Jump to content

Urano

Urnosen dagiti silpo
Manipud iti Wikipedia, ti nawaya nga ensiklopedia
(Naibaw-ing manipud iti Uranus)
Urano ⛢
Uranus as seen by Voyager 2
Ti Urano a maipakpakita nga awan ti langlanga nga innala daytoy ti Voyager 2
Discovery
NangduktalWilliam Herschel
Petsa a naduktalanMarso 13, 1781
Dagiti panangikeddeng
Panangibalikas/ˈjʊərənəs/ (Maipanggep iti daytoy nga unidengngen) wenno /jʊˈreɪnəs/ (Maipanggep iti daytoy nga unidengngen)
Dagiti pangilasinUranian
Dagiti pakailasinan ti panaglikmut[4][a]
Panawen J2000
Aphelion
  • 3,004,419,704 km
  • 20.083 305 26 AU
Perihelion
  • 2,748,938,461 km
  • 18.375 518 63 AU
  • 2,876,679,082 km
  • 19.229 411 95 AU
Eksentrisidad0.044 405 586
369.66 alaldaw[2]
6.81 km/s[2]
142.955 717°
Paglikigan0.772 556° aginggana ti Ekliptika
6.48° aginggana ti ekuador ti Init
1.02° aginggana ti Saan a nagbalbaliw a dalumpinas[3]
73.989 821°
96.541 318°
Dagiti ammo a satelite27
Dagiti pisikal a pakailasinan
Rayus ti ekuador
25,559 ± 4 km
4.007 ti Daga[5]
Rayus ti polar
24,973 ± 20 km
3.929 ti Daga[5]
Panagdalumpinas0.022 9 ± 0.000 8[b]
Sirkumperensia159,354.1 km[6]
8.115 6×109 km2[6]
15.91 ti Daga
Tomo6.833×1013 km3[2]
63.086 ti Daga
Masa(8.6810 ± 0.0013)×1025 kg
14.536 ti Daga
GM=5 793 939 ± 13 km3/s2
Promedio a densidad
1.27 g/cm3[2]
8.69 m/s2[2]
0.886 g
21.3 km/s[2]
−0.718 33 nga al-aldaw
17 o 14 min 24 s[5]
Kapardas ti panagtayyek ti ekuador
2.59 km/s
9,320 km/h
97.77°[5]
Panagpangato ti kanawan ti amianan nga ungto
17 o 9 min 15 s
257.311°[5]
Deklinasion ti amianan nga ungto
−15.175°[5]
Albedo0.300 (Bono)
0.51 (geom.)[2]
temp. ti rabaw min mean max
1 bar nga agpang 76 K
0.1 bar
(tropopausa)[7]		 49 K 53 K 57 K
5.9 aginggana ti 5.32[2]
3.3"–4.1"[2]
Atmospeara[7][9][10][c]
27.7 km[2]
Pakabuklan babaen ti tomo(Ab-ababa ngem 1.3 bar)
83 ± 3%hidroheno (H2)
15 ± 3%helio
2.3%metano
0.009%
(0.007–0.015%)		hidroheno deuterio (HD)[8]
Dagiti yelo:
ammoniako
danum
ammonio hidrosulpuro (NH4SH)
metano (CH4)

Ti Urano ket isu ti maikapito a planeta manipud iti Init. Isu daytoy ti addaan iti maikatlo a rayos ti planeta ken ti maikapat a kadakkelan a masa ti planeta iti Sistema a Solar. Nainaganan daytoy manipud iti diosen ti Griego iti langit a ni Urano (Taga-ugma a Griego: Οὐρανός), ti amam ni Kronus (Saturno) ken apo ni Zeus (Hupiter). Nupay daytoy ket makita iti mata a kas dagiti klasiko a planeta, daytoy ket saan a naibigbigan a kas maysa a planeta dagiti taga-ugama nga agpalpaliiw gapu ta nalidem ken nabuntog a panagliklikmut na.[11] Ni Apo William Herschel ket nagirangaran ti pannakadiskobre na idi Marso 13, 1781, a panakapada ket ti naam-ammuan a pagbeddengan iti Sistema a Solar para iti pinakauna iti moderno a pakasaritaan. Ti Urano ket isu pay ti immuna a planeta a naduktalan babaen ti teleskopio.

