Kitaen ti taudan para iti Ferdinand Magellan

{{Infobox tao
| name                         = Ferdinand Magellan
| image                        = Ferdinand Magellan.jpg
| caption                      =
| birth_name                   = Fernão de Magalhães
| birth_date                   = 1480
| birth_place                  = [[Sabrosa]], [[Pagarian iti Portugal]]
| death_date                   = {{BirthDeathAge|df=yes| |1480| | |1521|04|27}}
| death_place                  = [[Mactan]], [[Cebu]], Filipinas
| nationality                  = [[Pagarian ti Portugal|Portuges]]
| known_for                    = Immuna a Kapitan ti [[panagdaliasat ti lubong]].
| signature                    = Magellan Signature.svg
}}

Ni '''Ferdinand Magellan''' ({{lang-pt|Fernão de Magalhães}}, {{IPA-pt|fɨɾˈnɐ̃w ðɨ mɐɣɐˈʎɐ̃jʃ|IPA}}; {{lang-es|link=no|Fernando de Magallanes}}, {{IPA-es|ferˈnando ðe maɣaˈʎanes|IPA}}; c. 1480 – 27 Abril 1521) ket maysa idi a [[Portugal|Portuges]] nga [[eksplorador]]. Isu ket naipasngay idiay [[Sabrosa]], idiay akin-amianan a Portugal, ken isu ket nagserbi kenni Ari [[Karlos I iti Espania]] iti panagbiruk iti maysa nga agpalaud a dalan idiay  "[[Is-isla ti Maluku|Is-isla ti Rekado]]" (moderno a ti [[Is-isla ti Maluku]] idiay Indonesia).

Ti panagbanniaga ni Magellan idi 1519–1522 ket nagbalin daytoy a ti immuna a panagbanniaga tapno aglayag manipud iti Taaw Atlaniko a mapan idiay Taaw Pasipiko (a nanaganan idi daytoy a kas ti "nakappia a baybay" babaen ni Magellan; ti panaglasat ket naaramid babaen ti [[Kipet ni Magellan]]), ken isu ti immuna a bimmallasiw ti Pasipiko. Isu pay daytoy ti immuna a nakakompleto ti panag-[[sirkumnabigasion]] iti [[Daga (planeta)|Daga]], urayno ni Magellan ket saanna naileppas ti intero a panagbaniaga, nga isu ket pinatay idi panawen ti [[Gubat iti Mactan]] idiay Filipinas. (Para iti adu pay a pakaammo kitaen ti [[Eksplorasion iti Pasipiko]]).

Ni Magellan ket nangited pay ti naganna ti [[Magallanes a Pinguino]], nga ket ti immuna a Europeano a nagiyammo,<ref>{{Harvnb|Hogan|2008}}</ref> ken ti [[Magallanes nga ul-ulep]], a tattan ket naamammuan a dagiti asideg nga [[ansisit nga ariwanas]].

== Nasapa a biag ken panagbanbanniaga ==
Ni Magellan ket naipasngay idi iti lawlaw ti 1480 baka idiay [[Vila Nova de Gaia]], nga asideg ti [[Porto]], idiay [[Probinsia ti Douro Litoral]], wenno idiay [[Sabrosa]], nga asideg ti [[Vila Real, Portugal|Vila Real]], idiay [[Probinsia ti Trás-os-Montes e Alto Douro]], idiay Portugal. Isu ket anak ni Rodrigo de Magalhães, alcaide-mór iti Aveiro (1433–1500) (anak ni Pedro Afonso de Magalhães ken ti asawana a ni Quinta de Sousa) ken ti asawana a ni Alda de Mesquita ken kabsat ni Leonor wenno Genebra de Magalhães, nga asawa ni João Fernandes Barbosa.<ref>[http://www.geneall.net/P/per_page.php?id=68570 GeneAll.net – Fernão de Magalhães, o navegador]</ref> Kalpasan ti ipupusay dagiti nagannak kaniana idi agtawen ti sangpulo isu ket nagbalin nga ayaban kenni [[Leonor iti Viseu|Queen Leonor]] idiay Portuges a naarian a korte gapu ti pannakatawtawid ti pamiliana.

