{sfn|Kubizek|2006|p=37}} Idi 1894 ti pamiliana ket immalisda manen idiay [[Leonding]] (asideg ti [[Linz]]), ken idi Hunio 1895, ni Alois ket nagretiro idiay bassit a dagana idiay Hafeld, nga asideg idiay [[Lambach]], nga isu ket nagpadas iti panagtaltalon ken panagtaripato dagti uyokan. Ni Adolf ket nagbasa idiay [[Fischlham]]. Ni Hitler ket naamanga kadagiti pannakigubat kalpasan idi nakabiruk ti nailadawan a libro a maipanggep ti [[Pranko-Prusiano a Gubat]] manipud kadagiti tagikua ti amana.{{sfn|Kubizek|2006|p=92}}{{sfn|Hitler|1999|p=6}}

Ti inyaalisda idiay Hafeld ket naiparna iti panakairugi iti nakaro a panagringgor ti ama ken anak a lalaki a gapuanan daytoy babaen ti saan a pangsurot ni Adolf ti nainget a displina iti eskuelana.{{sfn|Fromm|1977|pp=493–498}} Dagiti ganetget a panagtaltalon ni Alois Hitler idiay Hafeld ket napaay, ken idi 1897 ti pamilia ket immalis idiay Lambach. Ni Hitler ket nagbasa iti maysa a Katoliko a pagadalan a maika-11 a siglo a [[Benediktino]] a monasterio, a ti pulpito ket nanakutukotan ti maysa a naestiloan a [[suwastika]] a simbolo iti eskudo ni Theodorich von Hagen, ti sigud idi nga abad.{{sfn|Hauner|1983|p=2}} Ti agwalo nga edad a Hitler ket nagadal kadagiti panagkanta, nagkanta iti koro ti simbaan, ken isu ket nagpanpanunut pay nga agbalin a maysa a padi.{{sfn|Shirer|1960|pp=10–11}} Idi 1898 ket agnanayonda a nagsubli idiay Leonding. Ti ipupusay ti ububing a kabsatna a lalaki, a ni [[Edmund Hitler|Edmund]], manipud iti sakit a kamuras idi 2 Pebrero 1900 ket nauneg nga umapay kenni Hitler. Nagbaliw isuna manipud iti natalged ken nalaing a manakigayyem ken nalaing nga estudiante, iti naliday, nasuktu ken nasidunget nga ubing iti amana ken dagiti manursuro kaniana.{{sfn|Payne|1990|p=22}}

Ni Alois ket nagballigi iti karerna iti opisina ti aduana ken kayatna a ti anakna ket sumurot kaniana.{{sfn|Kershaw|2008|p=9}} Ni Hitler ket nagngdrama idi ti maysa nga episodio manipud iti daytoy a paset ti panawen nga isu ket intugot ti amana nga agbisita ti opisina ti aduana, a nagiladawan daytoy a kas ti napasamak a nagited ti di-makapakawan a panaggura a nagbaetan ti ama ken anak, a dagitoy dua ket napigsa ti pakinakemda.{{sfn|Hitler|1999|p=8}}{{sfn|Keller|2010|pp=33–34}}{{sfn|Fest|1977|p=32}} Ti di-panakaikaskaso ti panagayat ti anakna a mapan nga agbasa ti klasiko a pagadalan ket ti ayatna nga agbalin a maysa nga artista, idi Septiembre 1900 ni Alois ket inpatulodna ni Adolf idiay ''[[Realschule]]'' idiay Linz.{{sfn|Kershaw|2008|p=8}} (Daytoy ket isu met laeng ti nangato nga eskuela a nagbasaan ni [[Adolf Eichmann]] idi kalpasan ti 17 a tawtawen.){{sfn|Lipstadt|2011|p=272}} Ni Hitler ket nagrebelde iti daytoy a keddeng, ken iti ''[[Mein Kampf]]'' nangipakaammo nga isu ket saan a nalang ti panagadalna, nga isu ket agnamnama a no makita ti amana "a ti bassit a panagrang-ayko idiay teknikal a pagadalan a ti amak ket palubosannak nga agiruknoy ti arapaapko."{{sfn|Hitler|1999|p=10}}

Ni Hitler ket nagragut iti [[Aleman a nationalismo]] manipud idi ubing pay.{{sfn|Evans|2003|p=163}} Ni Hitler ket nangiyebkas ti pannakamatalekna laeng iti [[Imperio nga Aleman|Alemania]], nga umuyuyaw ti maapapday a [[Habsburg a Monarkia]] ken dagiti panagturayna kadagiti adu ti nadumaduma nga etnikona nga imperio.{{sfn|Bendersky|2000|p=26}}{{sfn|Ryschka|2008|p=35}} Ni Hitler ken dagiti gayyemna ket inususarda ti panagkablaaw a "Heil", ken nagkankantada kadagiti Aleman a nailian a kanta "[[Deutschland Über Alles]]" imbes nga iti [[Gott erhalte Franz den Kaiser#Austria-Hungary|Austriano nga Imperial a kanta]].{{sfn|Hamann|2010|p=13}}

Kalpasan ti kellaat nga ipupusay ni Alois idi 3 Enero 1903, ti panagadal ni Hitler naapday. Isu ket pinalubosan ti inana nga agsardeng idi otonio ti 1905.{{sfn|Kershaw|2008|p=10}} Simmrek isuna idiay ''Realschule'' idiay [[Steyr]] idi Septiembre 1904; simmayaat met dagiti panagkukuana ken dagiti aramidna ken dagitoy ket nagin-inut a rimmmang-ay.{{sfn|Kershaw|1999|p=19}} Idi otonio iti 1905, kalpasan ti pakaruarna maikadua ken panungpalan nga eksamen, ni Hitler ket pimmanaw idiay eskuelana nga awan ti tarigagay nga agpasayaat ti panagadalna wenno awan ti nalawag a planona para iti masakbayan a karrerna.{{sfn|Kershaw|1999|p=20}}

== Dagiti nagibasaran ==
{{Reflist}}

{{Kontrol ti autoridad|MBA=}}

[[Kategoria:Adolf Hitler]]
[[Kategoria:1889 a pannakaipasngay]]
[[Kategoria:1945 nga ipupusay]]
[[Kategoria:Dagiti kansilier ti Alemania|Adolf Hitler]]
[[Kategoria:Dagiti presidente ti Alemania|Adolf Hitler]]
[[Kategoria:Nangruna nga artikulo]]