Bantay Everest
| Bantay Everest (Qomolongma / Sagarmatha) | |
|---|---|
| Kangatuan a Bantay iti Lubong | |
 Ti Everest manipud ti Kala Patthar idiay Nepal | |
| Kangatuan a punto | |
| Kangato | 8,848 m (29,029 ft) [1] Nairanggo nga umuna |
| Kalatak | 8,848 m (29,029 ft) Pakaammo ti naisangsangayan a pannakaipalpalawag para iti Everest. |
| Pannakaisina | 40,008 kilometro (24,860 mi) |
| Listaan | Dagiti Pito a Pantok Walo a rinibu Kangatuan a puntos ti pagilian Ultra |
| Nagsasabtan | 27°59′17″N 86°55′31″E / 27.98806°N 86.92528°ENagsasabtan: 27°59′17″N 86°55′31″E / 27.98806°N 86.92528°E |
| Heograpia | |
  Bantay Everest Lokasion iti Sona ti Sagarmatha, a pagbeddengan ti Nepal – Tibet, Tsina | |
| Lokasion |  Distrito ti Solukhumbu, Sona ti Sagarmatha, Nepal Kondado ti Tingri, Prepektura ti Shigatse, Naturay a Rehion ti Tibet, Republika ti Tattao ti Tsina [2] |
| Nagannak | Mahalangur Himal, Himalaya |
| Panagsang-at | |
| Sinang-at | 29 Mayo 1953 Edmund Hillary Tenzing Norgay |
| Dalan (kalakaan) | Abagatan a Col (Nepal) |
Ti Bantay Everest (Nepali: सगरमाथा, Sagarmāthā; Tibetano: ཇོ་མོ་གླང་མ, Wylie: jo mo glang ma; Chomolungma[4][5][6] wenno Qomolangma /ˈtʃoʊmoʊˌlɑːŋmə/ CHOH-moh-LAHNG-mə,[6] "Nasantuan nga Ina"; Insik: 珠穆朗玛峰; pinyin: Zhūmùlǎngmǎ Fēng; [7]) ket isu ti kangatuan a bantay iti Daga, nga adda ti pantok iti 8,848 metro (29,029 ft) ti ngato ti lessaad ti baybay. Daytoy ket mabirukan idiay Mahalangur a paset ti Himalaya. Ti internasional a pagbeddengan a nagbaetan ti Tsina ken Nepal ket gumay-at ti pudno a puntos ti pantok.Ti bukodna a massif ket mangiraman kadagiti kaarrubana a pantok ti Lhotse, 8,516 m (27,940 ft); Nuptse, 7,855 m (25,771 ft); ken Changtse, 7,580 m (24,870 ft).
Idi 1856, ti Nalatak a Trigonometriko a Panagsukimat ti Britaniko nga India ket nangibangon ti immuna a naipablaak a kangato ti Everest, a naam-ammuan idi a kas ti Pantok XV, iti 29,002 ft (8,840 m). Idia 1865, ti Everest ket naikkan idi ti opisial a nagan babaen ti Naarian a Kagimongan ti Heograpiko kalpasan ti panangisingasing babaen ni Andrew Waugh, ti Britaniko ti Heneral nga agsuksikamat ti India. Ni Waugh ket ninagananna ti bantay manipud ti sinarununa ti puesto, a ni Apo George Everest. Urayno dagiti Tibetano ket tinawtawaganda idin ti Everest a kas ti "Chomolungma" kadagiti napalabasen a sigsiglo, ni Waugh ket saanna idi nga ammo daytoy gapu ta ti Nepal ken Tibet ket narikpan idi manipud kadagiti ganganaet.