Idi Marso 1505, iti tawen a 25, ni Magellan ket nag-enlista kadagiti plota iti 22 a barko a naipatulod a mangsangaili kenni D. [[Francisco de Almeida]] a kas isu ti immuna a biseroy ti Portuges nga India. Urayno ti naganna ket saan nga agparang kadagiti kronika, naamammuan nga isu ket nagtalinaed idiay iti walo a tawen, idiay [[Goa]], [[Cochin]] ken [[Quilon]]. Isu ket nakibinglay kadgiti nadumaduma a gubat, a mairaman ti [[gubat iti Cannanore]] idi 1506, nga isu ket nasugatan idiay. Idi 1509 isu ket nakilaban iti [[Gubat iti Diu (1509)|gubat iti Diu]]<ref>James A. Patrick, "Rensimiento ken Panagreporma", p. 787, Marshall Cavendish, 2007, {{ISBN|0-7614-7650-4}}</ref> ken kalpasan daytoy ket naglayag babaen ni [[Diogo Lopes de Sequeira]] iti immuna a Portuges nga embahada iti [[Malacca]], a kaduana ni [[Francisco Serrão]], ti gayyemna ken baka pay kasinsinna.<ref>William J. Bernstein, "Nadaeg a Panakitunggali: Kasano a Nasukog ti Lubong babaen ti Komersio", p.183-185, Grove Press, 2009, {{ISBN|0-8021-4416-0}}</ref> Idi Septiembre, kalpasan ti isasangpetna idiay Malacca, ti panagbaniga ket nabiktima iti maysa a pannakikumplot a nagbanagan daytoy ti panagsanod. Ni Magellan ket adda iti nangruna apapel, a nagballaag kenni Sequeira ken nangisalakan kenni Francisco Serrão, nga isu ket simmanglad.<ref>Zweig, Stefan, "Panagrukma kadagiti Baybay – Ti Sarita ni Magellan", p.44-45, READ BOOKS, 2007, {{ISBN|1-4067-6006-4}}</ref> Daytoy a pannakaaramid ket nakagunodanna kadagiti pammadayaw ken panakaipangato.

Idi 1511, iti babaen ti baro a gobernador a ni [[Afonso de Albuquerque]], ni Magellan ken Serrão ket nakibinglayda iti [[Portuges a Malacca|panagrukma iti Malacca]]. Dagitoy dua ket nagsinada kalpasan ti daytoy a panagrukma: ni Magellan ket naipangato idi, gapu ti nabaknang a nasamsamna, ken ti panakikaduana ti maysa a Malay a [[nokontarto a katulong|kinontratona]] ken panagbuniagna kenni [[Enrique iti Malacca]], ken nagsubli idiay Portugal idi 1512. Ni Serrão ket pimmanaw iti immuna a panagbaniaga a panagbiruk ti "[[Is-isla ti Maluku|Is-isla tiRekado]]" idiay [[Moluccas]], nga isu ket nagtalinaed idiay, a nangasawa ti maysa a babai a napipud idiay Amboina ken nagbalin nga agbalbalakad ti milisia ti Sultan iti [[Ternate]], Bayan Sirrullah. Dagiti suratna kenni Magellan ket nasunda daytoy a pannakaikeddeng, a daytoy ket nakaited dagiti pakaammo a maipanggep kadagiti teritorio nga agpatpataud ti rekado.<ref>Zweig, Stefan, "Panagrukma kadagiti Baybay – Ti Sarita ni Magellan", p.51, READ BOOKS, 2007, {{ISBN|1-4067-6006-4}}</ref><ref>R. A. Donkin, [http://books.google.com/books?id=B4IFMnssyqgC&lpg=PP1&pg=PP1#v=onepage&q=&f=false "Nagbaetan iti daya ken laud: ti Moluccas ken dagiti trapiko dagiti rekado aginggana ti isasanglad dagiti Europeano"], p.29, Tomo 248 iti Pakalaglagipan iti Kagimongan ti Amerikano a Pilosopo, DIANE a Pagipablaakan, 2003
{{ISBN|0-87169-248-1}}</ref>

