Kordiliera Sentral (Luzon)
| Kordiliera Sentral | |
|---|---|
 Dagiti akin-abagatan a patingga ti kabambantayan kas makita manipud kadagiti tanap ti Sison | |
| Kangatuan a punto | |
| Pantok | Bantay Pulag |
| Kangato | 9,587 ft (2,922 m) |
| Heograpia | |
.svg)  | |
| Pagilian | Filipinas |
| Dagiti probinsia | |
| Nagsasabtan | 17°20′N 120°57′E / 17.333°N 120.950°ENagsasabtan: 17°20′N 120°57′E / 17.333°N 120.950°E |
Ti Kordiliera Sentral ket ti dakkel a kabambantayan a mabirukan idiay akin-amianan a paset ti isla ti Luzon, idiay Filipinas. Adu met dagiti probinsia a mangbeddeng daytoy, ti Benguet, Abra, Kalinga, Apayao, Mountain Province, Ifugao, Ilocos Sur ken Ilocos Norte. Iti amianan, daytoy ket agpatingga idiay Luek Pasaleng, Ilocos Norte, nga idiay ket labsan ti rangtay ti Viaducto ti Patapat. Daytoy ket maisilpo iti Sierra Madre babaen ti Banbantay ti Caraballo idiay probinsia ti Nueva Vizcaya. Idi panawen dagiti Kastila, ti napno a kabambantayan ket tinawtawagan idi ti Nueva Provincia, (Baro a Probinsia).[1]
Dagiti agtataeng dioty ket dagiti nawaya a pederasion dagiti tribu a tagikua ti banbantay. Kaaduan ket dagiti tertiario a nasursuruan a Taga-Kordiliera nga agsasao ti Ingles, gapu ta daytoy ket isu ti kadawyan nga inus-usar a panangisuro ti agpang ti kolehio iday Filipinas. Ti Ingles ket naisursuro pay iti nangato nga eskuela, ken ti pay Filipino (Tagalog). Awan kadagitoy a pagsasao ket naisasao iti pagtaengan wenno iti trabaho.
Heograpia
[urnosen | urnosen ti taudan]Ti Gran Kordiliera ket isu ti kadakkelan a kabambantayan idiay Filipinas. Daytoy ket buklenna ti agarup a 1/6 iti sibubukel nga isla ti Luzon nga addaan iti dagup a kalawa iti 18,300 km2. Ti Filipinas, a kas maysa a purpuro dagiti 7,100 nga is-isla, ket mabirukan idiay pagbaetan ti Baybay Abagatan Tsina iti laud ken ti Baybay Filipinas ken ti Taaw Pasipiko iti daya. Dagiti nangruna nga islana ket ti Luzon] (a pakabirukan ti kapitoliona iti Manila), Mindanao ken Visayas. Ti dagup a kalawa ket 301,000 km2.
Dagiti nailian a parke
[urnosen | urnosen ti taudan]- Nailian a Parke ti Balbalasang-Balbalan
- Nailian a Parke ti Turod Cassamata
- Nailian a Parke ti Bantay Data
- Nailian a Parke ti Bantay Pulag
- Nailian a Parke ti Turod dagiti Bannuar ti Akin-amianan a Luzon
Tattao
[urnosen | urnosen ti taudan]Populasion
[urnosen | urnosen ti taudan]Ti populasion ti Kordiliera ket agarup a 1.1 riwriw, agarup a 2% ti populasion ti Filipinas.
Daytoy ket kaputotan a dominio dagiti Taga-Kordiliera ('tattao manipud iti kabambantayan'). Daytoy ket nabingbingay kadagiti innem a probinsia ken dagiti pito nga etno-lingguistiko a grupo: Abra (Tinggian), Apayao (Isneg), Benguet (Kankanaey ken Ibaloi), Ifugao (Ifugao), Kalinga (Kalinga, Isneg), Mountain Province (Kankanaey).[2]
Ti maysa pay nga alternatibo a listaan para kadagiti tribu ti Akin-amianan a Filipinas ket: Apayao/Isnag, Abra/Tinguian, Kalinga, Gaddang, Applai, Mountain Province/Bontoc, Bontok, Bago, I-lagod, Kankana-ey, Kankanai, Balangao, Ibaloi, Ifugao, Ikalahan, Kalanguya, Karao, ken Ilongot.
Idi panawen ti Amerikano a panagturay iti Filipinas, dagiti aggigiddiat a tattao ti Kordiliera ket saan a naaw-awatan ken isuda ket naitiptipon babaen ti maymaysa a nagan, ti 'Igorot'. Kadagiti dadduma met a sirkulo, a naipangpangruna iti politika, daytoy a termino ket nakaala iti madi a pakailasinan. Iti agdama a panagusar, dagiti taga Akin-amianan a Kordiliera ket us-usarenda daytoy a makadadael, no agsasao kadagiti tattao manipud iti akin-daya a Mountain Province.
Kultura ken pagsasao
[urnosen | urnosen ti taudan]Ti tunggal maysa kadagiti pito a nangruna nga etno-lingguistiko a grupo ket addaan iti bukod a pamilia dagiti pagsasao ken dagiti kultura. Malaksid ti bukodda a kultura ti tribu, adda met ti Kordiliera a kultura a kaaduan a sinukog babaen ti heograpia iti Kordiliera, ken ti kadawyan a tawidda iti resistansia dagiti mangraraut nga imperial a bileg (kadagiti napalabas a panawen ti Espania, Estados Unidos, Hapon – ken kalpasan idi 1946 ti sentral a gobierno ti Manila ket panggep pay a kasta), ken mairaman ti agtultuloy nga iyuulay dagiti taga-look.[2]
Uray met ti panagresistansiada kadagiti taga-look, ti ekonomiko a pagsasao nga inus-usar iti amin a Kordiliera ket Ilokano, nga inampon daytoy manipud kadagiti agtagtagilako a taga-look manipud iti Ilocos.
Dagiti Taga-Kordiliera ket dagiti grupo ti indehenio a tattao, a kas mabigbigan ti linteg ti Republika, nga addaan kadagiti bukodda a tinawid a linlinteg. Dagiti tinawid a linteg ket umuna a mausar sakbay dagiti linteg ti Republika. Dagiti kriminal a linteg ti tribu ket umuna a mausar sakbay ti Kriminal a Kodigo ti Filipinas.
Galeria
[urnosen | urnosen ti taudan]-
-
-
-
Ginget Pasil, Akin-ngato a Kalinga, a naimatangan manipud idiay ngato ti Bessang Magmag-an, nga natan-awan manipud iti laud-amianan-laud, Hulio 2008. -
Akin-ngato nga Eskuela ti Elementaria ti Uma, Ginget Pasil, Akin-ngato a Kalinga, naimatangan manipud idiay Ag-gama aginggana idiay Duya-as, Hulio 2008. Kitaen ti kaadayo manipud iti kalsada (tengnga a kanigid). -
Ti laeng pagserrekan manipud iti igid ti kalsada aginggana iti Akin-ngato nga Elementaria nga Eskuela ti Uma Kalinga (likudan) ken babaen ti ti maysa nga oras a panagkalay-at iti pitak. Natan-aw idi Disiembre 2008.
