Kitaen ti taudan para iti Karayan Indus

{{Infobox karayan
| name               = Indus
| name_native        = 
| name_native_lang   = 
| name_other         = Darya-e-Sindh
| name_etymology     = 
| image              = Indus.A2002274.0610.1km.jpg
| image_size         = 240px
| image_caption      = Ala ti satelite a ladawan ti labneng ti Karayan Indus idiay Pakistan.
| map                = Indus River basin map.svg
| map_size           = 
| map_caption        = Mapa ti labneng ti Karayan Indus a mailaksid dagiti tributario nga agayus iti [[Rann ti Kutch]]
| pushpin_map        = 
| pushpin_map_size   = 
| pushpin_map_caption= 
| subdivision_type1  = Pagilian
| subdivision_name1  = [[Tsina]], [[India]], [[Pakistan]]
| subdivision_type2  = Estado
| subdivision_name2  = [[Jammu and Kashmir]], [[Punjab, Pakistan|Punjab]], [[Khyber Pakhtunkhwa]], [[Sindh]], [[Gilgit-Baltistan]], [[Autonomo a Rehion ti Tibet|Tibet]]
| subdivision_type3  = 
| subdivision_name3  = 
| subdivision_type4  = 
| subdivision_name4  = 
| subdivision_type5  = Dagiti siudad
| subdivision_name5  = [[Leh]], [[Skardu]], [[Dasu]], [[Besham]], [[Thakot]], [[Swabi]], [[Dera Ismail Khan]], [[Sukkur]], [[Hyderabad, Sindh|Hyderabad]]
| length             = {{pagbaliwen|3,610|km|mi|abbr=on}}
| width_min          = 
| width_avg          = 
| width_max          = 
| depth_min          = 
| depth_avg          = 
| depth_max          = 
| discharge1_location= [[Baybay Arabiano]]
| discharge1_min     = {{pagbaliwen|1,200|m3/s|cuft/s|abbr=on}}
| discharge1_avg     = {{pagbaliwen|6600|m3/s|cuft/s|abbr=on}}
| discharge1_max     = {{pagbaliwen|58,000|m3/s|cuft/s|abbr=on}}
| source1            = [[Sênggê Zangbo]]
| source1_location   = [[Banak Tibetano]]
| source1_coordinates= 
| source1_elevation  = 
| source2            = [[Gar Tsangpo]]
| source2_location   = 
| source2_coordinates= 
| source2_elevation  = 
| source_confluence            = 
| source_confluence_location   = [[Shiquanhe]], [[Prepektura ti Ngari]], [[Tibet]] ken [[India]]
| source_confluence_coordinates= {{coord|32|29|54|N|79|41|28|E|display=inline}}
| source_confluence_elevation  = {{pagbaliwen|4255|m|abbr=on}}
| mouth              = [[Baybay Arabiano]] (kangrunaan), [[Rann ti Kutch]] (sekondario)
| mouth_location     = [[Delta ti Karayan Indus]] (kangrunaan), [[Waig Kori]] (sekondario), [[Pakistan]], [[India]]
| mouth_coordinates  = {{coord|23|59|40|N|67|25|51|E|display=inline,title}}
| mouth_elevation    = {{pagbaliwen|0|m|abbr=on}}
| progression        = 
| river_system       = 
| basin_size         = {{pagbaliwen|1165000|km2|abbr=on}}
| tributaries_left   = [[Karayan Zanskar]], [[Karayan Suru (Indus)|Karayan Suru]], [[Karayan Soan]], [[Karayan Jhelum]], [[Karayan Chenab]], [[Karayan Ravi]], [[Karayan Beas]], [[Karayan Sutlej]], [[Karayan Panjnad]], [[Karayan Ghaggar-Hakra]], [[Karayan Luni]]
| tributaries_right  = [[Karayan Shyok]], [[Karayan Hunza]], [[Karayan Gilgit]], [[Karayan Swat]], [[Karayan Kunar]], [[Karayan Kabul]], [[Karayan Kurram]], [[Karayan Gomal]], [[Karayan Zhob]]
| custom_label       = 
| custom_data        = 
| extra              = 
}}
[[Papeles:Thal Canal.JPG|thumb|right|Ti Kanal Thal manipud iti karayan Indus, [[Pakistan]]]]
Ti '''Karayan Indus ''' ({{lang-sa|सिन्धु Sindhu}}; {{Nastaliq|دریائے سندھ}}; {{lang-ur|Daryā-e Sindh}}; {{lang-hi|सिन्धु नदी Sindhu}}; {{lang-sd|سنڌو Sindhu}}; {{lang-pnb|{{Nastaliq|سندھ Sindh}}}}; {{lang-gu|સિંધુ નદી Sindhu}}; {{lang-ps|اباسين [[Abasyn|Abāsin]] Ama ti Karkarayan}}; {{lang-fa|رود سند Rūd-e Sind}}; {{lang-ar|السند Al-Sind}}; {{bo|t=སེང་གེ།་གཙང་པོ|}} ''Sênggê Zangbo'' "Karayan Leon"; {{lang-el|Ἰνδός}}, ''Indós''; [[Turki]]: ''Nilab'') ket maysa a nangruna a karayan nga agayus idiay [[Pakistan]]. Adda pay dagiti dalannna babaen ti akinlaud a [[Tibet]] (idiay [[Tsina]]) ken [[Akin-abagatan nga India]].