Kalpasan ti panagbakasionna nga awan ti pammalubos, ni Magellan ket naawanan tiparabor. Isu ket nagserbi idiay [[Morocco]] ken nasugatan ken isu ket permanente a nagpilpilay. Isu ket napabasol pay ti awan linteg a panagkomersio kadagiti [[Moro]]. Daytoy a panagpabasol ket naisunda a saan nga husto, ngem awanen dagiti simmaruno pay a daton a panagtrabaho kalpasan idi 15 Mayo 1514. Kalpasan idi 1515, isu ket naidatonan nga agtrabaho a kas maysa a kameng iti Portuges a barko, ngem isu ket saan a naawat. Idi 1517 kalpasan ti pannakiringgorna kenni [[Manuel I iti Portugal|Ari Manuel I]], ng aisu ket naglibak ti panagipilpilitna a mangidaulo ti panagbabiga a makaabut dagiti isla ti rekado manipud iti daya (a kas ti, bayat nga aglaylayag nga agpalaud, nga agbirbiruk a mangliklik ti nasken a panaglayag ti lawlaw ti ungto ti Aprika<ref>{{Citation|author=Mervyn D. Kaufman|title=Ferdinand Magellan|url=http://books.google.com/books?id=ZNCHmeAtgrYC|year=2004|publisher=Capstone a Pagmalditan|isbn=978-0-7368-2487-3|pages=[http://books.google.com.ph/books?id=ZNCHmeAtgrYC&pg=PA13 13]}}</ref>), isu ket pimmanaw ken napan idiay Espana. Idiay [[Seville]] isu ket nakigayyem ti kapagilianna a ni [[Duarte Barbosa|Diogo Barbosa]] ken kalpasan daytoy inasawana ti anakna a babai babaen ti maikadua nga asawana a ni María Caldera Beatriz Barbosa<ref>[http://www.geneall.net/P/per_page.php?id=141275 GeneAll.net – Beatriz Barbosa]</ref> a nagannakda ti dua: Ni Rodrigo de Magalhães<ref>{{Harvnb|Noronha|1921}}.</ref> ken Carlos de Magalhães, a dagitoy dua ket pimmusay idi ubingda pay. Ti asawan ket natay met idi idiy [[Seville]] idi lawlaw ti 1521.

Isu ket nagipasnek ti panagadalna kadagiti kinaudi a [[portolano a grapiko|grapiko]], nga isu ket nagsuksukisok, a kumaduaana ti [[kosmograpo]] a , ni [[Rui Faleiro]], ti maysa a ruangan manipud iti Atlantiko amapan iti Abagatan a Pasipiko ken ti posibilidad ti Moluccas ket tagikua nga Espaniol segun ti pannakasinsina iti [[Tulag iti Tordesillas]].

== Panagbanniaga iti sirkumnabigasion ==

=== Pakaammo: Espaniol a panagbiruk ti dalan nga agpalud idiay Asia ===
Ti panggep ni [[Christopher Columbus]] iti 1492–1503 a panagbanigana a mapan ti Laud ket isu idin ti kayatna a pannakabot iti [[Indias]] ket ti mangipatakder ti komersio a pannakibiang a nagbaetan ti Espania ken dagiti pagarian iti Asian. Dagiti Espaniol ket nakitada a dagiti dagdaga ti Kaamerikaan ket saan a paset iti Asia, ngem daytoy ket baro a kontinente. Ti 1494 a [[Tulag iti Tordesillas]] a naireserba para iti Portugal dagiti dumaya a dalan a malawlaw ti Aprika, ken [[Vasco da Gama]] ken dagiti Portuges ket simmangladda idiay India idi 1498. Nagbalin a masapul unay para iti Espania nga agbiruk ti baro a dalan ti komersio a mapan idiay Asia, ken kalpasan ti Junta de Toro konperensia iti 1505, ti [[Espaniol a Balangat]] ket napan nagdiskobre ti dalan a mapan iti laud. Ti Espaniol nga eksplorador a ni [[Vasco Núñez de Balboa]] ket naabotna ti Taaw Pasipiko idi 1513 kalpasan ti panagballasiwna ti [[Istmo iti Panama]], ken ni [[Juan Díaz de Solís]] ket pimmusay idiay [[Río de la Plata]] idi 1516 bayat nga agsuksukisok ti Abagatan nga Amerika a panagserbina iti Espana.