Ti Urano ket kapadpadana ti panakabuklan ti Neptuno, ken dagitoy ket aggiddiatda ti kimiko a pakabuklan ngem dagiti daddadakkel a higante nga alingasaw, a Hupiter ken Saturno. Dagiti astronomo ket sagpaminsanda nga inkabkabil iti sabali a kategoria a tinawtawagan a kas dagiti "higante a yelo". Ti tangatang ti Urano, bayat a kapadpada iti kangrunaan a pakabuklan ti hidroheno ken helio ti Hupiter ken Saturno , ket aglaon kadagiti ad-adu a "yelo" a kas ti danum, amoniako ken meano, ken mairaman dagiti tugot dagiti hidrokarbon.[7] Daytoy ti kalamiisan a planetario a tangatang iti Sistema a Solar, nga adda ti kababaan a temperatura ti 49 K (−224 °C). Adda daytoy ti narikut a, nagtutuon nga ule a patakder, a naipanunotan a ti danum ti pakabuklan dagiti nababbaba nga ulep, ken ti metano ti naipanunotan a mangbukel ti ngato a tuon dagiti ulep.[7] Iti panagiddiat, ti uneg ti Urano ket kangrunaan a buklen dagiti yelo ken bato.[12]

Kasla dagiti sabali a higante a planeta, ti Urano ket adda ti maysa a singsing a sistema, ti maysa a magnetoesperio, ken dagiti nadumaduma a bulan. Ti Urano a sistema ket adda ti naisangsangayan a panakaaramid kadagiti planeta gapu ta ti aksis a panagtayyek ket nagbatuag a nakairig, a gangani iti dalumpinas ti panagtayyekna ti Init. Isu ngarud a dagiti amianan ken abagatan nga ungtona ket naisanglad diay pakakitaan ti ekuador kadagiti kaaduan a planeta.[13] Idi 1986, dagiti ladawan manipud iti Voyager 2 ket nangipakita ti Urano a kas awan ti langana a planeta iti makitkita a lawag nga awan dagiti banda ti ulep wenno dagiti bagio a nakaitaripnongan dagiti sabali a higante.[13] Dagiti naindagaan nga agpalpaliiw ket nakakitada kadagiti senial ti tiempo a panagbalbaliw ken umadadu nga aktibidad ti tiempo kadagiti napalabas a tawen iti panagasideg ti Urano ti bukodna nga ekuinosio. Ti kapardas ti angin idiay Urano ket makaabot ti 250 a metro tunggal maysa a segundo (900 km/h, 560 mph).[14]

Pakasaritaan

[urnosen | urnosen ti taudan]

Pannakaduktal

[urnosen | urnosen ti taudan]

Ti Urano ket kaaduan a napalpaliiw idin sakbay a naduktalan a kas maysa a planeta, ngem sapasap daytoy napagkamalian a kas maysa a bituen. Ti kasapaan a nairehistro a panakakita ket idi 1690 idi ni John Flamsteed napaliiwna ti planeta ti innem a beses, a nangikatologo daytoy a kas ti 34 Tauri. Ti Pranses nga astronomo a ni Pierre Lemonnier ket napaliiwna ti Urano iti sangapulo ket dua a beses idi nagbaetan ti 1750 ken 1769,[15] a mairaman kadagiti nagsasaruno a rabii.

Ni William Herschel ket pinaliiwna ti planeta idi Marso 13, 1781 bayat nga isu ket adda idiay hardin ti balayna idiay 19 New King Street idiay ili ti Bath, Somerset, Inglatera (a tattan ket ti Herschel a Museo iti Astronomia),[16] ngem immuna nga inreportana daytoy (on Abril 26, 1781) a kas maysa a "bandus".[17] Ni Herschel ket "nagaramid kadagiti serye ti panagpalpaliiw iti paralahe dagiti saan nga agkukuti a bituen",[18] a nagus-usar ti bukodna a naidaremdem a teleskopio.

Isu ket nangirehistro ti wanakanna "Idiay pagkapat nga asideg ti ζ Tauri … a ti [a] Nebulusa a bituen wennobandus ngata".[19] Idi Marso 17, nga isu ket nagisurat ti, "Nagbirukak para iti Bandus wenno Nebulusa ket nabirukak a daytoy ket maysa a Bandus, gapu ta daytoy ket nagbalbaliw ti lugarna".[20] Idi inpresentana ti dinuktalanna idiay Naarian a Kagimongan, isu ket nagtultuloy a nangikeddeng nga isu ket nakabiruk ti maysa a bandus bayat a pudno a nangipadpada daytoy ti maysa a planeta:[21]