Daytoy ket nagtaud idiay [[Banak Tibetano|Tibetano a banak]] idiay asideg ti [[Danaw Mansarovar]], ti karayan ket agayus babaen ti rehion ti [[Ladakh]] ti [[Jammu ken Kashmir]], [[Gilgit]], [[Baltistan]] ken agayus babaen ti Pakistan iti maysa a turong nga agpaabagatan idiay intero a kaatiddog ti Pakistan a tumipon idiay [[Baybay Arabiano]] idiay asideg ti puerto a siudad ti [[Karachi]] idiay [[Sindh]]. Ti dagup a kaatiddog ti karayan ket {{pagbaliwen|3,180|km|mi|abbr=on}}. Daytoy ti kaatiddogan a karayan idiay Pakistan.

Daytoy a karayan ket addaan iti dagup a kalawa ti panagayus ti sumurok a {{pagbaliwen|1,165,000|km2|sqmi|abbr=on}}. Ti nakarkulo a tinawen a panagayusna ket agarup a {{pagbaliwen|207|km3|abbr=on}}, isu daytoy ti makaaramid ti maika-21 a kadakkelan a karayan iti lubong iti termino ti tinawen a panagayus. Ti [[Karayan Zanskar|Zanskar]] ket isu ti akin kanigid a tributario ti igidna idiay Ladakh. Kadagidiay tanap, ti akin kanigid nga igidna a tributario ket ti [[Chenab]] ket adda met daytoy kadagiti uppat a nangruna a tributario, a nanaganan ti [[Karayan Jhelum|Jhelum]], [[Karayan Ravi|Ravi]], [[Karayan Beas|Beas]] ken [[Sutlej|Satluj]]. Ti kangrunaan nga akin-kanawan nga igidna a tributario ket ti [[Karayan Shyok|Shyok]], [[Karayan Gilgit|Gilgit]], [[Karayan Kabul|Kabul]], [[Karayan Gomal|Gomal]] ken [[Karayan Kurram|Kurram]]. Daytoy ket agtaud manipud kadagiti karayan ken dagiti [[glasier]] ti Himalaya, ken ti karayan ket mangsuporta kadagiti [[ekosistema]] dagiti kalalainganna ti temperatura a kabakiran, dagiti [[tanap]] ken dagiti namaga nga igid ti away.

Ti Indus ket mangporma ti [[Karayan Indus Delta|delta]] ti [[Pakistan]] a naibagbaga idiay [[Vedic]] [[Rigveda]] a kas ti ''[[Sapta Sindhu]]'' ken ti [[Tattao nga Irani|Iraniko]] a [[Zend Avesta]] a kas ti ''[[Hapta Hindu]]'' (ti kayatna a sawen dagitoy dua ket ''Pito a Karkarayan''). Ti karayan ket isun ti taudan ti panakaskasdaaw idi las-ud ti Klasiko a Paset ti Panawen. Ni Ari Darius ti [[Persia]] ket inpatulodna ni [[Scylax ti Caryanda]] tapno sukimatenna ti karayan idi 510 BCE.

== Nagnagan ken etimolohia ==
Ti [[Sanskrito]] a balikas ti '''''Sindhu''''' ket kaibuksilaan ti karayan, alog wenno taaw, mabalin a nagtaud daytoy ti ramut a ''sidh'' a kayatna a sawen ket "saan a mapan". Ti ''Sindhu'' ket isu pay laeng ti lokal a panangibagbaga ti Karayan Indus.

Idiay [[Rigveda]], ti "Sindhu" ({{lang-sa|सिन्धु}}) ket isu ti nagan ti Karayan Indus.  Ti ''Sindhu'' ket naibagbaga iti mamin 176 a beses iti Rigveda, mamin 95 a beses iti ad-adu ngem maysa, nga ad-adu a naus-usar iti sapasap a kaibuksilan. Idiay Rigveda, a naisangsangayan kadagiti naud-udi a himno, ti kayat a sawen ti balikas ket naipabassit a mangitudo ti Karayan Indus, kas pagarigan ti listaan dagiti karayan ti [[Nadistuti sukta]]. Daytoy ket ti nagbanagan ti anomalia ti karayan nga adda ti maipapan ti lalaki a henero: amin a dadduma a [[Dagiti karayan ti Rigvedic|karkarayan ti Rigvedic]] ket maipapan ti babai a henero, saan laeng nga iti gramatika, ngem naipanpanunotan a kas dagiti [[diosa ti karayan|diosa]] ken maipadpada kadagiti nuang ken kabalio a babbai nga agpatpataud ti gatas ken mantekilia.