== Dagiti nagibasaran ==
{{Reflist}}
{{refbegin}}
*{{Citation|last=Beaglehole|first=J.C.| author-link=|title=The Exploration of the Pacific|publisher=Adam & Charles Black|publication-place=London|date=1966|oclc=
253002380 }}
* {{Citation |author1=Castro, Xavier de |author2= Hamon, Jocelynn|author3= Thomaz, Luis Filipe de Castro |title=Le voyage de Magellan (1519–1522). La relation d'Antonio Pigafetta & autres témoignages |publisher=Chandeigne, coll. « Magellane » |publication-place=Paris |date=2007 |isbn=2-915540-32-2 |mode=cs1 |postscript=. }}
* {{Citation |last=Cliffe |first=Edward |editor=Hakluyt, Richard |work=The principal navigations, voyages, traffiques and discoveries of the English nation |title=The voyage of M. John Winter into the South sea by the Streight of Magellan, in consort with M. Francis Drake, begun in the yeere 1577 |date=1885 |publisher=E. & G. Goldsmid |publication-place=Edinburgh, Scotland |mode=cs1 |postscript=. }}
* {{Citation |last= Drake |first= Francis |title= The world encompassed by Sir Francis Drake: being his next voyage to that to Nombre de Dios Elibron, Classics series, Issue 16 of Works issued by the Hakluyt Society |publisher= Adamant Media Corporation |date= 1628 |isbn= 1-4021-9567-2 |url= https://books.google.com/?id=kKoWqdtWZE8C&lpg=PP1&pg=PP1#v=onepage&q= |authorlink=  }}
* {{Citation |last=Hogan |first=C. Michael |title=Magellanic Penguin |publisher=GlobalTwitcher.com |editor=N. Stromberg |date=2008 |url=http://www.globaltwitcher.com/artspec_information.asp?thingid=232 |mode=cs1 |postscript=. |access-date=2012-06-07 |archive-date=2011-08-23 |archive-url=https://web.archive.org/web/20110823061128/http://www.globaltwitcher.com/artspec_information.asp?thingid=232 |url-status=dead }}
* {{Citation |last=Noronha |first=Dom José Manoel de |title=Algumas Observações sobre a Naturalidade e a Família de Fernão de Magalhães |editor=Imprensa da Universidade |url=http://www.bgl.org.pt/livro.php?&id=1383& |publisher=Biblioteca Genealogica de Lisboa |publication-place=Coimbra |date=1921 |language=Portuges |mode=cs1 |postscript=. |access-date=2012-06-07 |archive-date=2010-03-07 |archive-url=https://web.archive.org/web/20100307020324/http://www.bgl.org.pt/livro.php |url-status=dead }}
* {{Citation |last=Stefoff |first=Rebecca |title=Ferdinand Magellan and the Discovery of the World Ocean |date=1990 |url=https://books.google.com/?id=YEzOHAAACAAJ |publisher=Chelsea House Publishers |isbn=0-7910-1291-3 }}
* {{Citation |last=Suárez |first=Thomas |title=Early mapping of Southeast Asia |publisher=Tuttle Publishing |date=1999 |isbn=978-962-593-470-9 |url=https://books.google.com/?id=ZG7ZMAbv_jAC |mode=cs1 |postscript=. }}
{{refend}}

{{Kontrol ti autoridad}}

{{DEFAULTSORT:Magellan, Ferdinand}}
[[Kategoria:1480 a pannakaipasngay]]
[[Kategoria:1521 nga ipupusay]]
[[Kategoria:Nangruna nga artikulo]]