Ti kapigsa a naikabilko idi immuna a nakitak ti bandus ket 227. Manipud ti panakasanay ammok a ti diametro dagiti saan nga agkutkuti a bituen ket saan a proprsional a naipadakkel kadagiti nangatngato a kapigsa, as planets are; isu ngarud nga ikabilkon ti kapigsa iti 460 ken 932, ken nabirukak a ti diametro ti bandus ket dimmakkel a maipada ti kadakkel ti kapigsa, a kastoy koma, iti panagipagpagarup iti daytoy ket saan nga agkutkuti a bituen, bayat a ti diametro dagiti bituen a nangipadaak ket saan a dimaakkel ti kapadana a pannakaibagi. Ti maipatinayon, ti bandus ket ad-adu a naipadpadakkel iti las-ud a mabalin a maipalubusan ti lawag, a nagparang daytoy a nanakudrep ken saan a nalawag kadagitoy a nalatak a kapigsa, bayat a dagitibituen nakapreserbada kadati karanigda ken panakailaslasin manipud kadagiti rinibu a panagpalpaliiwko nga ammok a mataginayonda. Ti sumatuno ket mangipakita dagiti inpagpagaruko ket nasayaat a naipatakderan, daytoy ket mangpaneknek ti Bandus a pinalpaliiwan tayo.

Replika ti teleskopio nga inusar babaen ni Herschel ti panagduktalna ti Urano (William Herschel a Museo, Bath)

Ni Herschel pinakaammoanna ti Naarian nga Astronomo, a ni Nevil Maskelyne, tinainduktalanna ken nakaawat ti nakaalalilaw a sungbat manipud kaniana idi Abril 23: "Diak ti panagtawagko daytoy. Daytoy ket kasla maysa a sapasap a planeta nga aggungunay ti maysa a pagtayyekan nga a gangani a sirkulo a kalas ti init ket maysa a Bandus nga aggungunay ti eksentriko nga elipsis. Saanak pay a nakakita ti maysa a koma wenno ipusna".[22]

Bayat a ni Herschel ket nagtultuloy a naganannad a nagpalpalawag tibaro a banagna a kas maysa a bandus, dagiti sabali nga astronomo ket nangrugrugidan a nagipagpagarup a daytoy ket saan a bandus. T Ruso nga astronomo a ni Anders Johan Lexell ket isu idi ti immuna a nagkarkulo ti panagtayyek ti baro a banag[23] ken ti gangani a sirkulo a panagtayyekna ket nagiturong kaniana a nangipatingga a daytoy ket maysa a planeta ken saan a bandus. Ti Berlin nga astronomo a ni Johann Elert Bode ket nagipalawag ti dinuktalan ni Herschel a kas ti "maysa nga aggungunay a bituen a mabalin a maipanunotan a kellaat a di am-ammo a kasla planeta a banag nga agpalpalikmut ti las-ud iti Saturno".[24] Ni Bode ket nangipatingga a ti gangani a sirkulo a panagtayyekna ket maysa a planeta ken saan a bandus.[25]

Daytoy a banag sapasapen a nawawat a kas maysa a planeta. Babaen idi 1783, ni Herschel ket bukod a nangawat ti daytoy a kinapudno kenni Joseph Banks ti presidente ti Naarian a Kagimongan: "Baabaen dagiti panagpalpaliiw dagiti nalatak nga astronomo idiay Europa maipakita a ti baro a bituen, nga addaak ti dayaw a nangitudo kaniada idi Marso 1781, ket maysa a Primario a Planeta ti bukodtayo a Sistema a Solar."[26] Iti pammadayaw kadagiti nagun-odna, ni Ari George III ket nangited kenni Herschel ti tinawen a tangdan a £200 iti kondison nga isu ket ket umalis idiay Windsor tapno ti Naarian a Pamilia ket maikkanda ti gundaway a mangusar ti teleskopiona.[27]

Panaginagan

[urnosen | urnosen ti taudan]

Ni Maskelyne ket nagsalusod kenni Herschel a "mangited ti astronomiko a lubong ti parabor nga ikkan ti nagan ti planetam, nga isu daytoy ket kabukbukodam, ken dakami ket makapabaklanyan iti annong para iti panakaduktal daytoy."[28] Iti panagisungbat ti kiddaw ni Maskelyne, ni Herschel ket nangikeddeng a mangnagan ti banag ti Georgium Sidus (Bituen ni Georger), wenno ti "Georgiano a Planeta" a pammadayaw ti baro a patronna,a ni Ari George III.[29] Isu ket nangipalpalawag ti daytoy a keddeng iti maysa a surat para kenni Joseph Banks:[26]

Iti napasaw a paset dagiti panawen ti duog a panawen ti naibatay dagiti naibatay ti linteg a panaginagnagan ti Merkurio, Benus, Marte, Hupiter ken Saturno ket naited idi kadagiti Planeta, a kas dagiti nagnagan dagiti nangruna a bannuarda ken dagiti diosen. Iti agdamaga a ad-adu a pilosopiko a panawen daytoy ket narigrigat a mapalubosan ti isu met laeng apamay-an ken tawagan dagitoy a kas ti Juno, Pallas, Apollo wenno Minerva, para iti nagan ti baro a nainlangitan a bagbagi tayo. Ti umuna a pamanunotan ti ania man a naisangsangayna a pasamak, wenno namarangmang a mapagteng, ket kasla ti kronolohiana: no ti ania man a masakbayan a daytoy ket masaludsod, kaano idi a nabirukan daytoy naudi a naduktalan a Planeta? Daytoy ket mabalin a nasayaat a masungbatanto ti, 'Iti panagturay ni Ari George ti Maikatlo'.