Pannakaduktal
[urnosen | urnosen ti taudan]Idi 1802, dagiti Britaniko ket nangirugi iti Nalatak a Trigonometriko a Panagsukisok ti India tapno mangikeddeng ti lokasion ken nagnagan dagiti katayagan a bantay iti lubong. Nangrugi idiay akin-abagatan nga India, ti timpuyogan ti panagsukisok ket napanda nga nagpaamianan nga agus-usar kadagiti higante teodolito, ti tunggal maysa kadagitoy ket agdagsen iti 500 kg (1,100 lb) ken makasapul kadagiti 12 a tao a mangawit, tapno umiso ken nasayaat a mangrukod kadagiti katayag. Naabotda ti sakaana ti bantay Himalaya babaen idi tawtawen ti 1830, ngem ti Nepal ket saan a nangipalubos kadagiti Britaniko a sumrek iti pagilian gapu kadagiti pannakailen iti politikal nga agresion ken ti posible a panangikapet. Dagiti nadumaduma a kiddaw a sumrek iti Nepal dagiti agsuksukisok ket napaay.[8]
Dagiti Britaniko ket napilitda nga nagtuloy kadagiti panagpalpaliiwda manipud idiay Terai, ti rehion iti abagatan ti Nepal ken paralelo iti Himalaya. Narigat dagidi kasasaad idiay Terai gapu kadagiti nakaro a panagtudtudo ken malaria. Tallo ti natay kadagiti opisial ti panagsukisok manipud ti malaria bayat a dua pay ti nagretiro gapu ti napapa-ay a salun-at.[8]
Uray kasta, isi 1847, dagiti Britaniko ket nagtultuloyda iti Nalatak a Trigonometriko a panagsukisok ken nangrugrugi kadagiti naisalaysayan a panagpalpaliiw kadagiti pantok ti Himalaya manipud kadagiti estasion a pagpaliiwan aginggan iti kaadayo iti 240 km (150 mi). Ti klima ket nangrestrikto ti obra kadagiti naudi a tallo a bulan iti tawen. Idi Nobiembre 1847, ni Andrew Waugh, ti Britaniko a Agrimensura Heneral ti India ket nagaramid kadagiti nadumaduma a panagpaliiw manipud ti estasion ti Sawajpore a mabirukan idiay akindaya a patingga ti Himalaya. Ti Kangchenjunga ket isu idi ti naikeddeng a kangatuan a pantok iti lubong, ken iti kaada iti interesado nakitana ti panatok iti labesna, iti agarup a kaadayo iti 230 km (140 mi). Ni John Armstrong, maysa kadagiti opisial ni Waugh, ket nakitana met ti pantok manipud tilokasion iti ad-adayo a laud ken tinawaganna it pantok "b". Ni Waugh intono kua ket sinuratna dagiti panagpalpaliiw ket nangiturong a ti pantok "b" ket nangatngato ngem ti Kangchenjunga, ngem gapu ti kaadayo ti distansia dagiti panagpalpaliiw, dagiti as-asideg a panagpalpaliiw ket nasken tapno mapasaingkedan. Tisimmaruno a tawen, nangipatulod ni Waugh ti agsukisok nga opisial nga agsubli idiay Terai tapno agaramid kadagiti as-asideg a panagpalpaliiw iti pantok "b", ngem dagiti ulep ket nangipasardeng met dagiti panagipadasda.[8]
Idi 1849, ni Waugh ket inpatulodna ni James Nicolson iti dayta a lugar, ket nagaramid met kadagiti dua a panagpalpaliiw manipud idiay Jirol, iti kaadayo iti 190 km (120 mi). Ni Nicolson ket innalana ti kadakkelan a teodolito ken napan a nagpadaya, ken nakagun-od kadagiti sumurok a 30 a panagpalpaliiw manipud kadagiti lima a nadumaduma a lokasion, a ti kaasitgan ket 174 km (108 mi) manipud ti pantok.[8]
Nagsanod ni Nicolson idiay Patna iti Ganges tapno agtignay kadagiti kammasapulan a panagarkulo a naibatay kadagiti panagpalpaliiwna. Dagiti naata a datosna ket nangited ti natimbeng a katayag iti 9,200 m (30,200 ft) para iti pantok "b", ngem daytoy ket saan a nangikeddeng ti repraksion ti lawag a mangrungad kadagiti kangato. Nupay kasta, ti numero ket nalawag a nangibaga a ti pantok "b" ket nataytayag ngem ti Kangchenjunga. Kalpasanna, ni Nicolson nagsakit iti malaria ken napilit idi a nagawid ken saan a nakalpas kadagiti karkulona. Ni Michael Hennessy, maysa kadagiti katulong ni Waugh, ket nangrugrugin a nanginagan kadagiti pantok a naibatay kadagiti Romano a numeral, a ti Kangchenjunga ket nanagana iti Pantok IX, bayat a ti "b" itan ket nagablinen a Pantok XV.[8]