Ti balikas a ''Sindhu'' ket nagbalin a ''[[Hindu]]'' iti [[Pagsasao a Daan a Persiano|Daan a Persiano]].  Ti [[Taga-ugma a Griego]] a Ἰνδός ''(Indós,'' bunulod manipud iti Latin a kas ti ''Indus'') ket maysa a bibulbulod iti Daan nga [[Dagiti Irani a pagsasao|Iraniani]] a balikas.{{Sfn|Kuiper|2010|p=86}}  Ti nagan nga ''Indós'' ket naus-usay iti libro nga [[Indica (Arrian)|Indica]] ni Megasthenes para iti naingel a karayan a linasat babaen ni [[Alehandro ti Natan-ókt|Alejandro]] a naibatay iti nakaitawenan a pannkalaglagip ni [[Nearchus]].

Dagiti [[Taga-ugma a Gresia|taga-ugma a Griego]] ket nanginagnagan kadagiti Indiano (a ti agdama nga India iti labes ti Karayan Indus) a kas Ἰνδοί ''(Indói)'', ti tattao ti Indus.{{Sfn|Kuiper|2010|p=86}}{{Sfn|Encyclopædia Britannica}}

Iti [[Urdu]], ti opisial a pagsasao ti Pakistan, ti Indus ket naamammuan akas ti {{Nastaliq|'''درياۓ سِندھ'''}} ''(Daryā-e Sindh)''.  Kadagiti sabsabali a pagsasao iti rehion, ti karayan ket ammo a kas ti सिन्धु नदी ''(Sindhu Nadī)'' iti [[Hindi]], سنڌو ''(Sindhu)'' iti [[Pagsasao a Sindhi|Sindhi]], {{Nastaliq|سندھ}} ''(Sindh)'' iti [[Pagsasao a Punjabi|Punjabi]], સિંધુ નદી ''(Sindhu)'' iti [[Pagsasao a Gujarati|Gujarati]]; اباسين ''([[Abasyn|Abāsin]],'' lit. "Ama ti Karkarayan") iti [[Pagsasao a Pashto|Pashto]], رود سند ''(Rūd-e Sind)'' iti [[Pagsasao a Persiano|Persiano]], نهر السند ''(Naḥar al-Sind)'' iti [[Pagsasao nga Arabiko|Arabiko]], སེང་གེ།་གཙང་པོ ''(Sênggê Zangbo'', lit. "Karyan Leon") iti [[Pagsasao a Tibetano|Tibetano]], ken ''Nilab'' iti [[Turki]].

== Heograpia ==
=== Dagiti triburtario ===
* [[Karayan Nagar]]
* [[Karayan Astor]]
* Karayan Balram
* [[Karayan Dras]]
* Karayan Gar
* Karayan Ghizar
* [[Karayan Gilgit]]
* [[Karayan Gumal]]
* [[Karayan Kabul]]
* [[Karayan Kurram]]
* [[Karayan Panjnad ]]
* [[Karayan Shigar]]
* [[Karayan Shyok]]
* [[Karayan Sohan]]
* Karayan Tanubal
* [[Karayan Zanskar]]