Ni William Herschel, ti nakaduktal ti Urano

Ti insingasing ni Herschel a nagan ket saan anadayeg iti ruar ti Britania, ken dagiti sabsabali a nagnagan ket naisingsingasing idin. Ti astronomo a ni Jérôme Lalande ket nangisingasing a managana ti palaneta iti Herschel a kas pammadayaw ti nakaduktal ti daytoy.[30] Ti Sueko nga astronomo a ni Erik Prosperin ket nangisingasing ti nagan a Neptuno a daytoy ket sinuportaran babaen dagiti astronomo a nagayat ti kapanunotan tapno maipalagip kadagiti panagbaligi ti plota ti Naarian a Marina ti Britania iti panawen ti Rebolusionario a Gubat ti Amerikano babaen ti panagtawag ti baro a planeta iti Neptuno George III wenno Neptuno Gran Britani.[23] Ni Bode ket pinilina ti Urano, ti nai-Latin a bersion ti Griego a dios ti langit, a ni Ouranos. Ni Bode ket nangisuppiat a kas ni Saturno ket ama idi ni Hupiter, ti baro a planeta ket nasken a managanan kalpasan ti ama ni Saturno.[27][31][32] Idi 1789, ti kumaduaan ni Bode iti Naarian nga Akademia a ni Martin Klaproth ket nanginagan ti baro a a naduktalaan nga elemento ti "uranio" para iti panagsuporta ti panagpili ni Bode.[33] Ti dimtengan daytoy, ti singasing ni Bode ket nagbalbalin anawatiwat a naus-usar, ken nagbalin a sapasap daytoy idi 1850 idi ti Opisina ti Nautiko nga Almanak, ti naudi a nabatbati, ket nangisukat ti panagus-usar ti Georgium Sidus iti Urano.[31]

Nomenklatura

[urnosen | urnosen ti taudan]

Ti Urano ket isu-isu ti planeta a ti naganna ket naala manipud iti Griego a mitolohia ngem ti Romano a mitolohia: ti Griego a "Οὐρανός" ket simmangpet iti Ingles babaen ti Latin nga "Ūranus".[34] Ti panaginagan ti Urano ket "Uraniano".[35] Daytoy ket adda ti dua nga astronomiko a simbolo. Ti immuna a naisingasing, ♅,[d] ket insingasing idi babaen ni Lalande idi 1784. Iti maysa a surat para kenni Herschel, ni Lalande ket nangilawlawag a kas ti "un globe surmonté par la première lettre de votre nom" ("ti maysa a globo a napatoktokan babaen ti umuna a letra ti apelyidom").[30] Ti naudi a naisingasing, ⛢,[e] ket maysa asabali a kita dagiti simbolo para iti Marte ken ti Init gapu ta ti Urano ket isu ti Langit idi iti Griego a mitolohia, a naipanpanunotan nga inturayan babaen dagiti nagtitipon a bileg ti Init ken Marte.[36] Kadagiti pagsasao nga Insik, Hapon, Koreano, ken Bietnamis, thi nagan ti planeta ket literal a naipatarus a kas ti langit ari bituen (天王星).[37][38]

Pagliklikmutan ken pagtayyekan

[urnosen | urnosen ti taudan]
Ti Urano ket maminsan nga aglikmut iti Init iti tunggal maysa nga 84 a tawtawen ti Daga. Ti natimbengan a kaadayuna manipud iti Init ket agarup a 3 a bilion km (agarup a 20 AU)
Ti 1998 di agpayso a maris nga-infrared a ladawan ti Urano a mangipakpakita dagiti banda ti ulep, dagiti singsing, ken bulbulan a nagun-od babaen ti NICMOS kamera ti Hubble a teleskopio ti Limbang.