Idi 1852, ti naestasion iti kuartel ti pagsukisokan idiay Dehradun, ni Radhanath Sikdar, ti maysa nga Indiano a matematiko ken agrimensura manipud idiay Bengal, ket isu idi ti immuna a nanginagan ti Everest a kas ti kangatuan a pantok iti lubong ,ken nagusar kadagiti trigonometriko a panagkarkulo a naibatay kadagiti rukod ni Nicolson.[9] Ti maysa nga opisial a panangirangarang a ti Pantok XV ket isu ti kanagtuan ket nataktak kadagiti adu a tawen gapu kadagiti panagulit kadagiti panagkarkulo tapno mapasingkedan. Ni Waugh ket nangrugrugi a nagobra kadagiti datos ni Nicolso idi 1854, ken kaduana met dagiti empleadona ket gangani nakausar kadagiti dua a tawen a nagob-obra kadagiti panagkarkulo, ken nangibanag kadagiti parikut iti repraksion iti lawag, barometriko a presion, ken temperatura kadagiti adayo a distansia dagiti panagpalplaiiw. Kanungpalanna, iidi Marso 1856, inrangarangna dagiti nasukimatna iti maysa a surat iti deputadona idiay Calcutta. Ti Kangchenjunga ket nairangarang idi a kas 28,156 ft (8,582 m), bayat a ti Pantok XV ket naikan idi iti katayag iti 29,002 ft (8,840 m). Nangikeddeng ni Waugh a ti Pantok XV ket isu idi ti "mabalin a kangatuan iti lubong".[8] Ti Pantok XV (rinukod iti kadapan) ket nakarkulo idi iti eksakto a 29,000 ft (8,839.2 m) iti katayag, ngem publiko a nairangarang a 29,002 ft (8,839.8 m) tapno maliklikan ti impresion a ti eksakto a katayag iti 29,000 kadapan (8,839.2 m) ket ti laeng napabukel a karkulo.[10] Ni Waugh ket naisarirt nga isu "ti immuna a tao a pimmaddak iti dua a saka iti Bantay Everest".
Dagiti nagibasaran
[urnosen | urnosen ti taudan]- ^ Naibatay ti kangato ti gora ti niebe, saan a ti ulo a bato. Para kadagiti adu pay a salaysay, kitaen ti Panagrukod.
- ^ Ti puesto ti pantok ti Everest idiay internasional a pagbeddengan ket nalawag a naipakpakita iti naisalaysayan a pannakaimapa ti topograpiko, a mairaman ti opisial a pannakaimapa ti Nepal.
- ^ Ti WGS84 a nagsasabtan a naited ditoy ket kinarkulo nga inusar ti naisalaysayan a pannakaimapa ti topograpiko ken ti pannakaiyannnumong iti adventurestats Naiyarkibo 2014-01-08 iti Wayback Machine. Mabalin nga awan dagiti biddut babaen ti ad-adu ngemn 2". Dagiti nagsasabtan a mangipakpakita ti Everest ti ad-adu ngem maysa a minuto nga ad-adayo ti daya a naiparang ti daytoy a panid manipud ti kinaudi, ket agparparang pay laeng ti Wikipedia kadagiti sabsabali a pagsasao, ket saan a husto.
- ^ "Everest". 8000ers.com. 2008-02-13. Naala idi 2011-10-04.
- ^ "Bantay Everest". about.com. 2011-03-02. Naiyarkibo manipud iti kasisigud idi 2012-11-15. Naala idi 2011-10-04.
- ^ a b "Ladawan a Palko ti Everest". mountainsoftravelphotos.com. Mayo 2010. Naiyarkibo manipud iti kasisigud idi 2011-10-08. Naala idi 2011-10-04.
- ^ "Archive copy" (PDF). Naiyarkibo manipud iti kasisigud (PDF) idi 2009-02-06. Naala idi 2012-10-11.
{{cite web}}: Panagtaripato ti CS1: naiyarkibo a kopia a kas titulo (silpo) - ^ a b c d e f Peter Gillman, ed. (1993). Everest – The Best Writing and Pictures from Seventy Years of Human Endeavour. Little, Brown and Company. pp. 10–13. ISBN 978-0-316-90489-6.
- ^ Biswas, Soutik (20 Oktubre 2003). "The man who "discovered" Everest". BBC News. Naala idi 11 Abril 2008.
- ^ "Letters to the Editor". The American Statistician. 36 (1): 64–67. Pebrero 1982. doi:10.1080/00031305.1982.10482782. JSTOR 2684102.
Adu pay a mabasbasa
[urnosen | urnosen ti taudan]- Astill, Tony. Bantay Everest : Ti Rekonosimiento 1935, Ti Mannurat, 2005.
- Warnakan ti Amerikano nga Alpino, 2005, p. 393.
Dagiti akinruar a silpo
[urnosen | urnosen ti taudan]
Dagiti midia a mainaig iti Bantay Everest iti Wikimedia Commons
Dagiti inadaw a sasao a mainaig iti Bantay Everest iti Wikiquote (iti Ingles)- Sitio ti National Geographic iti Baytay Everest