== Heolohia ==
[[Papeles:IndusZanskar.jpg|thumb|Pagsasantan ti karayan Indus ken Zanskar . Ti Indus ket ab-ababa, nga agy-ayus manipud iti kanawan nga agpakanigid.]]
Ti Karayan Indus ket pakanenna ti Indus a paid ti submarino, nga isu daytoy ti maikadua a kadakkelan a sedimento a bagi iti Daga iti agarup a 5 riwriw a kubiko kilometro kadagiti materiales a nainurunor manipud kadagiti bantay. Ti panagad-adal kadagiti sedimento iti moderno a karayan ket mangipakpakita a ti  [[Karakoram]] a Kabambantayan iti akin-amianan a Pakistan ken India ket isu ti agmaymaysa a kangrunaan a taudan ti material, a ti Himalaya ti kaaduan a mangit-ited, kaaduan a babaen kadagiti dakkel a karayan ti Punjab (Jhelum, Ravi, Chenab, Beas ken Sutlej). Ti panagusig kadagiti sedimento manipud iti Baybay Arabo ket nangipakpakita a sakbay idi lima a riwriw a  tawtawen ti Indus ket naisilpo kadagiti karayan ti rehion ti [[Punjab region|Punjab]] nga idi ket nagay-ayus nga agpadaya idiay [[Ganges]] ken natiwtiliw kalpasan ti dayta a panawen.<ref>{{cite journal
| last        = Clift
| first       = Peter D.
| author2     = Blusztajn, Jerzy
| date         =  Disiembre 15, 2005 |  title       = Panagurnos manen ti akinlaud a sistema ti karayan ti Himalaya kalpasan idi lima a riwriw a tawtawen
| journal     = Katutubo
| volume      = 438
| pages       = 1001–1003
| doi         = 10.1038/nature04379
| pmid        = 16355221
| issue        = 7070
}}</ref> Ti nasapsapa nga obra ket nangipakpakita a ti darat ken lan-ak manipud idiay akinlaud a Tibet ket aba-butenna ti Baybay Arabo babaen idi 45 a riwriw a tawtawen, a mangipakpakita nga adda ti rimsua idi a duog a Karayan Indus ti dayta a panawen.<ref>{{cite journal
| last        = Clift
| first       = Peter D.
| author2 = Shimizu, N.| author3 = Layne, G.D.| author4 = Blusztajn, J.S.| author5 = Gaedicke, C.| author6 = Schlüter, H.-U.| author7 = Clark, M.K.| author8 = Amjad, S.
| date        = Agosto 2001
| title       = Panagrang-ay ti Indus a Paid ken ti kinapangrunana para iti pakasaritaan ti panagkutkot ti Lumaud a Himalaya ken Karakoram
| journal     = GSA Bulletin
| volume      = 113
| issue       = 8
| pages       = 1039–1051
| doi         = 10.1130/0016-7606(2001)113<1039:DOTIFA>2.0.CO;2
}}</ref> Ti delta ti daytoy a karayan ti roto-Indus ket dimteng a nabirukan idiay Labneng Katawaz, idiay pagbeddengan ti Apgano-Pakistan.

Idiay rehion ti [[Nanga Parbat]], ti kaadu ti panagkukot babaen ti Karayan Indus kalpasan ti pannakatiliw ken panangibaw-ing iti kaunegan ti dayta a lugar ket naipanpanunotan a nangiyeg kadagiti tengnga ken akin-baba nga ukis ti batbato iti rabaw.<ref>{{cite journal
| last        = Zeitler
| first       = Peter K.
| author2   = Koons, Peter O.| author3 = Bishop, Michael P.| author4 = Chamberlain, C. Page| author5 = Craw, David| author6 = Edwards, Michael A.| author7 = Hamidullah, Syed| author8 = Jam, Qasim M.| author9 = Kahn, M. Asif| author10 = Khattak, M. Umar Khan| author11 = Kidd, William S. F.| author12 = Mackie, Randall L.| author13 = Meltzer, Anne S.| author14 = Park, Stephen K.| author15 = Pecher, Arnaud| author16 = Poage, Michael A.| author17 = Sarker, Golam| author18 = Schneider, David A.| author19 = Seeber, Leonardo| author20 = Shroder, John F.
| date       = Oktubre 2001
| title       = Naukisan a panagobra manen idiay Nanga Parbat, Pakistan: Dagiti metamorpiko a nagbanagan ti maipapan ti pudot ken mekanikal a panagtitipon nga inaramid ti panagkutkot
| journal     = Tektonika
| volume      = 20
| issue       = 5
| pages       = 712–728
| doi         = 10.1029/2000TC001243
}}</ref>

== Dagiti paammo ==
{{Reflist}}

== Dagiti nagibasaran ==
*Albinia, Alice. (2008) ''Dagiti Imperio ti Indus: Ti Sarita ti maysa a Karayan''. Umuna nga Edision ti Amerikano (20101) W. W. Norton & Company, New York. {{ISBN|978-0-393-33860-7}}.
*{{1911|wstitle=Indus}}
*World Atlas, Mileni nga Edision, pg 265.
*Jean Fairley, "Ti Leon a Karayan", Karachi, 1978

== Dagiti akinruar a silpo ==
{{Commonscat-inline|Indus River|Karayan Indus}}
*[http://blankonthemap.free.fr/ Blankonthemap] Sapot a pagsaadan ti Akin-amianan a Kashmir

{{Kontrol ti autoridad}}
{{DEFAULTSORT:Indus}}
[[Kategoria:Karayan Indus| ]]
[[Kategoria:Dagiti karayan ti India]]
[[Kategoria:Dagiti karayan ti Pakistan]]
[[Kategoria:Dagiti Rigveda a karayan]]
[[Kategoria:Dagiti sagrado a karayan]]
[[Kategoria:Dagiti karayan ti Tsina]]
[[Kategoria:Dagiti karayan ti Tibet]]
[[Kategoria:Dagiti sangalubongan a karayan ti Asia]]
[[Kategoria:Nangruna nga artikulo]]