Ti Urano ket maminsan nga aglikmut iti Init iti tunggal maysa nga 84 a tawtawen ti Daga. Ti natimbengan a kaadayuna manipud iti Init ket agarup a 3 a bilion km (agarup a 20 AU). Ti karaniag ti lawag ti init idiay Urano ket agarup a 1/400 iti Daga.[39] Dagiti pagliklikmutanna nga elemento ket immuna a nakarkulo idi 1783 babaen ni Pierre-Simon Laplace.[40] Iti panakasakbayan ti panawen, dagiti madi a naggiddiatan ket nangrugi a naiparparang ti nagbaetan ti naipadto ken dagiti naipalpaliiw a pagliklikmutan, ken idi 1841, ni John Couch Adams ket immuna a nangisingasing a dagiti pagiddiatan ket mabalin a gapu ti grabitasional a panagginnuyod dagiti saan a makitkita a planeta. Idi 1845, ni Urbain Le Verrier ket nangrugrugi kadagiti nawaya a panagsuksukisokna kadagiti pagliklikmutan ti Urano. Idi Septiembre 23, 1846, ni Johann Gottfried Galle ket nakaduktal ti baro a planeta, ket ninaganan daytoy ti Neptuno, iti gangani nga asideg ti naipadto a puesto babaen ni Le Verrier.[41]

Ti panagpuspusipos a paset ti panawen ti uneg ti Urano ket 17 nga oras, 14 minutos, nga agpakanawan (retrogrado). A kas dagiti amina a higante a planeta, ti akinngato a tangatangna ket makasanay kadagit napigsa nga angin iti turong ti panagliklikmutan. Kadagiti adda a latitud, a kas ti agarup a dua a pagkatlo a kaadayo manipud iti ekuador aginggana ti abagatan nga ungto, dagiti makitkita a langa ti tangatang ket naparpardasda nga aggungunay, a makaararamid daytoy ti napno a panagtaytayyek iti basbassit ngem 14 nga oras.[42]

Pakbu a pagtayyekan

[urnosen | urnosen ti taudan]

Ti Urano ket adda ti pakbu a pagtayyekan ti 97.77 a degrado, isu a ti pagliklikmutanna a ket agarup a paralelo ti dalumpinas ti Sistema a Solar. Daytoy ket mangited kadagiti kompleto a panagbalbaliw ti tiempona a saan a maar-aramid dagiti sabali a nangruna a planeta. Dagiti sabali a planeta ket mabalin a isirmata nga agtayyek a kas ti napakbu nga agtaytayyek a tarampo iti dalumpinas ti Sistema a Solar, bayat a ti Uyano ket agtaytayyek a kas ti napakbu nga agtultulid a bola. Iti asideg ti panawen dagiti Uraniano a solstisio, ti maysa nga ungto ket kankanayon a sanguenna ti Init bayat a dagiti sabali nga ungto liklikudanda. Adda laeng ti akikid a gisla ti lawlaw ti ekuador ti makasanay ti maysa a napardas a siklo ti rabii ken aldaw, ngem no ti Init ket nababa unay iti horisonte a kasla ti polar a rehion ti Daga. Iti sabali a bangir a pagtayyekan ti Urano ti puesto dagiti ungto a panakaisangona ti Init ket baliktad. Ti tunggal maysa nga ungto ket makaala iti agarup a 42 a tawtawen ti agtultuloy a lawag ti init, a sarunuen babaen ti 42 a tawtawen ti kinasipnget.[43] Iti asideg ti pamnawen dagiti ekuinosio, ti Init ket sanguenna ti ekuador ti Urano a mangited ti maysa a paset ti panawen dagiti siklo ti aldaw-rabii a kapadpada a makitkita kadagiti sabsabali a planeta. Ti Urano ket naabotanna ti kinaudi nga ekuinosio idi Disiembre 7, 2007.[44][45]

Akin-amianan a hemisperio Tawen Akin-abagatn a hemisperio
Kalamiisan a solstisio 1902, 1986 Kalgaw ar solstisio
Bernal nga ekuinosio 1923, 2007 Otonio nga ekuinosio
Kalgaw a solstisio 1944, 2028 Kalamiisan a solstisio
Otonio nga ekuinosio 1965, 2049 Bernal nga ekuinosio

Ti maysa apagbanagan ti pagtayyekan apuesto ket, iti katimbengan ti las-ud ti tawen, dagiti polar a rehion ti Urano ket makagun-od ti ad-adu nga enerhia manipud iti Init ngem dagiti rehionna ti ekuador. Uray kasta, ti Urano ket napudpudot idiay ekuadorna ngem dagiti ungtona. Ti panggep a mekanismo a gapuanan daytoy ket di ammo. Ti rason ti naisangsangayan a pakbu a pagtayyekan ti Urano ket saan pay unay a naamammoan, ngem ti kadawyan a panagipagarup ket iti las-ud ti pannakaporma ti Sistema a Solar, ti maysa a kapada a kadakkel ti Daga a protoplaneta ket dinungparna ti Urano, a naggappuan ti nadadael a pannakpuestona.[46] Ti abagatn nga ungto ti Urano ket gangani a dagus a naiturong idi iti Init idi las-ud ti panawen ti ilalabas a panagtayab tiVoyager 2' idi 1986. Ti pannakanagan ti daytoy nga ungto a kas ti "abagatan" ket agus-usar ti panakaipalpalawag nga inkeddeng ti Internasional a Kappon ti Astronomiko, a nainaganan a ti amianan nga ungto ti maysa a planeta wenno satelite ket nasken a ti ungto nga agturturong ti ngato ti saan nga agbalbaliw a dalumpinas ti Sistema a Solar, uray no ania man ti pagturturungan a panagtaytayyek ti planeta[47][48] Ti sabali pay a taripnong ket sagpaminsan a naus-usa, a ti amianan ken abagatn nga ungto ti maysa a bagi ket naipalpalawagan iti alagaden ti kanawan nga ima a mainaig ti turong ti pagliklikmutan.[49] Iti termino ti daytoy kinaudi a sistema ti nagsasabtan ti amianan nga ungto ti Urano ti adda ti lawag ti init idi 1986.

Dagiti nota

[urnosen | urnosen ti taudan]
  1. ^ Dagiti panagpalpalikmut nga elemento ket itudo na ti Urano a sistema, ken dagiti napardas nga oskulador a pateg iti umisu a J2000 a panawen. Ti barisentro a kantidad ket naited ngamin ket, ti panaggiddiat iti planetario a sentro, saan da a makaala kadagiti makita a panagsuksukat ti inaldaw a panag-gunay dagiti bulan.
  2. ^ Naikarkulo babaen dagiti datos manipud iti Seidelmann, 2007.[5]
  3. ^ Karkulo ti He, H2 ken CH4 dagiti molar praksion a naibatay ti 2.3% a panagtitipon ti kaadu iti metano aginggana ti hidrogeno ken ti 15/85 He/H2 a kaadu a nairukod iti tropopausa.
  4. ^ Cf. Astronomiko a simbolo para iti Urano (saan a nasuportaran ti amin a kita ti letra)
  5. ^ Cf. Astronomiko a simbolo para iti Urano (saan a nasuportaran ti amin a kita ti letra)

Dagiti nagibasaran

[urnosen | urnosen ti taudan]
  1. ^ Seligman, Courtney. "Panagtayyek a Paset ti Panawen ken Kaatiddog ti Aldaw". Naala idi Agosto 13, 2009.
  2. ^ a b c d e f g h i j Williams, Dr. David R. (Enero 31, 2005). "Kinapudno a Papel tiUrano". NASA. Naala idi Agosto 10, 2007.
  3. ^ "Ti MeanPlane (Saan a nagbalbaliw a dalumpinas) iti Sistema Solar a lumablabas babaen ti barisentro". Abril 3, 2009. Naala idi Abril 10, 2009. (naipataud babaen ti Solex 10 Naiyarkibo 2015-05-24 iti Wayback Machine sinurat babaen ni Aldo Vitagliano; kitaen pay ti Saan a nagbalbaliw a dalumpinas)
  4. ^ Yeomans, Donald K. (Hulio 13, 2006). "HORIZONS System". NASA JPL. Naala idi Agosto 8, 2007. Idiay sitio, mapan iti "web interface" ken pilien ti "Epemeris a Kita: DAGITI ELEMENTO", "Puntaan a Bagi: Urano a Barisentro" ken "Sentro: Init".
  5. ^ a b c d e f g Seidelmann, P. Kenneth; Archinal, Brent A.; A'Hearn, Michael F.; et al. (2007). "Report of the IAU/IAG Working Group on cartographic coordinates and rotational elements: 2006". Celestial Mechanics and Dynamical Astronomy. 98 (3): 155–180. Bibcode:2007CeMDA..98..155S. doi:10.1007/s10569-007-9072-y.
  6. ^ a b Munsell, Kirk (Mayo 14, 2007). "NASA: Eksplorasion iti Sistema a Solar: Dagiti planeta: Urano: Dagiti Kinapudno ken Bil-bilang". NASA. Naala idi Agosto 13, 2007.
  7. ^ a b c d Lunine, Jonathan I. (Septiembre 1993). "The Atmospheres of Uranus and Neptune". Annual Review of Astronomy and Astrophysics. 31: 217–263. Bibcode:1993ARA&A..31..217L. doi:10.1146/annurev.aa.31.090193.001245.
  8. ^ Feuchtgruber, H.; Lellouch, E.; Bezard, B.; Encrenaz; De Graauw; Davis (1999). "Panakita ti HD iti tangatang iti Urano ken Neptuno: mayasa a baro a pannakaala ti D/H a proporsion". Astronomia ken Astropisiko. 341: L17–L21. Bibcode:1999A&A...341L..17F.
  9. ^ Lindal, G. F.; Lyons, J. R.; Sweetnam, D. N.; Eshleman, V. R.; Hinson, D. P.; Tyler, G. L. (Disiembre 30, 1987). "The Atmosphere of Uranus: Results of Radio Occultation Measurements with Voyager 2". Journal of Geophysical Research. American Geophysical Union. 92 (A13): 14, 987–15, 001. Bibcode:1987JGR....9214987L. doi:10.1029/JA092iA13p14987. ISSN 0148-0227.
  10. ^ Conrath, B.; Gautier, D.; Hanel, R.; Lindal, G.; Marten, A. (1987). "The Helium Abundance of Uranus from Voyager Measurements". Journal of Geophysical Research. 92 (A13): 15003–15010. Bibcode:1987JGR....9215003C. doi:10.1029/JA092iA13p15003.
  11. ^ "MIRA a Pangpasyar kadagiti Bitbituen a Programa a Panag-adal iti Internet". Monterey a Instituto para iti Panagsukimaty iti Astronomia. Naala idi Agosto 27, 2007.
  12. ^ Podolak, M.; Weizman, A.; Marley, M. (Disiembre 1995). "Comparative models of Uranus and Neptune". Planetary and Space Science. 43 (12): 1517–1522. Bibcode:1995P&SS...43.1517P. doi:10.1016/0032-0633(95)00061-5.
  13. ^ a b Smith, B. A.; Soderblom, L. A.; Beebe, A.; Bliss, D.; Boyce, J. M.; Brahic, A.; Briggs, G. A.; Brown, R. H.; Collins, S. A. (4 Hulio 1986). "Voyager 2 in the Uranian System: Imaging Science Results". Science. 233 (4759): 43–64. Bibcode:1986Sci...233...43S. doi:10.1126/science.233.4759.43. PMID 17812889.
  14. ^ Sromovsky, L. A.; Fry, P. M. (Disiembre 2005). "Dynamics of cloud features on Uranus". Icarus. 179 (2): 459–484. Bibcode:2005Icar..179..459S. doi:10.1016/j.icarus.2005.07.022.
  15. ^ Dunkerson, Duane. "Urano—Maipanggep ti Panakaibaga, Panakabiruk, ken ti Panagipalpalawag Daytoy". thespaceguy.com. Naala idi Abril 17, 2007.
  16. ^ "Bath Preservation Trust". Naala idi Septiembre 29, 2007.
  17. ^ William Herschel; Watson, Dr. (1781). "Pannakalaglagipan ti maysa a Bandus, Babaen ni Mr. Herschel, F. R. S.; nga ikomunikado babaen ni Dr. Watson, Hun. iti Bath, F. R. S". Philosophical Transaksion ti Naarian a Kagimongan ti Londres. 71: 492–501. Bibcode:1781RSPT...71..492H. doi:10.1098/rstl.1781.0056.
  18. ^ Warnakan ti Naarian a Kagimongan ken Naarian nga Astronomiko a Kagimongan 1, 30, inadaw a sasao iti Miner, p. 8
  19. ^ Naarian nga Astronomiko a Kagimongan MSS W.2/1.2, 23; inadaw a sasao idiay Miner p. 8
  20. ^ RAS MSS Herschel W.2/1.2, 24, inadaw a sasao ti Miner p. 8
  21. ^ Warnakan ti Naarian a Kagimongan ken Naarian nga Astronomiko a Kagimongan 1, 30; inadaw a sasa iti Miner p. 8
  22. ^ RAS MSS Herschel W1/13.M, 14 inadaw a sasao iti Miner p. 8
  23. ^ a b A. J. Lexell (1783). "Recherches sur la nouvelle planete, decouverte par M. Herschel & nominee Georgium Sidus". Acta Academia Scientarum Imperialis Petropolitanae (1): 303–329.
  24. ^ Johann Elert Bode, Berliner Astronomisches Jahrbuch, p. 210, 1781, inadaw a sasao iti Miner p. 11
  25. ^ Miner p. 11
  26. ^ a b J. L. E. Dreyer (1912). Dagiti Sientipiko a Papel ni Apo William Herschel. Vol. 1. Naarian a Kagimongan ken Naarian nga Astronomiko a Kagimongan. p. 100. ISBN 1-84371-022-6.
  27. ^ a b Miner p. 12
  28. ^ RAS MSS Herschel W.1/12.M, 20, naadaw nga insao iti Miner p. 12
  29. ^ "Ti Voyager idiay Urano". Nasa Jpl. 7 (85): 400–268. 1986. Naiyarkibo manipud iti kasisigud idi 2006-02-10. Naala idi 2012-09-21.
  30. ^ a b Francisca Herschel (1917). "Ti kayatna a sawen ti simbolo a H+o para iti planeta nga Urano". The Observatory. 40: 306. Bibcode:1917Obs....40..306H.
  31. ^ a b Littmann, Mark (2004). Dagiti Planeta iti Labes: Panangiduktal ti Akinruar a Sistema a Solar. Courier Dover Publications. pp. 10–11. ISBN 0-486-43602-0.
  32. ^ Daugherty, Brian. "Astronomy in Berlin". Brian Daugherty. Naiyarkibo manipud iti kasisigud idi 2019-01-12. Naala idi Mayo 24, 2007.
  33. ^ James Finch (2006). "Ti Agpayso a Damag ti Uranio". allchemicals.info: Ti online a rekurso ti kimiko. Naiyarkibo manipud iti kasisigud idi 2013-05-08. Naala idi Marso 30, 2009.
  34. ^ "Urano". Ingles a Diksionario ti Oxford (2 nga ed.). 1989.
  35. ^ "Uraniano, a.2 ken n.1". Ingles a Diksionario ti Oxford (2 nga ed.). 1989.
  36. ^ "Dagiti simbolo ti planeta". NASA a panagsukimat ti Sistema a Solar. Naiyarkibo manipud iti kasisigud idi 2015-04-09. Naala idi Agosto 4, 2007.
  37. ^ "Dagiti Sailormoon a Termino ken Pakaammo". The Sailor Senshi Page. Naiyarkibo manipud iti kasisigud idi 2019-10-04. Naala idi Marso 5, 2006.
  38. ^ "Asiatiko nga Astronomia 101". Hamilton Dagiti Agdadamo nga Astronomo. 4 (11). 1997. Naiyarkibo manipud iti kasisigud idi 2012-05-12. Naala idi Agosto 5, 2007.
  39. ^ "Sumaruno a Pagsardengan Urano". 1986. Naala idi Hunio 9, 2007.
  40. ^ George Forbes (1909). "Pakasaritaan ti Astronomia". Naiyarkibo manipud iti kasisigud idi 2015-11-07. Naala idi Agosto 7, 2007.
  41. ^ O'Connor, J J; Robertson, E F (1996). "Matematiko a panakaduktal dagiti planeta". Naiyarkibo manipud iti kasisigud idi 2015-06-12. Naala idi Hunio 13, 2007.
  42. ^ Peter J. Gierasch; Philip D. Nicholson (2004). "Uranus". NASA World Book. Naiyarkibo manipud iti kasisigud idi 2010-12-27. Naala idi Hunio 9, 2007.
  43. ^ Lawrence Sromovsky (2006). "Ti Hubble ket natiliwna ti naisangsangayan, a bassit a panakakita ti anniniwan ti Urano". Unibersidad ti Wisconsin Madison. Naiyarkibo manipud iti kasisigud idi 2011-07-20. Naala idi Hunio 9, 2007.
  44. ^ Hammel, Heidi B. (Septiembre 5, 2006). "Ti Urano ket umasidegen ti Ekuinosio" (PDF). Ti reporta manipud iti Pasadena aPanagobra ti 2006. Naiyarkibo manipud iti kasisigud idi 2009-02-25. Naala idi 2012-10-18. {{cite conference}}: Di naikaskaso ti di ammo a parametro ti |booktitle=(maisingasing ti |book-title=) (tulong)Panagtaripato ti CS1: bot: di ammo ti kasasaad ti kasisigud nga URL (silpo)
  45. ^ "Ti Hubble ket Naduktalanna ti Nasipnget nga Ulep Idiay Tangatang ti Urano". Science Daily. Naala idi Abril 16, 2007.
  46. ^ Bergstralh, Jay T.; Miner, Ellis; Matthews, Mildred (1991). Urano. pp. 485–486. ISBN 0-8165-1208-6.
  47. ^ "Reporta ti IAU/IAG a grup ti agobobra kadagiti kartograpiko a nagsasabtan ken dagiti pagtayyekan nga elemento dagiti planeta ken satelite: 2000". IAU. 2000. Naiyarkibo manipud iti kasisigud idi 2019-05-14. Naala idi Hunio 13, 2007.
  48. ^ "Dagiti Kartograpiko a Pagalagadan" (PDF). NASA. Naala idi Hunio 13, 2007.
  49. ^ "Coordinate Frames Used in MASL". 2003. Naiyarkibo manipud iti kasisigud idi 2007-05-05. Naala idi Hunio 13, 2007.

Adu pay a mabasbasa

[urnosen | urnosen ti taudan]
  • Miner, Ellis D. (1998). Urano: Ti Planeta, Dagiti Singsing ken dagiti Satelite. New York: John Wiley ken Annak. ISBN 978-0-471-97398-0.

Dagiti akinruar a silpo

[urnosen | urnosen ti taudan]

Dagiti midia a mainaig iti Urano iti Wikimedia Commons

Naala manipud iti "https://ilo.wikipedia.org/w/index.php?title=Urano&oldid=400987"